698
10.
Əhmədov A. 2009/2010-cu tədris ilində I siniflərdə dərs deyə-
cək müəllimlər üçün yeni təlim kurslarının tətbiqi üzrə təlim kursunun
materialları. // Kurikulum. №2, 2009, səh. 35-54.
11.
Hacıyeva T. Məktəbdaxili qiymətləndirmənin aparılması yolla-
rı. // Kurikulum. №2, 2009, səh. 11-21.
12.
Hacıyev Z. Fəlsəfə. Bakı: Adiloğlu, 2001.
13.
Həsənov M.M., Bəhmənova C. İbtidai siniflərdə fəal və interak-
tiv metodlardan istifadənin nəzəri-praktik məsələləri. (Metodik vəsait).
Bakı: ADPU, 2009.
14.
Hüseynzadə R.L. Təhsilin humanistləşdirilməsi və demokratik-
ləşdirilməsi. Bakı, 1997.
15.
İsmayılov F.Q. Müasir Qərb fəlsəfəsi. Bakı: Azərnəşr, 1991.
16.
İsmayılov F.Q. XX əsr qərb fəlsəfəsi tarixi. Bakı: Təhsil, 1999.
17.
İsmixanov M.A. Dərsdə şagirdlərin idrak fəaliyyətinin və yara-
dıcı müstəqilliyinin artırılması yolları// Azərbaycan məktəbi. Bakı, 1983,
№7, s.21-27
18.
Kərimov Y.S. Ana dilinin tədrisi metodikası. Bakı: Naşir, 2005.
19.
Qədimova X. İnteraktiv təlim metodlarının tətbiqi yolları. Bakı:
Nur, 2003.
20.
Qasımova L.N., Mahmudova R.M. Pedaqogika. Bakı, 2003
.
21.
Mərdanov M.C.Azərbaycan təhsil sistemi: real vəziyyət, prob-
lemlər və islahat istiqamətləri. Bakı: Təhsil, 2005.
22.
Mərdanov M.C. Azərbaycan təhsil tarixi. Bakı: Təhsil, 2011.
23.
Mərdanov M. C. Azərbaycan təhsili yeni uinkişaf mərhələsində.
Bakı: Çaşıoğlu, 2009.
24.
Mehdizadə M.M. Ümumtəhsil məktəblərində təlim-tərbiyə
prosesinin təkmilləşdirilməsi yolları. Bakı: Maarif, 1982.
25.
Mehrabov A.O. Təlim prosesində konstruktiv öyrənmə modeli,
idraki və sosial münasibətlərin formalaşma xüsusiyyətləri.// Azərbaycan
məktəbi. 2005, №3, səh.24-34
26.
Mehrabov A.O. və b. Pedaqoji texnologiyalar. Bakı: Mütərcim,
2006.
27.
Müəllim hazırlığının və orta təhsilin perspektivləri (Qərb təhsil
sisteminin təcrübəsi əsasında). Bakı: Adiloğlu, 2005.
28.
Məktəbdə vətəndaş təhsili. Metodik vəsait. Bakı: Nur, 2002.
29.
Paşayev Ə.X., Rüstəmov F.Ə.Pedaqogika. Bakı: Çaşıoğlu, 2002.
30.
Şorn F. və b. Fəal təlim. Bakı: 2003.
31.
Talıbov Y.R. və b. Pedaqogika. Bakı: Maarif, 1993.
32.
Təlimdə yeni metodlardan istifadə. Metodik tövsiyə. Bakı, 2003.
699
33.
Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı:
Qanun, 2010
34.
Veysova Z. Məktəb müəllimləri üçün fəal təlim kuslarına giriş
kursu. Uniseflə birgə layihə. Bakı: Meqa-Print, 2004.
35.
Veysova Z. Fəal (İnteraktiv) təlim. Müəllimlər üçün vəsait.
Unicef, 2009.
36.
Varella F., D.RL. İnteraktiv tədris üçün təlim nəzəriyyələri. /
37.
Beynəlxalq Konfransın materialları. Bakı, fevral, 2004.
38.
Topçiyeva Ş.Ə. və b. Həyati bacarıqlara əsaslanan təhsil. V-XI
siniflər. Bakı: Mütərcim, 2006.
39.
Ситаров В.А.Дидактика. М.: Acadeмa, 2002.
40.
Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика. М.:
Академа, 2000.
700
MÜNDƏRİCAT
Dərsliyin məqsədi və strukturu haqqında ............................................... 5
PEDAQOGİKANIN NƏZƏRİ-METODOLOJİ MƏSƏLƏLƏRİ
I FƏSİL
Pedaqogika elmi haqqında ümumi anlayış......................................... 10
1.1.Elm anlayışı. ..................................................................................... 11
1.2.Pedaqogika nəzəri və tətbiqi elmdir. ................................................ 17
1.3.Pedaqogika nəyi öyrənir: pedaqogika elminin
obyekti və predmeti. ............................................................................... 24
1.4.Pedaqogikanın anlayışlar sistemi. ..................................................... 26
1.5.Pedaqoji cərəyanlar. .......................................................................... 32
1.6.Pedaqogikanın başqa elmlərlə əlaqəsi. ............................................. 37
1.7. Pedaqogikanın sahələri (və ya pedaqogikada diferensiya
prosesləri). .............................................................................................. 44
II FƏSİL
Pedaqoji elmin mənbələri. Pedaqogiaknın metodologiyası
və tədqiqat metodları ............................................................................ 50
2.1. Pedaqoji elmin mənbələri. ............................................................... 51
2.2. Pedaqogikanın metodologiyası. ....................................................... 52
2.3. Pedaqoji tədqiqat metodları və onların səciyyəvi
xüsusiyyətləri. ......................................................................................... 58
2.4. Pedaqoji tədqiqatların texnologiyası (və ya tədqiqatın
metodoloji aparatı). ................................................................................. 75
III FƏSİL
Şəxsiyyətin inkişafı və formalaşması məsələləri ................................. 82
3.1. Şəxsiyyətin inkişafı haqqında tarixi nəzəriyyələrə xülasə. .............. 83
3.2. Şəxsiyyət, onun inkişafı və tərbiyəsi. .............................................. 87
3.3. Şəxsiyyətin pedaqoji-psixoloji xüsusiyyətləri. ................................ 89
3.4. Şəxsiyyətin strukturu ....................................................................... 90
3.5. Şəxsiyyətin inkişafı və tərbiyəsi ilə bağlı konseptual fikirlər .......... 91
3.6. Şəxsiyyətin inkişafı və tərbiyəsində irsiyyətin rolu. ........................ 97
3.7. Şəxsiyyətin inkişafı və tərbiyəsində mühitin rolu............................ 100
3.8. Şəxsiyyətin inkişafı və formalaşmasında tərbiyənin rolu. ............... 103
701
3.9. Şəxsiyyətin inkişafı və tərbiyəsində “Qoşa amil” nəzəriyyəsi ........ 106
3.10. Şəxsiyyətin inkişafında müxtəlif fəaliyyət növlərinin rolu. ........... 108
IV FƏSİL
Pedaqogikada yaş dövrləri və onların pedaqoji psixoloji
xüsusiyyətləri ............................................................................................. 125
4.1.İbtidai icma quruluşunda, quldarlıq dövründə, antik yunan
fəlsəfəsində yaş dərəcələri .......................................................................... 126
4.2.Azərbaycan xalq pedaqogikasında yaş dərəcələri ................................ 130
4.3.Şərq və Qərb pedaqoji fikrində yaş dərəcələri. .................................... 132
4.4. Müasir pedaqogika elmində yaş dərəcələrinin ümumi pedaqoji,
psixoloji xüsusiyyətləri ............................................................................... 137
V FƏSİL
Müəllimin pedaqoji fəaliyyətinin xüsusiyyətləri ................................ 150
5.1. Pedaqoji fəaliyyət. Müəllimlik peşəsinin səciyyəvi xüsusiyyətləri .... 151
5.2. Pedaqoji peşənin prinsipləri ................................................................. 157
5.3. Müəllimlik peşəsinə verilən pedaqoji tələblər..................................... 161
5.4. Müəllim-şagird münasibətlərinin formaları ........................................ 164
5.5. Müəllim-şagird münasibətlərində əməkdaşlıq növləri ........................ 168
5.6. Müəllimlik peşəsində pedaqoji bacarıq və vərdişlər ........................... 175
5.7. Pedaqoji prosesdə müəllimin pedaqoji mərifəti .................................. 177
5.8. Müəllimin pedaqoji qabiliyyətləri ....................................................... 181
5.9. Müəllimin pedaqoji ustalığı ................................................................. 186
VI FƏSİL
Pedaqoji proses ..................................................................................... 193
6.1. Pedaqoji proses haqqında ümumi anlayış ........................................ 194
6.1.1. “Pedaqoji gerçəklik”, “pedaqoji proses” və “təlim-tərbiyə”
anlayışlarının qarşılıqlı səciyyəsi ........................................................... 194
6.1.2. “Pedaqoji proses” anlayışının “Sistem” anlayışı vasitəsi ilə
interpretasiyası ....................................................................................... 196
6.2. Pedaqoji prosesdə ziddiyyətlər ........................................................ 206
6.3. Pedaqoji prosesin qanunauyğunluqları ............................................ 209
6.4. Pedaqoji prosesin prinsipləri haqqında ............................................ 213
6.5. Pedaqoji prosesin mərhələləri .......................................................... 218
6.6. Pedaqoji prosesin texnoloji əsasları ................................................. 220
6.7. Pedaqoji ünsiyyətin texnologiyası ................................................... 228
6.8. Pedaqoji innovasiyalar ..................................................................... 232
6.9. Pedaqoji sistemin optimallaşdırılması ............................................. 234
702
DİDAKTİKA: TƏHSİL VƏ TƏLİM HAQQINDA NƏZƏRİYYƏ
VII FƏSİL
Didaktika təhsil və təlim haqqında nəzəriyyədir ............................... 240
7.1. Didaktika anlayışına verilən şərhlər. ............................................... 241
7.2. Didaktikanın inkişafı ....................................................................... 241
7.3. Didaktikanın qolları və əsas anlayışları ........................................... 248
7.4. Didaktikanın və idrak nəzəriyyəsi ................................................... 250
7.5. Didaktikanın problemləri ................................................................. 252
VIII FƏSİL
Azərbaycan Respublikasının təhsil sistemi ........................................ 255
8.1. Təhsil haqqında anlayış ................................................................... 256
8.2. Azərbaycanda təhsilin əsas məqsədi ................................................ 265
8.3. Təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsipləri ......................... 265
8.4. Təhsil sistemi anlayışı ..................................................................... 266
8.5. Təhsilin məzmununa və təşkilinə dair ümumi tələblər. ................... 268
8.6. Təhsilin və təhsilalmanın formaları ................................................. 269
8.7. Təhsil müəssisəsi ............................................................................. 269
8.8. Təhsilin pillələri və səviyyələri ....................................................... 271
8.8.1. Məktəbəqədər təhsil ...................................................................... 271
8.8.2. Ümumi təhsil ................................................................................. 272
8.8.3. İlk peşə-ixtisas təhsili .................................................................... 274
8.8.4. Orta ixtisas təhsili ......................................................................... 274
8.8.5. Ali təhsil ........................................................................................ 275
8.8.6. Doktorantura ................................................................................ 282
8.8.7. Əlavə təhsil ................................................................................... 292
8.9. Təhsil subyektlərinin hüquqları, vəzifələri və sosial müdafiəsi ...... 299
8.9.1. Təhsil sahəsində dövlətin vəzifələri .............................................. 299
8.9.2. Təhsil prosesinin iştirakçıları ....................................................... 302
8.9.3. Təhsilalanların hüquq və vəzifələri .............................................. 303
8.9.4. Təhsilverənlərin hüquq və vəzifələri ............................................. 304
8.9.5. Valideynlərin və ya digər qanuni nümayəndələrin
hüquq və vəzifələri .................................................................................. 306
8.9.6. Təhsilalanların və təhsilverənlərin sosial müdafiəsi .................... 307
703
IX FƏSİL
Xüsusi və əlavə təhsil ............................................................................ 310
9.1.Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsili (xüsusi təhsil) ......... 311
9.2. Dövlət uşaq müəssisələrindən uşaqların ailələrə verilməsi
(de-institutlaşdırma) və alternativ qayğı Dövlət Proqramı barədə. ......... 317
9.3. Əlavə təhsil. ..................................................................................... 324
X FƏSİL
Təhsil sahəsində dövlət standartları, təhsil proqramı,
tədris planı, tədris proqramı və tədris ədəbiyyatı .............................. 345
10.1.Təhsil sahəsində dövlət standartları, təhsil proqramı (kurikulum)..346
10.2.Ümumi orta təhsilin məzmunu. ...................................................... 352
10.2.1.Təhsilin məzmunu. ....................................................................... 352
10.2.2.Azərbaycanda ümumi orta təhsilin məzmunu
sahəsində islahatlar. ............................................................................... 356
10.3.Tədris planı. .................................................................................... 369
10.4.Tədris fənni. .................................................................................... 370
10.5.Tədris proqramları. ......................................................................... 371
10.6.Dərslik, iş dəftəri və müəllim üçün metodik vəsait komplekti. ...... 372
XI FƏSİL
Təlim prosesini ümumi məsələləri ....................................................... 393
11.1. Təlim prosesi bir sistem kimi. ....................................................... 394
11.2. Təlimin fəlsəfi əsasları. .................................................................. 403
11.3. Təlimin məntiqi əsasları ................................................................ 414
11.4. Təlimin psixoloji əsasları. .............................................................. 418
11.5. Təlim prosesində əsas pedaqoji ziddiyyətlər ................................. 435
11.6. Təlim motivləri. ............................................................................. 437
11.7. Təlim prosesinin funksiyaları (vəzifələri) .................................... 439
XII FƏSİL
Təlim prosesinin mərhələləri və altsistemləri ..................................... 446
12.1. Təlim anlayışının mürəkkəbliyi və başlıca vəzifələri. ................... 447
12.1.1. Yeni tədris materialının qavranılması ......................................... 447
12.1.2. Bilik, bacarıq və vərdişlərin formalaşması ................................. 448
12.1.3. Bilik, bacarıq və vərdişlərin tətbiqi ............................................ 450
12.1.4. Təlimdə müvəffəqiyyətin hesaba alınması
və qiymətləndirilməsi ............................................................................. 450
12.2. Mükəmməl təlim sisteminin altsistemləri. ...................................... 451
704
12.2.1. Bilik və fəaliyyət üsullarının əsasən hazır ötürülməsini
özündə ehtiva edən altsistem. ................................................................. 451
12.2.2. Problemli öyrənməni özündə ehtiva edən altsistem .................... 458
12.4. “İmkan-hərəkət-yeni keyfiyyət” dəyişməsi variantının
işlənməsi və seçim şərtləri ...................................................................... 473
XIII FƏSİL
Təlim sisteminin invariantları. Təlimin prinsipləri, amilləri və
şagirdlərin, müəllimlərin fəaliyyət modelləri ..................................... 486
13.1. Təlim sisteminin ümumpedaqoji invariantları və onlardan
irəli gələn prinsiplər. ............................................................................... 487
13.2. Təlim sisteminin spesifik invariantları və onlardan
irəli gələn prinsiplər ................................................................................ 491
13.3. Nəzəriyyədə və praktikada özünə yer almış bəzi ümumpedaqoji
və spesifik prinsiplərin interpretasiyası. ................................................. 492
13.4. Təlim prosesində əsas amillər. ....................................................... 509
13.5. Təlim prosesində şagirdin idrak fəaliyyəti modeli ........................ 513
13.6. Təlim prosesində müəllimin fəaliyyəti modeli .............................. 520
XIV FƏSİL
Təlim sisteminin komponentləri .......................................................... 527
14.1. Təlim materialının məzmunu. ........................................................ 528
14.2. Təlimin priyomları ......................................................................... 530
14.2.1.Şagirdlərin təlim fəaliyyətinin idarəolunan prosesə
çevrilməsində priyomların rolu və onların inkişaf etdirilməsi ............... 530
14.2.2. İnteraktiv təbiətli priyomlar ........................................................ 544
14.3. Təlimin təşkili formaları ................................................................ 546
14.3.1. Müəllimin dərsə hazırlanması və dərsin planlaşdırılması. ......... 559
14.4. Qiymətləndirmə təlim sisteminin əsas komponentlərindən
biri kimi. ................................................................................................. 569
14.5. Təlim metodları. Ənənəvi təlim metodlarının
nomenklaturası və təsnifatı ..................................................................... 576
14.5.1. Ənənəvi təlim metodlarının səciyyəvi xüsusiyyətləti ................... 594
14.6. Vasitələr sistemi ............................................................................ 611
14.6.1. Suallar və onların təlimdə yeri ................................................... 611
14.6.2. Məsələ və ondan istifadə olunması ............................................. 613
14.6.3. Biliklərin tətbiqi, bacarıq və vərdişlərin formalaşmasına
yönələn çalışmalar sistemi. ..................................................................... 616
14.6.4. Əyaniliklə sözün vəhdəti. ............................................................ 617
705
XV FƏSİL
Yeni təlim texnologiyaları. Fəal və interaktiv təlim........................... 621
15.1. Yeni təlim texnologiyalarının mahiyyəti. Ənənə və müasirlik ...... 622
15.2. Yeni təlim texnologiyalarının prinsipləri ....................................... 627
15.3. Ənənəvi təlimdən fəal və interaktiv təlimə .................................... 632
15.4. Fəal və interaktiv təlim metodlarının səciyyəsi ............................. 638
15.5. İnteraktiv təlim metodu ilə keçirilən dərslərin mərhələləri və
səciyyəvi xüsusiyyətləti .......................................................................... 646
15.6. İnteraktiv təlim metodlarının təsnifatı və məzmunu ...................... 652
15.7. Dərsdə şagirdlərin qiymətləndirilməsi ........................................... 693
706
Firədun Nadir oğlu İbrahimov
Pedaqogika üzrə elmlər doktoru, Pedaqoji və Sosial Elmlər
Akademiyasının üzvü (Moskva), Əməkdar müəllim.
Rüfət Lətif oğlu Hüseynzadə
Pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor, Əməkdar müəllim.
PEDAQOGİKA
Dərslik
Bakı- “Mütərcim” – 2012
Чапа имзаланыб: ***
Формат: 60x90 1/16. Гарнитур Тимес.
Щяъми: 2,75 ч.в. Тираж ***. Сифариш № ***.
Гиймяти мцгавиля иля.
«Мцтяръим» Няшриййат-Полиграфийа Мяркязи
Бакы, Рясул Рза кцч., 125
тел./факс (99412) 596 21 44
e-mail: mutarjim@mail.ru
Dostları ilə paylaş: |