Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016

Nazîm Yahya’nın Bir Aşk Hikâyesi: “Dâstân-ı Hecr ü Visâl”       

 

 

 

       

TAED 

57* 1671

 

 

düşündüren bir metottur.”

31

 Dolayısıyla edebî tasvirde mecazî değişim genellikle teşbih, istiare, 

mecâz-ı  mürsel,  kinaye  vb.  edebî  sanatlarla  yapılmaktadır.  Bu  tasvirlerde  kullanılan 

benzetmeler, mecazlar, tasvir edilen unsurları canlı ve neşeli göstermek amacına uygun olarak 

seçilmiştir. Şair sevgilisinin boyu için, servi ve fidan benzetmelerini kullanır: 

 

Nāǿil eyle viśāl-i Aĥmedüme 

 

Serv-i āzāduma sehį-ķadüme 

 

(10) 

 

Sözleri, ruhunun tercümanı, dili ise can bağışlayıcıdır: 

 

Süħanı tercümān-ı rūĥ-ı revān 

 

Cān baġışlar ne söylese o zebān 

 

(48) 

Sevgilinin ağzı, gayb âleminin çeşmesi; beli ise kıl kadar ince ve kusursuzdur: 

 

Deheni çeşme-sār-ı Ǿālem-i ġayb 

 

Mū miyānında ķıl ķadar yoķ Ǿayb  (49) 

 

Saçları  sünbül,  yüzü  taze  bir  menekşe;  yanakları  lâle,  yüzü  gül,  göğsü  nesrin  (yaban 

gülü) gibidir: 

 

Zülfi sünbül ħaŧı benefşe-i ter 

 

Lāle-ħad gül-Ǿiźār u nesrįn-ber 

 

(50) 

 

Yanakları âdeta mutlu sabahın doğan güneşi, alnı ise ümit akşamının dolunayıdır: 

 

Cebhesi māh-ı bedr-i şām-ı ümįd 

 

ǾĀrıżı āfitāb-ı śubĥ-ı saǾįd  

(51) 

 

Çene  çukuru  sanki  Zemzem  suyunun  çıktığı  kuyu  gibi,  saçı  da  Kâbe’nin  örtüsü  gibi 

siyahtır: 

 

Źeķanı gūyiyā çeh-i Zemzem 

 

Kisve zülfi cemāli Beyt-i Ĥarem  (52) 

 

Sevgilinin  kaşları  çekilmiş  iki  yay  gibi,  gözlerinin  okunun  hedefi  ise  âşığın  can  ve 

gönlüdür:  

 

                                                           

31

 A.  Atilla Şentürk,  XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebî Tasvirler, Kitabevi Yayınları, İstanbul 

2002, s. 21-22. 

---

1672

* TAED

 

57            

 

     

         

 

 

                                 İsmail YILDIRIM 

 

 

Ebruvānį keşįde iki kemān 

 

Nāvek-i çeşmine hedef dil ü cān  (53) 

 

Sevgilinin elleri beş parmak, sanki güneşin pençelerini andırmaktadır: 

 

Kef-i desti ile o beş barmaķ 

 

Pençe-i āfitābdur el-ĥaķ   

 

(55)  

 

Bedeni kâfûr mumuna naz eder, gömleği ise ona işve fanusudur: 

 

ŞemǾ-i kāfūra nāz ider bedeni 

 

Aña fānūs-ı Ǿişve pįreheni  

(57) 

 

Şair, mesnevisinin 103 ile 109. beyitleri arasında ise tekdüzeliği kırmak, üsluba akıcılık 

katmak, ayrıca sevgilisinin lutfuna layık olabilmek için bir gazel söyler. 7 beyitten müteşekkil, 

aruzun  fâ’ilâtün  fâ’ilâtün  fâ’ilâtün  fâ’ilün  kalıbıyla  yazılan  gazelde  şair,  gazeli  söylemeden 

önce bu durumu 102. beyitte okuyucuya haber verir: 

 

Luŧf-ı yāre olınca erzānį 

 

Eyledüm şevķıle ġazel-ħˇānį 

 

(102) 

 

Gazelin  habercisi  olan  bu  beyitten  sonra  şair,  söz  konusu  gazelde  sevgilisinden 

kendisine  merhamet  etmesini  ister.  Âşık  perişan  hâldedir.  Gönül  mülküne  sultan  yaptığı 

sevgilisi,  şaire  dönüp  bakma  lutfunu  bile  esirgemiştir  artık.  Şairin  tek  isteği  sevgilisinin 

kendisine merhamet etmesidir. Nazîm bütün bunlar için sevgilisine niyaz etmekte; bu niyazını 

daha  tesirli  kılabilmek  için  de  Hz.  Peygamber’in  mübarek  şahsiyetini  ve  şefaatini  dile 

getirmektedir: 

Gözlerüm yaşını sil Aĥmed Muĥammed Ǿaşķına 

Ķadrümi bir kerre bil Aĥmed Muĥammed Ǿaşķına 

 

Bāde-i āl olmasun ruħsāruña reng-i ĥayā 

Kendüñi itme ħacil Aĥmed Muĥammed Ǿaşķına 

 

Serv-i dāmen-çįde ol seyl-i Ǿalāyıķdan ĥaźer 

Cūy-ı śāfį-veş çekil Aĥmed Muĥammed Ǿaşķına 

 

 

---

Nazîm Yahya’nın Bir Aşk Hikâyesi: “Dâstân-ı Hecr ü Visâl”       

 

 

 

       

TAED 

57* 1673

 

 

El-ĥaźer şemşįr-i cān-teǿŝįr-i āhumdan benüm 

Ġayr bezminden kesil Aĥmed Muĥammed Ǿaşķına 

 

Olmasun ālūde-i çirk-āb-ı töhmet dāmenüñ 

Pāk-rū ol muttaśıl Aĥmed Muĥammed Ǿaşķına 

 

Maĥfil-i vaślunda yansun tünd-bād-ı hicrile 

Sönmesün ķandįl-i dil Aĥmed Muĥammed Ǿaşķına 

 

Merĥamet eyle Nažįm-i zāra aĥvāl-i dilin 

Söylemek lāzım degil Aĥmed Muĥammed Ǿaşķına  (103-109) 

 

Şair sevgilisinin mahallesini görmek için gayret sarfetmektedir. Şair bu gayretini 112. 

beyit vasıtasıyla bir rubaîyi işaret ederek bizi haberdar etmektedir:  

 

Nerede oldıġın maĥalle-i yār 

 

Bu rubāǾįyle eyledüm işǾār 

 

(112) 

 

Mesnevinin 113 ve 114. beyitlerini teşkil eden ve aruzun  mef’ûlü mefâ’ilün mefâ’ilün 

fa’  kalıbıyla  yazılan  bu  rubaîde  şairin  can  gözü,  sevgilinin  ayrılığı  ile  onu  arzu  etmektedir. 

Sevgilinin yüzünün aks etmesiyle âşığın ağlayan gözü, Aynalı Çeşme’yi anımsatmaktadır: 

 

 

 

 

 

   

 RubāǾį 

Ĥayretde iken firāķla dįde-i cān 

ǾArž itdi yine Ǿiźār-ı pākin cānān 

ǾAks eyleyeli cemāli Ǿaynile Nažįm 

Āyįneli Çeşme oldı çeşm-i giryān  (113-114) 

 

Nazîm  Yahya  mesnevisinin  hâtime  kısmının  son  beytinde  ise  eserinin  insanlar 

tarafından okunması için bir söz veya hikâye yazdığını, bu hikâyenin adını da Dâstân-ı Hecr ü 

Visâl koyduğunu ifade etmektedir. Dolayısıyla şair son beyitte eserinin ismini de zikretmiş olur: 

ǾĀleme ĥasb ü ĥāl olup bu maķāl 

Didiler Dāstān-ı Hecr ü Viśāl 

 

(160) 

 

---