Aydin talibzadə

______________Milli Kitabxana_______________ 
6 
 
 ÖN SÖZÜN DÜŞÜNCƏ MOZAİKASI 
     
                                                           “Dərdə bax, millətə bax, niyyətə bax! 
                                                             Ölülərdən ölülər feyz alacaq!”.
1
 
                                                                                H.Cavid 
    
 
     Teatrşünas monoloqu:  “Canlı meyit” tamaşası rejissor 
Mehdi Məmmədov yaradıcılığında akme dövrünün 
başlandığına simptomatik bir işarə, bir eyham sayılmalıdır 
məncə. Məncə “Canlı meyit” Mehdi Məmmədovun 
Azərbaycan teatr mədəniyyətinə Mehdinin yenidən “dirilməsi”, 
Mehdinin  əhyası, Mehdinin yeni “zühur”u barəsində yazdığı 
vizual  ərizədir, bəyanatdır, ismarıcdır. Məhz “Canlı meyit” 
tamaşasından sonra Bakı camaatına xəbər yayıldı ki, Mehdi 
şəhərdədir, Mehdi səhnədədir. Və şəhərə dönən kimi, səhnəyə 
çıxan kimi onun ifasında Protasov soyadlı personajın ittihamı 
da simptomatik səsləndi: “Bir həya edin, utanıb qızarın. Axı, 
neyçün özgə işinə qatışır, çirkli əllərinizi başqalarının həyatına 
uzadırsınız.  Əlinizdə ixtiyar var deyə, sevinirsiniz və 
hökmünüzü göstərmək üçün sizdən min qat ləyaqətli adamların 
nəinki cisminə, ruhuna belə əzab verirsiniz”.
 2  
 
     Həqiqətən, ölmüş bir yazıçının, musiqiçinin, sənətçinin 
dünyasını tədqiq eləyəndə sanki müəyyən müddətə qəbirqazan 
işləyirsən, özgəsinin  şəxsi həyatında, gündəliklərində, 
məktublarında, sənədlərində, fikirlərində “eşələnirsən”, öz 
əbədi rahatlığı içində bulunan müqəddəs ruhun səltənətinə elə 
bil ki çağırılmamış qonaq kimi soxulursan. Nə etməli, peşənin 
tələbi budu. Ona görə  də  mən  əvvəlcədən dua etdim ki, bir 
kimsənin qəlbi, ruhu, xatirəsi inciməsin, bir kimsə məndən  

---

______________Milli Kitabxana_______________ 
7 
 
narazı qalmasın, məni nədəsə günahlandırmasın. Çünki yüzillər 
bundan əqdəm belə buyurulub ki, “Qeysərin haqqını Qeysərə, 
Tanrının haqqını Tanrıya ver”. Mən bunu, əsla, pozmam. 
Nədən ki, hər Yazıya mən namaz qılmağa başladığım kimi 
başlayıram. Mehdi Məmmədovun həyatını, yaşam tərzini, 
yaradıcılığını da ol səbəbdən öyrənib araşdırıram ki, bu insanın 
ömründə, tamaşalarında, düşüncələrində, nitqində Azərbaycan 
mədəniyyətinin, Azərbaycan mentallığının,  Şərqin fikir 
işçisinin, avropalaşmış müsəlman ziyalısının varolma cizgiləri, 
prinsipləri, xüsusiyyətləri güzgülənir, azəri türkünün maarifçi 
hamletizmi güzgülənir.  
       Səslərin “montaj”ından görünən Mehdi Məmmədov. 
Radioteatr effekti. Birinci sözü Mehdi aldı, Mehdi dedi: 
“Elə 
adlar vardır ki, onları  eşidəndə  təqdim və  tərif gərək olmur. 
Onlar nə əlavə izahata, nə köməkçi bir əlamətə, nə də fəxri ada, 
nişana, təmtəraqlı ünvana möhtac görünürlər. Rütbələr, 
vəzifələr, mənsəblər də onları  bəlirtmir, bəzəmir.  Əksinə, bəlkə 
onlar tutduqları yeri, mənsəbi, daşıdıqları rütbəni bəzəyir, 
ucaldırlar. Belə adların, bu cür adamların şöhrəti təbii, hörməti 
qanuni olur. Belə  şəxsiyyətlərin qazandıqları  məhəbbət sonsuz, 
etimad isə misilsizdir. Onlara qarşı xalqın rəğbəti az qala 
pərəstiş  rəsminə çevrilir. Onların yazdıqları, dedikləri insanı 
saflaşdıran, ucaldan, nəcibləşdirən təsir və  təlqin qüvvəsi kəsb 
edir”.
3
 M.Məmmədov bu sözləri Hüseyn Cavidi düşünüb də 
söyləmişdi. Həmin fikirləri mən indi Mehdinin özünə 
ünvanlayıram, Mehdiyə qaytarıram, onun şəxsiyyətinə  şamil 
eləyirəm. Nədən ki, bu sətirlərin qəhrəmanı qismində mən elə 
Mehdi Məmmədovun özünü görürəm.   
     Danışır müasir Azərbaycan teatrşünaslığının müəllifi 
Cəfər Cəfərov:  “Məmmədovun rejissurası alim, tədqiqatçı 
işinə  bənzəyir. O, obyektiv təfəkkür sahibidir: və bu adam öz 
sənətkar subyektivliyini tez-tez elə bil susmağa vadar edir.  

---

______________Milli Kitabxana_______________ 
8 
 
Söhbət aktyor Məmmədovdan gedəndə isə vəziyyət başqalaşır: 
bu zaman onda subyektivlik hakim mövqelərə yiyələnir, kəskin 
ifadə çalarları qazanır. Fikirləşirsən ki, aktyorluq təcrübəsi öz 
sübyektiv bədii dünyasını daha işıqlı boyalarla bəlirtməkdə 
Məmmədova yardımçı ola bilər; bu subyektivlik onu 
həyəcanlandıra bilər, silkələyə bilər, özündən çıxarda bilər. 
Nəticə etibarilə  də bu alınar ki, onun rejissurasında sənət 
kəşflərinin, duyğusal məqamların payı bir az da artar... Tam 
haqlı olaraq onu teatrın erudisiyalı  nəzəriyyəçisi kimi 
tanıyırlar... Öz rejissor praktikasında tamaşanın bütövlüyünə, 
janr və üslub müəyyənliyinə  Məmmədov çox böyük diqqət 
verirdi. O, dramaturgiyanın rəngarəngliyi uğrunda mübarizə 
aparırdı, hesab edirdi ki, təsiredici qüdrətə malik canlı bir 
sənət kimi teatra yeksənəqlik, forma arxaizmi ziddir. O, sübuta 
yetirirdi ki, əgər müasir səhnə  sənəti dünya teatrının 
uğurlarından bəhrələnmirsə, sənətin milli özgürlüyü 
konservləşir, cılızlaşır”.
4
  Əla fikirlərdir, amma 1967-ci ilə 
qədər olan Mehdiyə aiddir. Cəfər Cəfərov elə bil fala baxıb 
söyləyib bunları. Nədən ki, məhz 1968-ci ildən etibarən Mehdi 
Məmmədovun istər rejissurasında, istər aktyorluq 
praktikasında, istərsə  də yazılarında bir çılğınlıq, bir 
ərköyünlük, bir coşqu, bir üsyan pafosu, bir etiraz dalğası 
özgür bir “mən”lə  bərabər peyda olub Azərbaycanın teatr 
məkanında hadisələr sırası yaradır. 
     Danışır professor Yaşar Qarayev: “Cavidin məşhur bir 
ifadəsi var: “Yerə enməm də  səma  şairiyəm!”
5
 Onun da 
səmadan yerə endiyi, məişətdə, ailədə olduğu kimi göründüyü 
məqamlar çox az idi, çox nadir idi. Mənə elə  gəlir ki, oğul 
Mehdi Məmmədovu, ata Mehdi Məmmədovu, ailə başçısı 
Mehdi Məmmədovu ictimai xadim Mehdi Məmmədovdan, 
rejissor Mehdi Məmmədovdan ayıran sirlər bir pərdə arxasında 
idi. O özüylə başqaları arasında  ən yaxın, məhrəmlik 
məqamlarında da həmişə müəyyən məsafə, distansiya 

---