Ağayar Şükürov
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 45 soruşdum. Oruc tutan adama hörmət əlaməti olaraq o da axşama qədər onsuz da oruc tutmuş kimiydi. “Amma mən namaz qılmıram ki” dedi. “Olsun” dedim. “Sanki mən cümə namazlarının xaricində namaz qılıram ki... Namazın yeri başqadır, orucun yeri başqadır. Ancaq oruc ikən namaz da qılım desən, əlbəttə daha yaxşı olar. Sən də namaz da qıl, oruc da tut”. Bu sözümdən sonra “Namaz qılaram, ancaq mollalar içki içənlər namaz qıla bilməz deyirlər” dedi. Doğrudur, Xıdır əkə sovetlərdən qalan “məclis qaydalarına uyğun” bəlkə ildə bir neçə qədəh içənlərdəndi. Bu qədər içki içdiyi üçün namaz qadağan olunur, namaz olmayınca da oruc tutması “batil” olur. Aydın olur ki, mollaların bu tərzi “ya hər şey, ya heç nə” prinsipinə uyğundur. Xıdır əkəni anladım və israr etmədim. Mollaların bu tərzləri Türkiyədən gedənləri də başa düşməkdə problem yaradırdı. Hətta gərginliyə səbəb olurdu. Xoş Türkistanlı dini vəzifə daşıyanlarla Türkiyəlilərin arasında gərginliyin yaranmasında “bizim mollaların” da “payı” vardı. Qürbətdə insan nələr üçün darıxır, bunu ancaq qürbətdə yaşayanlar bilir. Heç təxmin etməyəcəyiniz bir anda ölkəmizdə ikən çox da düşkün olmadığımız bir yeməyin ləzzətini canınız istəyər, bəzən sözlərini belə tam bilmədiyimiz bir türkü qulaqlarınızda səslənir və zümzümə etməyə başlayırsınız. Vətəndən ayrılmayanlar Vətəni bir coğrafiya, bir torpaq parçası sanırlar. Halbuki, Vətən o torpaq parçasının üzərindəki çayıyla, şorbasıyla, əzanıyla, türküsüylə, hər şeyi ilə bir vəhdətdir. Hər nə qədər bu tarixi coğrafiyamızda gəzərkən çox da tarixə sığışmayan, ancaq hər yerdə özünüzdən bir şey taparaq qəriblik hissi yaşamazsınız. Buralar “hər halda sizindir”, hətta burada doğulub böyüyənlərdən daha çox onları yalnız bildiyiniz mövzularda “belə etməyin” deyə xəbərdar edəcək qədər sizindir. Bu halı Türkistana gələn hər Türkiyəli yaşayır. Nə qədər sizin olsa da, həsrət hər zaman ürəyinizin bir kənarında Anadolunu yada salır. Bir ara hər vaxt müxtəlif məqamlarla oxunan əzan səsini duymaq istəyirdim. Türkistanda azanlar bir məqamda oxunur və doğrusu, Anodolunun inkişaf etdirdiyi, İtri kimi böyük musiqişünasların üzərində əməklərinin olduğu melodiyalarla oxunan azanları eşitməyə alışmış qulaqlara bu cür oxunan azan məqam çox da xoş gəlmir. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 46 Aramızda Türkiyədən gəlmiş azan oxuya biləcək dostlarımız vardı. Onların həftədə bir dəfə də olsa məsciddə azan oxumaları bəlkə həsrətimizi bir az azalda bilərdi. Xahiş etdim, amma aldığım cavab məni çaşdırdı. “Mollalar icazə verməz” dedilər. Sən demə, Türkiyədən gedən din adamları ilə Türkistanlıların arası heç də yaxşı deyilmiş. Doğrusu heyrət etdim: din adamları kimi xalq üzərində təsirli bir qrupun, Türkiyədən gələnlərin əleyhinə olmasını nə lazımdırsa edib aradan qaldırmaq lazımdı. Bu soyuqluğun səbəbləri isə, açığı hər iki tərəfin “mollalığı” idi. Qazax mollalar Türkiyəlilər namaz libası geymədən namazlara gəldikləri üçün acıqlanırmışlar. Hər halda bu “səhvin” Qazaxlar arasında da yayılmasından qorxurmuşlar. Bizim “mollalar” isə Qazax məscidi mollasının Quran oxuyarkən bəzi səslərin tələffüzünü düzəldirmişlər. Hər ləhcədə səslər bir az fərqli çıxır, ancaq Türkiyədən gedən mollaların buna dözümləri yoxdur. Bu cür kiçik hadisə ilə mollalar arasında gərginlik başlamışdı. Bunu mütləq aradan qaldırmaq lazımdı. Xalqla münasibətlərdə də bu aradan qaldırılmasa, Türkistanda olmağımızın təməl prinsipi də aradan qalxırdı. Ramazan ayının gəlməsindən istifadə edərək bir plan hazırladıq. Qrupumuz üç nəfərdən ibarət idi: pensiyaçı, Müfti Ramazan Xoca, islam tarixi dosenti və keçmiş millət vəkilimiz Mehmet Şimşək bəy və mən. Onların hər ikisi tolerant insanlardı. Hədəf kütləmiz və məqsədimiz bəlli idi: Türkistandakı din adamları ilə Türkiyədən gələn qrupun bir-birinə yaxınlaşmasını təmin edəcəkdik. Din adamlarına nə Türkiyə haqqında, nə də dini mövzularda heç təbliğat aparmayacaqdıq. Hədiyyələr verərək və qarşılıqlı ziyarətlərlə aradakı səmimiyyəti təmin edəcəkdik. Bu planımızdan sadəcə Universitetin İdarə Heyətinin sədri Namiq Kamal Zeybək bəyə danışdıq və xərcləyəcəyimiz vəsaitlər üçün izin aldıq. O günlərdə Universitetin qonaq evi kimi istifadə etdiyi Turan otelinin idarə olunması mənə tapşırıldı. “Təmsil və qarşılama” məsələlərinə vəsait ayıracaqdıq. Ramazan Xoca və Mehmet Ağabəy bu plan çərçivəsində Türkistandakı məscidləri ziyarət edib insanlarla münasibətlər yaradırdılar. Mən də bir yandan hədiyyə işlərini təşkil edib, digər yandan da səhər namazlarına məscid camaatının içinə qatılmağa cəhd edirdim. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 47 İlk getdiyim səhər namazında məscidə gələn yaşlılar doğrusu, məni görəndə çox heyrət etdilər. Hər halda sübh namazı üçün gələn ilk Türkiyəli idim. Çünki Türkiyədən gələnlərin qaldıqları yerlə məscid arasında uzun məsafə vardı. Hətta mən də namaza gedərkən yanıma gözətçilərdən birini götürmək zərurətini hiss edirdim. Getdiyim ilk sübh namazında mollanın namazın başlamasına az qalmış yetişə bildim. Camaat sadəcə 9 nəfərdən ibarət idi və mənim iştirakımla 10 nəfər olmuşdu. Yoldaşım məscidin həyətində məni gözləyirdi. Namaz bitən kimi oradan ayrıldım. Bir neçə gün sonra daha erkən getmişdim. Qocalardan bir neçəsi ilə tanış olmaq imkanı qazandım. Onların orta yaş həddi 60-dan çox idi. Ağ saqqallı və sarğılıydılar. Sarğı sarımaq Qazax qocaları üçün şərəf hesab olunur. Namaz qıldıqdan sonra ən yaxınımda olan qoca qalmağım üçün işarə etdi. Sıraların sonunda dayananlar mollaya doğru yaxınlaşaraq kiçik bir dairə əmələ gətirdilər. Sıranın sağ yanında oturan İxlas surəsini oxumaya başladı. Üç dəfə təkrarladıqdan sonra növbə onun yanında oturana keçdi. O, da qazaxca qısa bir ilahi oxudu. Əmin deyildim, ancaq deyəsən Yesəvinin hikmətlərindən idi. Çünki dili hazırkı Qazaxca deyildi. Kimi Quran oxudu, kimi də ilahi söylədi və axırda uzun bir dua oxundu. Bu qocalar ya hələ təsəvvüflə maraqlanırdılar, ya da keçmiş təriqət üsullarından qalma ənənəvi davranışları göstərirdilər. Əmin deyildim, doğrusu maraqlanırdım da, ancaq suallarımdan narahat olacaqlarından qorxurdum. Bundan başqa, əgər təsəvvüflə bağlılıqları vardırsa da və bunları o səbəbdən edirdilərsə, mənə deməyəcəklərindən əmindim. Üç nəfərlik qrupumuzun işləri çox yaxşı gedirdi. Ramazan ayının sonuna yaxın yeni dostlarımızı qaldığımız otelə “ağız açmağa” dəvət etdik. Qazaxlar Anadolunun bir çox sayda yörəsində də istifadə etdiyi kimi iftara “ağız açmaq” deyirlər. Ayrıca maraqlı olan bir məsələ də “oraza tutma” yəni oruc tutmaq deyimidir. Qazaxcada tutmaq feli yerinə “ustau” istifadə olunur. Kitabı tutmaq, Qazaxca “Kitabı ustau” şəklində söylənir. Ancaq oruc tutmaq yerinə oraza ustau deyilmir, “oraza tutu” deyilir. Oruclu olmaq “ağızbekitu” yəni ağız bağlamaqdır. İftar etmək isə “ağız açu” dur. Qazaxcadakı –u, şəkilçisinin Türkiyə türkcəsindəki –mak, -mək mənalarını verdiyi, hər halda başa düşülür. Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|