Azərb ay can miLLİ elmlər akademiy asi folklor institutu cəlal bəYDİLİ (MƏMMƏdov)

dəyişikliyə  uğrayan  qismidir.  Bu baxımdan  demonoloji  sistemə  daxil  olatı 
varlıqların simvolikası  və semantikasımn ümumtürk miqyasmda müqayisəli 
şəkildə  öyrənilməsi  ümumən  mifoloji  dünya  modelinin  bərpası  üçün  son 
dərəcə  əhəmiyyətlidir.  Həmin  obrazlar ümumi  səciyyəvi əlamətləriııə  görə 
arxaik  etııik-mədəni  informasiyamn  ən  dayaıııqlı  elementlərini  öziində 
qoruyub  saxlayır  və  aktual  inamşlar  sistemi  ilə  six  bağlıdır.  Onların  inam 
və  etiqadlarla  bağlılıqlannı  itirərək  inanışlar  sferasından  çıxıb  bədii 
təxəyyiil  sahəsinə  keçməsi  л'Э  nəticə  etibarilə  söyləyicilik  hadisəsinin 
faktma  çevrilməsi  özlüytindən  təbii  yolla  tarixən  folklor  ənənəsinin 
təşəkkiilünə xidmət etmişdir;
-  
inamlar  aktual  olduqca  bu  inamlara  bağlı  varlıqlarm  mifoloji 
rəvayətlərdən  nağıl  və  digər  folklor  mətnlərinə  yolu  bir  növ  qapalı  qahr, 
yəni  adı  ətrafinda  inamlar  öz  yaşarılığmı  itirib  unudulmadıqca  bağlı 
olduğu  konkret  etnoqrafık  kontekstdən  qopub  ayrılmayan  demonik 
varlığm  nağıl  mətninə  yol  tapması  mümkün  deyil.  Süjet  xəttinin 
ntivəsində demonik ruhlarla,  fövqəltəbii varlıqlarla qarşılaşma dayanan  və 
özünün  zəııgin  obrazlar  aləmi  ilə  təkamül  edərək  məhz  mifopoetik 
düşiincəyə,  demonoloji  görüş  və  təsavvürlərə  dərin  bağlılığı  sayəsində 
digər janrlara da keçə  bilən mifoloji rəvayətlər mifologiyamn çox mühüm 
əlamətini  -  insan  təxəyyülünün yaratmış olduğu эп fantastik,  qeyri-adi  və 
xariqüladə varlıqların gerçəkliyinə inamı qoruyub saxlamışdır.
Mifoloji  material  belscə  aralıqsız  hərəkətdən  ibarət  seçiın  və 
yenilənmə  halmda  olduğuna  görə  də  sinergetik  baxış  genezis  etibarilə 
mifə bağlı folklor ənənəsində süjet fondu, janr və obrazlarm daimi hərəkət 
və  dəyişmələr  halmda  təşəkkülünü  görmək  imkam  verir.  Yayğm  coğrafi 
ərazidə  yaşayan  türk  etnosunun  mifopoetik  düşüncə  dünyası  və  mifoloji 
obrazlar aləmi etnosun,  qoynunda yaşadığı  landşaftm özü qədər rəngarəııg 
və  zəngindir.  Onlann  evolyusiyasınm  etnık-mədəni  sistemin  dəyərlər 
düziimü  axarında  izlənilməsi  ənənənin  hətn  də  özünü  içəridən  daim 
yeniləyən  bir hadisə olduğu gerçəyini göstərir.
ƏDƏBİYYAT
Azərbaycan 
dillndə
1. 
Abbaslı  İ.İ.  Ibtidai  dini-mənqəbəvi  görüşlər  və  onlann  xalq  yara- 
dıcılığmda  izləri  /  Azərbaycan  şifahi  xalq  ədəbiyyatma  dair  tədqiqlər, 
VIII kitab, B.:  Səda,  1999, s.155-166.
2. 
Abdulla В.A. Azərbaycan  folklorunda ailə-məişət mərasimləri və onlarm 
poetik mətnləri / Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatıııa dair tədqiqlər,  VII 
kitab, B.:  Elm,  1987, s.80-139.
3.  Abdulla B.A.  Haqqın səsi. B.: Azərnəşr,  1989,138 s.
4.  Abdulla B.A.  Azərbaycan mərasim folkloru. B.: Qismət, 2005, 208 
s.
5.  Abdulla K.M. Müəllif-əsər-oxucu. B.: Yazıçı,  1985,  156 s.
6.  Abdulla  K.M.  Sirr  içiııdə  dastan  və  yaxud  gizli  Dədə  Qorqud  -   2.  В.:
Yeni Nəşrlər Evi, Elm nəşri.,  1999,288 s.
7.  Acalov  A.M.  Azərbaycan  dastanlarmm  mifoloji  semantikası  (Ölüb- 
dirilmə motivi) // Azərb. SSR EA Xəbərləri.  Ədəb., dil  və  inc.  ser.,  1984, 
№ 3,s. 17-21.
8.  Acalov A.M., Novruzov 
M.D. 
«Al» tapmışı və onun  izləri  / Azərbaycan 
filologiyası məsələləri. B.:  Elm,  1983, s.247-258.
9.  Acalov  A.M. 
Azərbaycan 
folklorşünaslığının  bəzi 
epistemoloji 
problemləri / Azərb.  folklorşiinaslığı problcmlori.  B.: Elm,  1989, s.3-12.
10.  Acalov  A.M.  Mifologiya // Azər.  MEA  Əd-t İust  Elmi  Aıxivi  (əlyazma), 
1999, inv. №68.
11.  Adilov M. Niyə belə deyirik. B.: Azəməşr,  1982,241  s.
12.  Ağasıoğlu F. Azər xalqı. Seçmə yazılar. B.: Çaşıoğlu, 2000,  360 
s.
13.  Allahverdiyev  M.Q.  Azərbaycan  xalq  teatrı  tarixi.  В.:  Maarif,  1978, 
236 s.
14.  Anar.  Dədə  Qorqud  dtlnyası  /  Dünya  bir  pəncərədir.  B.:  Gonclik,  1986, 
s. 125-217.
15.  Araslı 
H. 
Azərbaycan ədəbiyyatı:  tarixi və problemləri.  B.:  Gənclik,  1998, 
732 s.
16.  Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 6 cilddə, I с., B.:  Elm, 2004, 760 s.
17.  Azərbaycan  folkloru  antologiyası.  Naxçivan  folkloru  /  tərt.  ed.: 
T.Fərzəliyev, M.Qasımlı. B.: Sabah,  1994, 382  s.
18.  Azərbaycan  folkloru  antologiyası.  XII  kitab.  Zoııgəzur  folkloru  /  tərt. 
ed.: Ə.Əsgər, M.Kazımoğlu, B.: Səda, 2005, 464 s.
19.  Azərbaycan xalq əfsanaləri / tərt.  ed.  S.Paşayev.  B.:  Yazıçı,  1985, 288s.

---

20.  Azərbaycan  klassik  ədəbiyyatı  kitabxanası.  20  cilddə,  I  c.,  Xala 
ədəbiyyatı / tərt. ed.:  T.Fərzəliyev, İ.Abbasov. В.: Elm,  1982,  510 s.
21.  Azərbaycan mifoloji mətnləri / tərt., ön söz və şərh. müəl.: A.Acalov. B.: 
Elm,  1988,  196 s.
22.  Azərbaycan nağılları.  5  cilddə, V  cild.  B.: Şərq-Qərb, 2005, 304  s.
23.  Azərbaycan  şifahi  xalq  ədəbiyyatma  dair  tədqiqlər,  XI  kitab.  B.:  Səda, 
2002, 228  s.
24.  Azərbaycan tarixi.  7 cilddə, I с.  B.: Elm,  1998, 476 s.
25.  Bu yurd bayquşa qalmaz / folklor nümunələri.  B.:  Yazıçı,  1995, 240s.
26.  Cavadov Ə.  «Ayna»  sözü haqqmda // Azər.  EA Xəbəriəri, Ədəb.,  inc. va 
dil ser.,  1968, №4,  s.64-69.
27.  Cəfərli M.A. Dastan və mif. B.:  Elm, 2001,  188 s.
28.  Cəfərov N.Q. Tiirk dünyası: xaos və kosmos. B.: BDU nəşri.,  1998,216 s.
29.  Cəfərov  N.Q.  Genezisdən  tipologiyaya  (məqalələr  məcmuosi).  B.:  BDU 
nəşri.,  1999,  160 s.
30.  Cəlilov  F.A.  Azərbaycan dilində «al» köklü sözlər (tarixi-etimoloji etüd) 
/ Azərbaycan filologiyası məsələləri, B.:  Elm,  1983, s.165-173.
31.  Cəlilov  F.A.  Azərbaycan  dilinin  morfonologiyasmdan  oçerklər.  B.: 
ADU nəşri.,  1985,  108 s.
32.  Cəlilov  F.A.  Azərbaycan  dilinin  morfonologiyası.  B.:  Maarif,  1988, 
285 s.
33.  Dadaşzadə  M.  Azərbaycan  xalqmm  orta  əsr  mənəvi  mədəniyyəti.  B.: 
Elm,  1985,216 s.
34.  Dədə Qorqud kitabı. Ensiklopedik lüğət. B.: Öndər, 2004, 368 s.
35.  Diinya  dinləri.  Ensiklopedik  məlumat  kitabı  (Mtiəlüf  kollektivi).  B.: 
«Azərbaycan Ensiklopediyası» Nəşr.-Poliqr. Birl., 2003, 548 s.
36.  Dünya  xalqlannın  mifləri  və  əfsanələri  /  tərt.  ed.  A.Məmmədov.  B,: 
Çaşıoğlu, 2004, 352 s.
37.  Əbu  Həyyan  əl-Əndəlusi.  Kitab  əl-idrak  li-lisan  əl-ətrak  (Tiirk  dillərini 
dorketmə kitabı) /  Ərəbc. tərc.: Z.Bünyadov, B.: Azəməşr,  1992,115 s.
38.  Əfəndiyev  P.Ş.  Azərbaycan  şifahi  xalq  ədəbiyyatı.  B.:  Maarif,  1992, 
477 s.
39.  Əhmədov Ə.  Azərbaycan dilinin Meğıi şivələri. B.: Elm, 2003, 580s.
40.  Əliyev O. Azərbaycan nağıllarmm poetikası. B.: Səda, 2001,191  s.
41.  Əsatirlər, əfsaııə və rəvayətlər. B.: Şərq-Qərb, 2005, 304 s.
42.  Əsgərov Ə.D,  Azərbaycan  sehirli  nağıllarmda qahrəman (namizəd.  diss.). 
B„  1992,  175 s.
43.  Əsgər  Ə.D.  Göy  oğlunun  qanunları  //  G.V.Vemadskinin  «Çingiz  xanm 
Ulu  Yasasımn  quruluşıı  haqqında»  kitabma  ön  söz.  B.:  Ağndağ,  2001, 
s.3-10.
44.  Folklorşiinaslıq məsələbri.  V buraxılış. B.: BDU nəşri., 2002,246 s.
45.  Hacılı A.A.  Axısqa türklərinin etnik mədəniyyəti.  B.,  1992,216  s.
46.  Hacıyev T.İ., Vəliyev K.N. Azorbaycan dili tarixi. B.: Maarif,  1983,  187s.
47.  Hacıyev T.İ. Bir daha Qorqudun kimliyi haqqmda // «Dədə Qorqııd»  elmi- 
ədəbi toplusıı, 2002, №2, s.3-23.
48.  Hatəmi  (Tantəkin)  M.  Novruz  bayrammm  mənşəyi  haqqmda  // 
Azərbaycan SSR EA Xəbərləri. Ədəb., dil və inc. ser.,  1970, №3, s. 13-21.
49.  Hatəmi  Taııtəkin.  Sehirli  nağıllanıı  onqon  və  əsatiri  surətləıi.  B.: 
Şirvannəşr, 2003,  138 s.
50.  Həkimov  M.İ.  Xalqımızm  deyimləri  və  duyumları.  B.:  Maaıif,  1988, 
390 s.
51.  İsmayılov  H.Ə.  Aşıq  yaradıcılığı:  mənşəyi  və  inkişaf  mərhələləri.  B.: 
Elm, 2002, 311  s.
52.  Kamal  R.  «Kitabi-Dədə  Qorqud»:  arxaik  ritual  semantikası.  В.:  Yeni 
Nəşrlar Evi, Elm nəşri.,  1999, 72 s.
53.  Kazımoğlu M.  Xalq gülüşünün poetikasi. В.: Elm, 2006, 268 s.
54.  Kitabi-Dədə Qorqud / tərt. ed.:  S.Əlizadə,  F.Zeynalov.  В.:  Yazıçı,  1988, 
265 s.
55.  Kırım tatar dastanlan / tərt. ed. İ.Qasımov.  В.: Nurlan, 2003,  168 s.
56.  Qasımlı  M.P.  Novruz  mərasim  kompleksinin  tarixi-mifoloji  anlami  / 
Azərbaycan  şifahi  xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər,  VIII  kitab.  В.:  Soda, 
1999, s.50-56.
57.  Qasmili  M.P.  Tiirk  etnik  düşüncəsində  Qorqud  obrazmin  mifoloji  va 
tarixi statusu // «Folklor və etnoqrafıya» j., 2004, №2, s.22-29.
58.  Qədim  türk  ədəbiyyatı  /  nəşrə  hazırl.:  N.Cəfərov.  В.:  AzAtaM,  2004, 
322 s.
59.  Qəniyev S.H.  Şirvan folklor mühiti. B.: Ozan,  1997, 250 s.
60.  Qıpçaq  M.D.  Söz  aləminə  səyahət.  В.:  Bakı  Universiteti  rıəşıi.,  2002, 
242 s.
61.  Qıpçaq M.D.,  Əsgor Ə.D. Buqut abidəsirıə dair qeydlər // «Dədə Qorqud» 
elmi-ədəbi toplusu, B., 2004 № 2, s.42-71.
62.  Qırxmcı otağm sirri / topl. və tərt. O.Əliyev. B.: Yazıçı,  1998,  100 s.
63.  Qumilyov L.N. Qədim türklər. B.: Gənclik,  1993, 536 s.
64.  Qurban R. 
Azəri,  Atropaten,  Azərbaycan 
sözbri haqqmda II Azərbaycan 
EA Xəbərbri, Ədəb., inc. və dil seriyası,  1968, №3, s.82-91.
65.  Mehdiyev  N.M.  Orta  əsrlər  Azərbaycan  mədəniyyətinin 
bədii 
tekstlərində  mifoloji strukturlar / Azərbaycan  fılologiyası  məsəbləri.  B.: 
Elm,  1983, s.236-246.
66.  Mehdi  N.M.  Çətin  və  dolaşıq  durumlarm  kulturolojisi  (Qərb  və  Şəıq 
məd-tlərində virtual örtüyün «kosmoqoniyası»), B.: Qanun, 2001, 300 s.
67.  Məmmədov  C.M.  Mifoloji  rəvayətlərə  dair  /  Azərbaycan  şifahi  xalq 
ədəbiyyatına dair tədqiqbr, VIII kitab, B.:  Səda,  1999, s. 155-166.

---