Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
1668 * TAED
57
İsmail YILDIRIM
Nicedür ol ġarįbüñ ĥāli ǾAceb ol derd-mendüñ aĥvāli (98)
Türk şiirinde imale, yabancı kelimelerin dile yerleşmeye başlaması ve şairlerin aruz ölçüsüne gittikçe alışmalarıyla birlikte giderek azalmaya başlamış, ama hiçbir zaman bütünüyle ortadan kalkmamıştır. Bütün çabalara rağmen yine de yüzyıllar boyu ve bütün şairlerde az ya da çok imaleli aruz uygulamaları görülmüştür. 26 Nazîm’in mesnevisinde de bu uygulamanın yoğun olarak kullanıldığını görüyoruz. Eserde bunun örnekleri çoktur, biz burda birkaç tanesini vermekle yetiniyoruz:
Şādmān it beni ĥabįbüm ile Ħastası oldıġım ŧabįbüm ile
(8) Yir içerken anıñla şām u seher Bana dirken peder ben aña püser (69)
Ĥālüme çeşm-i Ǿişve-bāzuñ içün Nažar eyle nigāh-ı nāzuñ içün
(134) Mesnevilerde çoğunlukla kullanılan kafiye türü tam kafiyedir. Çoğu zaman zengin kafiye de (uzun ünlülerle yapılan kafiyeler: -ân, -ûn, -în gibi) kullanılmış olup, tam ve zengin kafiye “gür ve bol sesli” bir kafiyedir. 27 Dâstân-ı Hecr ü Visâl’de de tam kafiye oranının diğer kafiye çeşitlerine nazaran daha yoğun kullanıldığını görüyoruz. Redifler çok defa divan şiirinin, Türkçe’nin ifade imkânlarını, söyleyiş hususiyetlerini denediği ve ana dilde kendisini bulduğu tarafıdır. Divan şiirinin redifleri Arapça ve Farsça kelimelerden çok Türk dilinin malzemesi üzerine kurulmuştur. 28 Nazîm Yahya’nın mesnevisinde rediflerin önemli bir yeri vardır. Şair mesnevisinin 95 beytinde redife yer vermiştir. Bunların büyük kısmını Türkçe kelimeler teşkil etmektedir. Türkçe rediflerin bazıları şöyledir: O Reśūlüñ çihār-yāri içün Bezm-i ħāśśında yār-ı ġārı içün
(5)
26 Haluk İpekten, Nazım Şekilleri ve Aruz, Dergâh Yayınları, İstanbul 2010, s. 147. 27 Cem Dilçin, Fuzulî’nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yönden İncelenmesi”, C. 9, S. 1, Türkoloji Degisi, s. 43-98. 28 Ömer Faruk Akün, Divan Edebiyatı, İsam Yayınları, İstanbul 2013, s. 76. Nazîm Yahya’nın Bir Aşk Hikâyesi: “Dâstân-ı Hecr ü Visâl”
TAED 57* 1669
Cānı cānānuma mülāķį ķıl Beni sermest anı sāķį ķıl (9)
Evvel eylerken iltifāt baña Ĥased eylerdi kāǿināt baña
(63) Nazîm Yahya mesnevisini sade bir dille kaleme almıştır. Nazîm, Sebk-i Hindî hareketinin tesirinde kalmış; bu tesir daha çok kendisini divanının muhtevasında göstermiştir. Derin hayaller, ince mazmunlar şairin şiirinde yer alan temel ögelerdir. Bununla beraber şairin Dâstân-ı Hecr ü Visâl’i üslûbunun akıcılığı ve yalın diliyle dikkat çekmektedir. Şairin şu beyti tamamen Türkçe kelimelerden meydana gelmektedir: Bilmezem n’eyleyem nice ideyüm Nereye başumı alup gideyüm
(80)
Kelime seçimi, ünlü ünsüz ilişkileri (aliterasyon/asonans), söz tekrarları, mısra tekrarları, vezin, kafiye, redif gibi paralellikler Divan şiirinde ahengi sağlayan en önemli unsurlardandır. 29 Şair Nazîm, mesnevisinde söz konusu ses ve kelime tekrarlarına yer vererek üsluba canlılık kazandırmak istemiştir. Şair, böylece şiirde müzikaliteyi sağlamak ve ahenkli bir bütün ortaya koyma gayretindedir. Okuyucuya duygularının yoğunluğunu duyurma gayretinde olan şair, kulağa hoş gelen ses ve sözleri oldukça yoğun ve başarılı bir şekilde kullanmıştır. Bu hususta ön plana çıkan beyitler şöyledir: Derd-i dilberde derde düşdi tenüm Düşmenüm düşmeye o derde benüm (42)
El-amān ey maĥabbet-i cānān El-amān ey meşaķķat-i hicrān
(78) Maĥrem-i rāz u yār-ı ġārum idi Kūşe-i ġamda ġam-güsārum idi
(84)
29 Bahir Selçuk, Divan Şiirindeki Ses ve Ahenkle İlgili Sanatlara Genel Bir Bakış, Ulusal Eski Türk Edebiyatı Sempozyumu, Adıyaman 15-16 Mayıs 2008, s. 484.
1670 * TAED
57
İsmail YILDIRIM
Cūy-veş sū-be-sū revān oldum Cüst ü cū eyleyüp anı buldum
(111) Eserde önemli bir yer tutan izafet kesreli tamlamalar hemen her beyitte görülür: (āl-i Aĥmed, viśāl-i Aĥmed, ħāk-i pāy, çeşm-i ĥaśret, āġūş-ı cān, bāġ-ı dünyā, pāy-ı Ǿaķl vs ).
Tamlamaların önemli bir yekûnunu da vasıf terkipleri oluşturur: (sehį-ķad, şūr-pezįr, teşne-leb, lāle-ħad, Ǿişve-endįşe, vefā-pįşe, Ŧūbā-ķıyām, sidre-ħırām, meymenet-lüzūm vs ). Mesnevinin dilinin sade olmasına binaen Sebk-i Hindî’nin de etkisiyle zincirleme isim tamlamaları eserde (şeref-i Ĥażret-i Muĥammed, naġme-perdāz-ı meclis-i gül, ĥabbe-i ħāl-i rūy, derd-i miĥnet-i Ǿaşķ, çeşme-sār-ı Ǿālem-i ġayb, māh-ı bedr-i şām-ı ümįd, āfitāb-ı śubĥ-ı saǾįd, ġayret-i āhuvān-ı Çįn ü Ħıŧā, deyr-i ĥüsn-i melāĥat, şemşįr-i cān-teǿŝįr-i āh, ālūde-i çirk-āb-ı töhmet, KāǾbe-i kūy- ı yār, meh-i bedr-i şām-ı āmāl, mihr-i raħşān-ı śubĥ-ı iķbāl, Kevŝer-nümūn-ı bāġ-ı behişt, naħl-i bāġ-ı cān, keyf-i cām-ı leb, mest-i śaĥbā-yı Ǿaşķ, neyyir-i ĥüsn-i bį-miŝāl, rūĥ-ı pāk-i Muĥammed, kemāl-i źevķ-i viśāl, ĥāl-i ħaśm-ı denį) 22 adettir. Şair Nazîm, mesnevisinde 1 beytini mülemmâ beyit sayılabilecek Arapça kelimelerden meydana getirmiştir. Bununla birlikte şair, Arap edebiyatında kullanılan bir atasözüne de yer vermiş olur. Aynı doğrultuda şair “Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur” ve “Hatasız kul olmaz” gibi Türk atasözlerini kullanarak irsal-i mesel sanatı yapar: Ŧaġ ŧaġa ķavuşmasa meŝelā Ķavuşur ādem ādeme cānā
(127) Çeşmüme sensiz oldı ħˇāb ĥarām ǾAcebā li’l-muĥibbi keyfe yenām 30
(130)
Nola Ǿafv eyleseñ benüm günehüm Ķul ħaŧāsız olur mı pādişehüm
(142)
Eserde sevgili hayli başarılı bir şekilde tasvir edilmiştir, denebilir. Mesnevilerde önemli bir yer tutan tasvir hakkında Şentürk’ün tespitleri şu yöndedir: “Tasvirin amacı bir durumu veya imajı zihinde canlandırmak olduğundan, şair bu yolla sayfalarca anlatılabilecek bir sahneyi okuyucunun zihninde birkaç kelimeyle oluşturabilmektedir. Tasvirî anlatım, okuyucu veya dinleyiciyi çabuk etkileyen, verilmek istenen mesajı en kısa yoldan verip öğreten, hislendirip
30 Seven nasıl uyur şaşarım! Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|