Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali

93 
 
 
kuruntu” (Jevons’tan aktaran Hunt, 2009: 324) olduğu düşüncesinin, onun açısından 
gerçekliği değil de, temenniyi ifade ettiğini söylemek yanlış olmaz sanıyoruz.  
“Bu konuya klasik bakış açısından bakmamalıyız,” çünkü “iktisatta ne olursa olsun bütün 
insanları kardeş görmeliyiz” (Jevons’tan aktaran, Hunt, 2009: 324). 
Jevons, tüketimi, fayda azamileştirici davranış çerçevesinde tanımladı. Azalan 
fayda ilkesini formüle etti ve bireyin, çeşitli malların son birimlerinden aldığı faydaları 
eşitleyecek  şekilde  tüketim  yapacağını  söyledi.  Tüketici  dengesi  teorisi,  temelde, 
Menger’in teorisiyle aynı şeyi söylüyordu. Fakat Menger, tüketici dengesini bulmak 
için çeşitli malların son tüketilen birimlerinin marjinal faydalarını eşitlemişti. Jevons, 
analize  malların  fiyatlarını  da  dâhil  etti:  Tüketicinin  fayda  azamileştiren  tüketimi, 
farklı  malların  tüketilen  son  birimlerinin  marjinal  faydalarının,  malın  fiyatına 
oranlarının eşit olduğu noktada gerçekleşecekti.  
 
III.2.1. “Politik İktisat”tan “İktisat”a  
“Polis” sözcüğü kent veya toplum; bu sözcükten türetilmiş “political” sözcüğü 
ise, kente/topluma ait anlamına gelmektedir. Politik iktisat teriminin, bu doğrultuda, 
insan  toplumlarının  iktisadını  çağrıştırdığını  söyleyebiliriz.  Nitekim,  politik  iktisat 
bilimi, klasiklerde insan toplumlarının iktisadı olarak ele alınmıştır. 
Faydacı  iktisatçılar  ve  sonrasında  marjinalistlerin  yöntemsel  bireyciliği 
benimsemeleriyle ve iktisadı rasyonel, atomistik, haz azamileştirici bireylerin tercih 
kuramı olarak formüle etmeleriyle, bilim, politik niteliğinden tamamen kopmuştur.  
Politik  iktisat  isminin  19.  yüzyılın  sonlarına  kadar  baskın  kullanım  olarak 
kalmasına  rağmen,  “19.  yüzyılın  yarısından  sonra,  ekonomi  politik  rahatsız  edici 
gelmeye  başlamıştı.  Daha  1863’te  ekonomi  politik  yerine,  insan  isteklerinin  tatmin 
edilmesi çabasının teorisi olarak plutology teklif edilmekteydi” (Üşür, 2003: 226). 

---

94 
 
 
Jevons,  Theory  of  Political  Economy’nin  ikinci  basıma  önsözünde,  kitabın 
başlığını değiştirmeye gerek görmemiş olsa da, Politik İktisat ismini, “tek uygun terim 
olan”  İktisat  ile  değiştirmeye  karar  verdiğini  söyledi.  Gerekçesini,  “bilimin  eski, 
zahmetli,  iki  kelimeli  isimden  kurtulmasının  iyi  olacağını  düşünmeden  edemediği” 
şeklinde  dile  getirdi.  İktisat  isminin,  hâlihazırda  Cambridge’de  Marshall  tarafından 
kullanılmakta olduğunu da ekledi.  
Jevons’un gerekçesi, iki kelimenin zahmetli olması olsa da, bilimin Senior ve 
sonrasında marjinalistler tarafından getirildiği “otistik” durumla, politik nitelemesinin 
uyuşmadığı açıktır. Knut Wicksell’e kulak verelim: 
İktisadi  bir  olguyu  bir  bütün  olarak  [vurgu  orijinalinde]  ciddi  biçimde  ele  almaya  ve 
bütünün  refah  koşullarını  aramaya  başlar  başlamaz,  proletaryanın  çıkarlarının  tetkik 
edilmesi ortaya çıkmak zorundadır; ve buradan itibaren, herkese eşit haklar ilanına ancak 
bir iki adım kalır. Dolayısıyla, ekonomi politiğin tam anlamı, veya böyle bir adla bilimin 
mevcut olup olmaması, doğrusunu söylemek gerekirse, bütünüyle devrimci bir programı 
ima eder (Wicksell’den aktaran Üşür, 2003: 227).  
Wicksell’in de değindiği gibi, politik iktisat, bütünün refah koşullarını araştırırdı 
ve  bireyin  değil  toplumun  iktisadı  olduğu  ölçüde  kapitalist  üretim  tarzında  çatışan 
üretici sınıflar, analizin temel birimiydi. 
Bilimin  içeriğinde  gerçekleştirilen,  politiğin  arındırılması  süreci,  doğallıkla, 
isminin değiştirilmesine uzandı. Bilimin içeriğinin değiştirilmesinin dinamiklerini, bu 
bölümün başında kısaca ele almıştık. Politik iktisat isminin tasfiyesinin dinamiklerini, 
İşaya Üşür’ün yetkinliğinden yararlanarak açıklayalım: 
Deyimler arası yer değiştirmenin neden 1870’lerin ikinci yarısından itibaren cepheden ve 
açıkça dile getirildiğini anlamak için Sanayi Devrimi ile birlikte toplumların yapılarının 
ton  ve  gölge  farklılıklarının  silinmesi  yeni  sınıf  yapılarının  meydana  gelmesini,  (A. 
Smith, D. Ricardo hatırlanabilir) 1848’de bütün Batı Avrupa’nın devrimlerle (kısa süreli 

---

95 
 
 
olsa da) alt üst olduğunu; keza 1848’de “Avrupa’nın başında bir hayaletin, bir komünizm 
hayaletinin  dolaştığı”nı;  1848’den  sonra  Janus’un  (burjuvazinin)  başının  belirgin  bir 
biçimde görünür olmasını; diğer bir ifadeyle burjuvazinin 1789 ile birlikte feodal öğelere 
karşı  girdiği  ittifaklarını  1848’den  sonra  kesinlikle  bozmaya  başlaması,  1871  Paris 
Komünü olayını, Çarlık Rusya’sındaki sosyal demokrat oluşumları hatırlamamız yeterli 
olur kanaatindeyim (Üşür, 2003: 227). 
  
 
Walras (1834-1910), 1874 yılında  yayınlanan 
 
Éléments D'économie Politique 
Pure (Teorik İktisadın Temelleri)  adlı kitabıyla, ‘marjinal devrim’e İsviçre’den katkı 
sundu. 
Walras,  güncel  iktisat  yazınında  genellikle  Genel  Denge  kuramıyla  anılır, 
nitekim  bilime  en  önemli  katkısı  budur.  Fakat  biz,  bu  çalışmanın  amacı  açısından, 
Walras’nın iktisat kuramına katkılarının, özellikle klasik kuramdan ayrıldığı noktaları 
üzerine  yoğunlaşacağız.  Bu  yüzden,  genel  denge  kuramından  sadece  kısaca 
bahsedeceğiz. 
Walras, gerçekleşmesi çok zor bir durum olduğunu kabul etmekle birlikte, tam 
rekabetçi  piyasanın  varlığını  varsaydı.  Mallara  olan  talebin,  onlardan  elde  edilecek 
faydalara  ve  malların  fiyatlarına  bağlı  olduğu  kabulünü,  talebin,  piyasadaki  diğer 
malların fiyatlarına da bağlı olduğunu söyleyerek geliştirdi. Piyasadaki bütün malların 
fiyatları  birbirleriyle  ilişkiliydi;  bu  yüzden  malların  fiyatlarının  eşanlı  belirlenmesi 
gerekiyordu.  Walras,  piyasadaki  malların  fiyatlarının  ve  talep  edilen  miktarlarının 
eşanlı belirlendiği bir sistem geliştirdi. Genel denge kuramına göre, ekonomide toplam 
III.3. Léon Walras 

---