Ankara 2015 T. C. MİLLÎ EĞİTİm bakanliği açik öĞretim okullari

ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
22
yönetmekte olan şogunluk yıkılarak askerî 
aristokrasiye son verdi. Japonya bir dizi hızlı 
ve köklü değişiklikler yaşadı. İlköğretim ka-
dın-erkek her Japon için zorunlu hâle getiril-
di. Kısa bir zamanda yüksek bir okuryazarlık 
oranına ulaşıldı. Amerika ve Avrupa’ya çok 
sayıda öğrenci gönderildi. Mecburi asker-
lik sistemi getirildi. Avrupalı uzmanlardan 
yararlanılarak Japon ordusu ve donanması 
kuruldu.  Japon subayların Batılı okullarda 
eğitim alması sağlandı.
Ekonomik alanda da önemli hamleler 
yapıldı. Demir yolu yapımına ve deniz taşı-
macılığına büyük önem verildi.  Çok sayıda 
fabrika açıldı. Japonya 1868 yılında derebey-
likle yönetilen bir ülke iken 30 yıl gibi kısa 
bir sürede Batılı ülkelerinin seviyesine geldi. 
Ancak Japonya’nın doğal kaynaklarının ye-
tersiz olması, bu ülkeyi yayılmacı bir politika 
izlemeye sevk etti. Bunun için Çin’in 
yönetimindeki Kore’ye göz dikti. Kore 
hem bir ham madde ve pazar hem de 
Japonya’nın Asya’da yayılabilmesi için 
bir atlama taşı olabilirdi. 1894 yılında 
Çin ve Japonya’nın savaşı Japonla-
rın kesin galibiyetiyle sonuçlandı. Ja-
ponların bu başarısı en çok Rusya’nın 
tepkisine neden oldu. Japonların Ko-
re’deki hâkimiyeti ve Mançurya’ya yak-
laşması bölgeyi doğal yayılma alanı 
olarak gören Rusya’yı harekete geçirdi. 
Batılı ülkeler de Rusya’yı destekleyince 
Japonya ele geçirdiği toprakları Çin’e 
geri verdi. Japonya’nın çekilmesinden 
sonra Rusya Çin’le bir antlaşma yapa-
rak Mançurya’da demir yolu yapma 
ve yeraltı kaynaklarını işletme hakkı 
elde etti. Daha sonra demir yolları ve 
madenleri korumak için bölgeye asker 
gönderdi. Mançurya toprakları üzerin-
deki Japon-Rus rekabeti 1904 yılında 
savaşa dönüştü.  Japonlar hem deniz 
Resim 01.06: İmparator Mutsuhito
Harita. 01.04: Orta Doğu’da Manda Yönetimleri  ve 
Sınırları

---

ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
23
hem de kara savaşlarında Rusları ağır yenilgiye uğrattılar (1905). Yapılan antlaşma 
ile Rusya, Mançurya’da elde ettiği bütün haklarını Japonya’ya devretti.  Japonya bir 
süre sonra Kore’yi işgal edip kendi topraklarına kattı. Böylece Japonya dünyanın bu 
bölgesinde büyük bir güç olarak ortaya çıktı.
E. 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ
1. Ekonomik Kriz Öncesi Dünya
1929 dünya ekonomik krizi, 1929’da başlamış, 1930’lu yıllar boyunca devam 
etmiş;  Kuzey Amerika ve Avrupa’yı merkez almasına, dünyanın özellikle sanayileş-
miş diğer ülkelerinde de yıkıcı etkiler meydana getirmiştir.
Amerika’da I. Dünya Savaşı’nın getirdiği zorluklar karşısında küçük şirketler bir-
leşerek savaş sonrasında tekeller oluşturmuşlardı. Öyle ki 1929 yılına gelindiğinde 
Amerikan ekonomisinin % 50’si üzerinde söz sahibi olan holding sayısı 200 kadardı. 
Bu da bu holdinglerden birinin iflasının bile ekonomiyi sarsacağının göstergesiydi. 
ABD 1924 – 1929 yılları arasında gerçekleştirdiği ihracat fazlası ile dünyanın kredi 
veren ülkesi konumuna geldi. Ancak Amerika’nın verdiği kredileri geri alamama-
sı zamanla Amerikan ekonomisini zorda bıraktı. Bu esnada ülkede otomobil, yapı, 
elektrikle çalışan makineler gibi yeni endüstriler gelişmeye başladı. ABD, tüketici pi-
yasalara mal arz eden sektörleri geliştirmiş, Avrupa’nınkinden daha büyük bir büyü-
me oranına ulaşmayı başarmıştı. Amerika’da yeni gelişen endüstrilere talebin fazla 
olması borsanın spekülatif olmasına sebep oluyordu. 
2. Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı  (Kara Perşembe)
New York Borsası 1929 Ekim ayının 
başına kadar sürekli yükselmiş ve yüksek 
kazanç sağlamıştı. Ancak 3 Ekim 1929 
tarihine gelindiğinde borsanın yükselişi 
durmuş hatta birkaç büyük holdingin 
hisse senetleri düşmeye başlamıştı. Bu 
düşüş üzerine yabancı yatırımcılar elle-
rindeki kâğıtlarını ellerinden çıkarmaya 
başladılar. ‘’ Kara perşembe ‘’ olarak anı-
lan 24 Ekim 1929 Perşembe günü borsa, 
dibe vurdu. 1929 yılının fiyatlarıyla 4,2 
milyar dolar yok oldu. Bu süreçte çok 
sayıda banka batmış, çok sayıda insanın 
mal varlığı yok olmuştu. Sadece 1930’da 
1345 banka batmıştı. Kriz 1929 ile 1932 
yılları arasında millî gelirin % 38 düşmesi 
ile giderek büyüdü. Ekonomik kriz ve bu-
Resim 01.07: ABD’de Ekonomik Kriz Nedeniyle 
Teneke Barakalarda Yaşayan Bir Aile 

---

ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ 1
24
nalımın etkileri II. Dünya Savaşı’na kadar yaklaşık on yıl devam etti. Bunalım sürecin-
de tarım ürünleri fiyatlarında % 40 – 60’lık düşüşler meydana geldi. Bu durum kırsal 
kesimde yaşayan halkı ve çiftçileri olumsuz etkiledi. Talebin beklenmedik düzeyde 
düşmesi nedeniyle madencilik alanı buhranın en fazla etkilendiği sektörlerden biri 
oldu. Ekonomik kriz dünyada 50 milyon insanın işsiz kalmasına, dünya ticaretinin % 
65 oranında azalmasına sebep oldu. Ekonomik kriz farklı ülkelerde değişik tarihler-
de sona erdi.
3. Krizin Türkiye’ye Etkileri
Türkiye ülke içinde siyasal, sosyal ve ekonomik sorunları aşmaya çalışırken 
1929 dünya ekonomik krizi patlak verdi. Dünyayı sarsan bu ekonomik kriz özellikle 
tarım ürünleri piyasalarında fiyatların hızla düşmesine neden oldu. Geleneksel tarım 
ürünleri ihracatçısı olan Türkiye’nin döviz gelirleri hızla düştü. Dolayısıyla tarımsal 
ürünlerin üreticileri büyük bir yoksullaşma süreciyle karşı karşıya kaldılar. Millî eko-
nomik düzenini kurmaya çalışan Türkiye, ekonomik seferberlik ilan etmek zorunda 
kaldı. Siyasal, toplum-
sal ve kültürel reform-
ların yanında, bu kez 
hızlı ve köklü ekono-
mik reformlar başlatıl-
dı. Millî sanayiyi koru-
mak ve güçlendirmek 
için gümrük vergileri 
yükseltildi. Halk yerli 
malı kullanmaya teşvik 
edilirken bir yandan da 
tasarruf tedbirleri alın-
dı.
F. İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE AVRUPA
1. Barışın Sürekliliğini Sağlama Çabaları 
Paris Barış Konferansı’nda (18 Ocak 1919) I. Dünya Savaşı’nın galip devletleri 
dünya barışını sağlamak ve sürekliliğini devam ettirmek için uluslararası bir teşkila-
tın kurulmasını kararlaştırdılar. 10 Ocak 1920’de merkezi Cenevre olmak üzere Mil-
letler Cemiyeti kuruldu. Ancak kısa bir süre sonra bu Cemiyet, kuruluş amacından 
saparak İngiltere ve Fransa’nın çıkarlarını koruyan bir kurum hâline geldi. Türkiye 
aldığı davet üzerine 1932’de Milletler Cemiyetine üye oldu.
Uluslararası barışı korumaya yönelik girişimlerden biri de Locarno 
Antlaşması’dır. Fransa’nın Almanya’ya karşı tutumunu yumuşatması üzerine Fran-
Grafik. 01.01: 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nde Türkiye’nin İthalatı 
ve İhracatı

---