Azərbaycan atatürk məRKƏZİ

Mədəd Çobanov 
 
 
46 
47.  SƏFƏVĠLƏR  -  Bu  dövlət  1501-1736-cı  illərdə  mövcud  ol-
muĢdur. 
 
 
AZƏRBAYCAN  BƏYLƏRBƏYLĠKLƏRĠ 
 (XVI-XVIII əsrlər) 
 
48/1 TƏBRĠZ (AZƏRBAYCAN) bəylərbəyliyi  
49/2 GƏNCƏ (QARABAĞ) bəylərbəyliyi  
50/3 ġĠRVAN bəylərbəyliyi  
51/4 ÇUXRUSƏD bəylərbəyliyi 
 
IV. AZƏRBAYCANIN YENĠ DÖVR DÖVLƏT 
QURUMLARI  
 (XVIII əsrin ortaları - XIX əsrin 20-ci illəri) 
XANLIQLAR 
 
52/1 GƏNCƏ XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1804-cü il  
53/2 BAKI XANLIĞI-XVIII əsrin 40-cı illəri - 1806  
54/3 QUBA XANLIĞl-XVIII əsrin ortaları-1806-cı il  
55/4 DƏRBƏND XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1806-cı il 
56/5 ġƏKĠ XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1819-cu il 
57/6 ġAMAXI XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1820-ci il 
58/7 QARABAĞ XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1822-ci il 
59/8 SALYAN XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1757-ci il 
60/9 ĠRƏVAN XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1828-ci il 
61/10 CAVAD XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1813-cü il 
62/11 NAXÇIVAN XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1828-ci il 
63/12 TƏBRĠZ XANLIĞI - 1747-XVIII əsrin ortaları-50-80-ci il-
ləri 
64/13 URMĠYA XANLIĞI-1747-XVIII əsrin sonu 
65/14 XOY XANLIĞI- 1747-XVIII əsrin sonu 
66/15 SƏRAB XANLIĞI- 1747-XIX əsrinəvvəlləri 
67/16 QARADAĞ XANLIĞI- 1747 XIX əsrinəvvəlləri 

---

Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru 
 
 
47 
68/17 ƏRDƏBĠL XANLIĞI- 1747-XIX əsrin birinci onilliyi 
69/18 MAKU XANLIĞI- 1747-1820-ci il 
70/19 MARAĞA XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1825-ci il 
71/20 TALIġ XANLIĞI- 1747-1826-cı il 
72/22  GĠLAN  XANLIĞI-xanlığın  mövcud  olduğu  dövrün  arxiv 
sənədləri tapılmayıb. 
 
AZƏRBAYCAN SULTANLIQLARI  
(XVI əsrin ikinci yarısı -XIX əsrin əvvəlləri) 
 
73/1 QAZAX-ġƏMSƏDDĠL SULTANLIĞI - XVI əsr 1819-cu il  
74/2 BORÇALI SULTANLIĞI - XVIII əsrin ortaları 1880-ci il  
75/3 ĠLĠSU SULTANLIĞI- XVI əsrin ikinci yarısı - XIX əsrin or-
taları  
76/4ƏRƏġ SULTANLIGI - XVII əsr -1795-ci il 
77/5 QUTQAġIN SULTANLIĞI-XVIII əsrin ortaları - XIX əsrin 
ortaları  
78/6 QƏBƏLƏ SULTANLIGI - XVIII əsrin ortaları - XVIII əsrin 
sonları 
 
AZƏRBAYCAN MƏLĠKLĠKLƏRĠ  
 
79/1  Dizaq məlikliyi(XVII əsr-1813-cü il) 
80/2VƏRƏNDƏ məlikliyi 
81/3XAÇIN məlikliyi 
82/4CĠLƏBÖRĠ məlikliyi 
83/5 GÜLÜSTAN (Talis) Məlikliyi 
84/6 CAR-BALAKƏN camaatlığı (1830-cu ilə qədər) 
 
V. AZƏRBAYCANIN ƏN YENĠ DÖVR DÖVLƏT 
QURUMLARI
 
I. ġĠMALĠ AZƏRBAYCANDA 
85. Bakı daĢnak-bolĢevik diktaturası (Bakı kommunası) - noyabr 
1917 -iyun 1918-ci il 

---

Mədəd Çobanov 
 
 
48 
86. Bakı Sentrokaspi diktaturası - 1 avqust- 15 sentyabr 1918-ci il 
87.ġimali Azərbaycan Zaqafqaziya Komissarlığı tərkibində - no-
yabr 1917 - mart 1918-ci il 
88. ġimali Azərbaycan Zaqafqaziya Seyiminin tərkibində - fevral-
may 1918-ci il 
89. ġimali Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti may 1918-aprel 1920-
ci il 
90. Axalsix - Axısqa türk hökuməti - 1918-ci il 
91. Araz -  Türk Respublikası - 1918-ci il 
92. Borcalı - Qarapapaq Respublikası - 1918-ci il 
93.  Qars  Ġslam  ġurası  (Borcalı-Qarapapaq,  Axalsix-Axısqa  və 
Araz türk respublikası birləĢib)-  
1918-1919-cu illər 
94. Azərbaycan SSR- 1920-1991-ci illər 
95. Naxçıvan MR - 1923-cü ildən 
96. Azərbaycan Respublikası - 1991-ci ildən 
 
II. CƏNUBĠ AZƏRBAYCANDA 
 
97. Təbriz inqilabı hökuməti- «Hərbi ġura» - 1908-1909-cu illər 
98.  Cənubi  Azərbaycan  Milli  hökuməti-  «Azərbaycan»  (Azadlıq 
ölkəsi)- 1920-ci il 
99. Cənubi Azərbaycan Milli Məclisi və hökuməti - 1945-1946-cı 
illər 
 
 
 
 
 
* * * 

---

Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru 
 
 
49 
 
“Tarix Şumerdən başlanır” 
S.N Kramer 
 
TARĠXƏ ÖZ ĠMZASINI ATMIġ QƏDĠM XALQLAR: 
ġUMERLƏR. TÜRKLƏR 
 
Amerikanin  məĢhur  ġumeroloq  alimi  S.N.  Kramer  dün-
yada  geniĢ  yayılmıĢ  tədqiqat  əsərini  –  kitabını  ‖Tarix  ġumerdən 
baĢlanır‖  (M.1965)  adlandırmıĢdır.  Bu,  heç  də,  təsadüfi  deyil. 
Çünki  uzun  əsrlərin  tarixi  araĢdırmaları  göstərir  ki,  əsl  həqiqət, 
tarixə  obyektiv  baxıĢın,hələlik,  ilkin  nəticələri  belə  bir  qənaətə 
gəlməyə imkan verir. BaĢqa sözlə desək, bəĢəriyyət tarixində, in-
sanliq  tarixində,  ictimaiyyət  tarixində  ilk  intibahın,  ilk  sivlizasi-
yanın    yarandığı  və  dünyaya  yayıldığı    məkan  Ġkiçayarası  -  ġu-
merdə  ilk  qığılcımlarını  saçmıĢ  və  tezliklə  min  illər  boyu  sön-
dürülməyən bir oda – alova çevrilmiĢdir. Aradan bir neçə minil-
liklər keçsə  də  həmin od  – alov indi də  dünya  alimlərinin diqqət 
mərkəzindən  yayınmayıb,  bizə  belə  gəlir  ki,  bundan  sonra  da 
ġumer  mədəniyyəti,  ġumer  sivilizasiyasının  araĢdırılması  daim 
diqqət mərkəzində olacaqdır… 
―Tarix ġumerdən baĢlanır‖ ifadəsinin  arxasında isə, ―Hər 
Ģey Ģumerdən baĢlanır‖ kimi insan  təfəkkürünün və düĢüncəsinin 
çox  geniĢ  məzmunlu  və  çox  əhatəli  ümumilləĢdirilmiĢ  məntiqi 
nəticələr  gizlənir:  Ġlk  insan  cəmiyyətinin  də,  ilk  dövlət  qanunla-
rının  və  dövlətçilik  ənənələrinin  yaĢadılması  və  əsrlərlə  yaradıl-
ması da, ilk rəsmi Dövlət dilinin - ədəbi dilin də, ilk mədəniyyət 
nümunələrinin də, ilk  yazının da, ilk məktəblərin də, ilk elmi və 
bədii mətnlərin də, ilk folklor nümunələrinin də, ilk olaraq, vəhĢi 
heyvanların  əhilləĢdirilməsinin  də,  ilk  əkinçilik  mədəniyyətinin 
də; ilk Tanrıçılığın da, ilk təkallahlılığın da müəllifi Ģumerlərin ol-
duğu, artıq, dünya miqyasında qəbul edilmiĢdir… Bütün bunlar, o 
deməkdir  ki,  məĢhur  ġumerĢünas  S.N.Kramerin  gəldiyi  elmi 
nəticə  -  ―Tarix  ġumerdən  baĢlanır‖  ifadəsi  elmi  baxımdan  tama-

---