ÇOXBİLMİŞ ÖYRƏDİR
Sevimli dostlar, rus dilində eyni bir sözün bir neçə mənada işləndiyini bilirsiniz.
Ancaq həmin sözlər ayrıayrı mənaları bildirsə də, bu mənalar arasında əlaqə, oxşarlıq
olur. Belə sözlərə Azərbaycan dilində də rast gəlirsiniz. Bunlara çoxmənalı sözlər de
yi lir: Məsələn, uşağın qolu – köynəyin qolu; qızın burnu – ayaqqabının burnu – gəminin
burnu; bacımın ayağı – stolun ayağı, oğlanın başı – dağın başı – ağacın başı ...
11.Vətən haqqında bildiyiniz atalar sözlərini söyləyin. Bu mövzuda Çoxbilmişin torbasında
olan atalar sözlərindən bilmədiklərinizi öyrənin.
ATALAR SÖZÜ – SÖZLƏRİN GÖZÜ
12. Vətən haqqında bildiyiniz bayatıları yadınıza salın. Çoxbilmişin təklif etdiyi bayatıları da
əzbərləyin.
BAYATILAR
13. Yanıltmacı oxuyun, [g] və [ü] səslərinin düzgün tələffüzünə diqqət yetirin.
Azərbaycan dilinin spesifik səslərini təkrar edin.
Gündüz gecə Gülgəzin güzgüsünü gizlədi. Gülgəz gündüz gizligizli güzgüsünü gəzdi.
Gündüz güldü, gülməyini Gülgəzdən gizlədi.
Gülər güzgünü Gündüzün gizlədiyini gizlincə Gülgəzə dedi. Gülgəz gizlincə güzgüsünü gö
tür dü. Gülgəzlə Gülər gizlində Gündüzə güldülər.
32
Dağlara çən düşübdü,
Başıma dən düşübdü.
Tanrı, məni quş elə,
Yada vətən düşübdü.
Gül üstündə yaş olum,
Ellərə sirdaş olum.
Qürbətdə şah olunca,
Vətənimdə daş olum.
Əzizinəm dilən gəz,
Bağda gülü dilən gəz.
Qürbətdə xan olunca,
Vətənində dilən gəz.
Vətənə gəldim, imana gəldim.
Qürbət cənnət olsa, yenə vətən yaxşıdır.
Vətənin bir günü, qürbətin min günü.
Vətənin bir qışı qürbətin yüz baharından yaxşıdır.
Qəribi vurmuşlar, “Vay vətən!” demiş.
Qürbət yerdən vətən olmaz!
Özüm qürbətdəyəm, gözüm vətəndə.
Bülbül gülü sevər, insan–vətənini.
Yurddan çıxsan da, eldən çıxma!
qürbət – чужбина
dilənmək – просить подаяния
SÖZLÜK
gizlincə – тайком
gəzmək– здесь: искать
gizligizli– тайно, скрытно
SÖZLÜK
çən düşmək – мгла
dən düşmək – седеть
SÖZ EHTİYATI
Çap üçün deyil
ÇİÇƏK DƏNİZİ
Gəz
inti
davam edirdi. İradə və İlkin hamıdan
qabaqda gedirdilər. Çox keç mə di ki, onlar düzənliyə*
çıxdılar. Bəhbəh, ətraf necə gö zəl idi! Rəngbərəng
çi
çək
lər
elə bil birbiri ilə yarışırdı. İradə
əl
lər
i
ni
bir
birinə vurdu və uca dan:
– Dənizə baxın, dənizə!
İlkin təəccüblə ondan soruşdu:
– Hanı dəniz, harada görürsən?
İradə düzənlik boyu görünən çiçəkləri göstərib dedi:
– Budur bax çiçək dənizi!
Qız gah sarı çiçək, gah lalə, gah da durnagülü üzüb
anasına verirdi. Zəngçiçəyi onun çox xoşuna gəlmişdi.
Bilmirdi hansından daha çox toplasın. İlkin isə hey sarı
çiçək yığırdı. Bunu görən İradə də sarı çiçək yığmağa
başladı. İradə İlkinə yaxınlaşıb:
– Sarı
çiçək
dən
çox xoşun gəlirsə, bunları da götür, – dedi.
İlkin götürmədi: – Yox, apar anana ver. Biz çox yığmışıq, anam qurudur. Əjdər müəllim deyir
ki, sarı çiçək dərmandır.
– Doğru deyirsən? Nə dərmanı, baş ağrısı dərmanı?
– Yox,
baş ağrısı
dərmanı deyil,
soyu
q
dəyəndə dəmləyib çayını içirlər. Hələ biz kəklikotu
da yığıb qurutmuşuq.
Qızı maraq bürüdü.
– Kəklikotu nədir?
İlkin tez yamaca qaçıb nə isə axtardı. İradə onun dalınca gəzirdi. Elə bu zaman Əjdər müəl
limin səsi eşidildi:
– Uşaqlar, dala qalmayın, tez gəlin.
– Biz kəklikotu axtarırıq, – deyə İlkin
uca
dan
dil
lən
di
.
– Buralarda yubanmayaq, Qazandurmazda kəklikotu lap çoxdur, orada yığarsınız.
Dağın başına
çatdıqda artıq günorta idi. Hamı yorulmuşdu. İradə isə yorulmaq bilmirdi.
Lalənin anası xırda yarpaqlı otu İradəyə göstərdi: – Bax, kəklikotu budur.
İradə
sevin
cək
alıb diqqətlə xırdaca
yarpaq
lar
ı
olan bu ota baxdı. Burnuna
yaxın
laş
dır
dı
.
Qızın gözləri parıldadı:
– Aa, bunun nə gözəl ətri var!
İlkin tez dedi:
– O da dərmandır. Onu çay kimi dəmləyib içmək olar. Xəstə o saat
sağ
al
ar
.
İradə:
– Əjdər müəllim, doğrudur?–deyə soruşdu.
Əjdər müəllim
gül
ümsə
yib
dedi:
– İlkin
düz
deyir. Kəklikotunu qurudub qışda xəmir xörəklərinə tökəndə həm
ləzzət
li
, həm
də
ətir
li
olur. Hələ çay kimi dəmləyib içirlər də. Sən də yığ, anan qurudar.
Uşaq
lar
bəhsə girib xeyli kəklikotu yığdılar. Bir az dincəldilər. Sonra aşağı enməyə başladılar.
İradə və İlkin yenə də qabaqda qaçaqaça aşağı düşürdülər.
Çox keçmədi ki, güllüçiçəkli düzənliyə
çat
dı
lar
. İradə yeni bir çiçəyə rast gələn kimi tələsik
üzüb Əjdər
müəllim
in
yanına
qa
çır
dı
:
– Bəs bunun adı nədir?
33
Çap üçün deyil
– Zəngçiçəyi.
– Bəs bunun?
– Zəncirotu.
– Bəs bunun? Bəs bunun?...
Gecədən xeyli keçmişdi.
İradə
nin
gözünə yuxu getmirdi. Güllərinçiçəklərin adını
əzbər
lə
yir
,
hərəsindən birini vərəqlərin arasına səliqə ilə
düzüb
kitabı örtürdü.
Ana
sı
qızının çiçəkləri
kitab
ın
arasına düzdüyünü görüb soruşdu:
– Qızım, çiçəkləri ora niyə qoyursan?
– Ana,
yol
daş
lar
ım
a
göstərəcəyəm. Qoy onlar da
vətən
imiz
in
bu möcüzələri ilə tanış olsunlar.
Müəllim
imiz
teztez deyir ki, torpağımızın altı da, üstü də qızıldır.
Mən bunun nə demək olduğunu indi daha yaxşı anlayıram.
Xalidə Hasilova
ÇOXBİLMİŞ DÜŞÜNDÜRÜR
1. Çoxbilmiş bu mətni oxudu və “Çiçək dənizi” adlandırdı. Çoxbilmişlə
razısınızmı? Mətni daha necə adlandırmaq olar? Fikirlərinizi əsaslandırın.
2. Mətnin məzmununu aşağıdakı ardıcıllıq üzrə danışmaq olarmı?
1) Çiçək dənizi
3) Kəklikotu axtarışı
2) Sarı çiçək dərmandır
4) Gecədən xeyli keçmişdi
3. Sualları oxuyun. Hansı suala mətndə cavab tapa bilmədiniz?
1) İlkin və İradə necənci sinifdə oxuyurlar?
2) İradə ən çox hansı çiçəklərdən yığırdı?
3) İradə sarı çiçəyi nə üçün İlkinə vermək istəyir?
4) İlkin sarı çiçək barədə nə söylədi?
5) Qazandurmaz dağı Azərbaycanın hansı bölgəsindədir?
6) İlkin bitkilər haqqında bildiklərini kimdən öyrənmişdi?
7) Kəklikotunu hansı xəmir xörəklərinə tökəndə ləzzətli olur?
8) İradənin gözünə niyə yuxu getmirdi?
9) İradə nəyi anladığını başa düşdü?
4. İlkinin bitkilərin faydası haqqında dediklərinə nə əlavə edə bilərsiniz? Başqa hansı dərman
bitkilərini tanıyırsınız? Bildiklərinizi yoldaşlarınıza da deyin. Dərsliyinizin sonrakı səhifələrində
də bir neçə dərman bitkisinin adına rast gələcəksiniz.
5. İradənin müəlliminin dediyi “torpağımızın altı da, üstü də qızıldır” fikri ilə siz də
razısınızmı? Qrup lara bölünün və mövzunu müzakirə edin.
6. Mətni diqqətlə oxuyun. Qara rənglə fərqləndirilmiş sözün mənasına uyğun cavabı tapın.
a) üz – sifət: Nərgizin üzü b) üz – qaymaq: südün üzü c) üz – qopar: gülü üz
34
düzənlik – равнина
dəmləmək – заварить
kəklikotu – чабрец
üzmək – здесь: сорвать
xırda – мелкий
ləzzətli – вкусный
yamac – склон горы
yubanmaq – задерживаться
möcüzə – чудо
bəhbəh – прекрасно
durnagülü – журавельник
zəngçiçəyi – колокольчик
SÖZLÜK
soyuq dəymək – простудиться
zəncirotu – одуванчик
SÖZ EHTİYATI
Çap üçün deyil
Dostları ilə paylaş: |