Azərbaycan atatürk məRKƏZİ
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mədəd Çobanov
- Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru 73 ƏLĠFBANIN MƏNġƏYĠ
- Mədəd Çobanov 74 № 2 ƏN YENĠ TÜRK MƏRHƏLƏSĠ – TÜRKLÜYÜMÜZÜN YENĠDƏN OYANIġI DÖVRÜ
- Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru
Mədəd Çobanov 72 Ġkinci cəbhənin baĢında isə, imperiya siyasətini müasir döv- rün tələbinə uyğun olaraq, sabiq SSRĠ imperiyasının varisi kimi çıxıĢ edən Rusiya Federasiyası, bir növ, ―yeniləĢmiĢ, sülh məramlı‖ xarakter daĢıyan ―mədəni müstəmləkəçilik‖ siyasətini ―qapalı, üstüörtülü‖ halda daim gündəmdə saxlayaraq, həyata keçirmək uğrunda ―sülh, birlik‖ adı altında hər cür mübarizə üsullarına əl atır: sabiq SSRĠ məkanında ―yeniləĢmiĢ Müstəqil Dövlətlər Birliyi‖, ―Müstəqil Dövlətlər Birliyinin Təhlükəsizlik ġurası‖, ―Müstəqil Dövlətlər Birliyinin Azad Ticarət Zonası‖nın yaradılması‖ və s., və və s.... təĢkil etmək üçün hər cür ―siyasi üsullar‖ dan bəhrələnməyə can atır... Dünyada cərəyan edən bu mücərrəd ―ictimai - siyasi‖ hadi- sələr fonunda Türk xalqlarının, ilk növbədə, öz aralarında birləĢmə- si və bu birlik Ģəraitində dünya xalqlarının inteqrasiyasına və qloballaĢmasına qoĢulması məsələsi daim diqqət mərkəzində saxla- nılmalıdır. Məhz belə bir Ģəraitdə Türk xalqlarının tarixindən bir epizodu – bilgə xaqanın bir müdrik kəlamını xatırlamaq, yada salmaq da yerinə düĢərdi: ―Türklərim, cəmi bəylərim, cəmi xalqım! Qazanıb el tutdu- ğum bu yerdən, xaqanımdan ayrılmasan, yaxĢılıq görəcəksən. Evin- də oturacaq, dərdsiz olacaqsan. Sözlərimdə yanlıĢ varmı?‖... ― Ey türk! Tiktə və özünə dön! Sən özünə dönəndə güclü və basılmaz olarsan!‖... Bu məqsədlə, Türk xalqlarının daimi birliyini yaratmaq üçün vahid əlifba sisteminə keçilməsi, ―Ümumtürk tarixi‖nin və ― Ümumtürk dilləri tarixi‖nin öyrənilməsi, Vahid əlifba sistemində Mətbuat Orqanlarının və Teleradio VeriliĢləri Mərkəzinin yaradıl- ması, Vahid Mədəniyyət və Bədii Ġrsinin NəĢri Mərkəzinin təsis edilməsi, Türk dünyası ölkələrinin hamısında vahid Tədris planı və Tədris proqramları ilə fəaliyyət göstərən Humanitar universitetlərin və Elmi tədqiqat Ġnstitutlarının yaradılması, vahid Elmi Əla- qələndirmə Mərkəzinin və Ümumtürk Ensiklopediyası və Lüğət- çilik Mərkəzi yaradılması problemlərinin Dövlətlər səviyyəsində həll edilməsi ön plana çəkilməlidir ... Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru 73 ƏLĠFBANIN MƏNġƏYĠ Sözdəki səslər müəyyən iĢarələrlə (hərflərlə) göstəriləndən sonra əlifba yaranmıĢdır. Əlifbanın mənĢəyi və yaranmasına dair mülahizələr üç qrupa bölünür: Birinci qrup alimlərin mülahizəsinə görə, əlifbanı misirlilər yaratmıĢlar. Ġkinci qrup alimlərin mülahizəsinə görə, əlifbanı minoylar yaratmıĢlar Üçüncü qrup alimlərin mülahizəsinə görə, əlifbanı finikiyalı- lar yaratmıĢlar. Bu mülahizələrdən belə qənaətə gəlmək olur ki, əlifbanın yaradılmasında həm misirlilərin, həm minoyların, həm də finiki- yalıların əhəmiyyətli dərəcədə rolu olmuĢdur. Beləcə də, eramızdan çox əvvəl qədim dövrdə Misir yazısı Minoy yazısının inkiĢafına güclü təsir etmiĢdir. Misir və Minoy yazılarının təsiri altında era- mızdan əvvəl III minillikdə Qərbi sami xalqları hərfi-səs əlifbası yaratmıĢlar. Sami xalqları arasında ən çox inkiĢaf etmiĢ yazı fini- kiyalılara məxsusdur. Finikiyalıların dili qədim yəhudi dilinə yaxın olub. Finikiya yazısında 22 hərfdən və əlifba sirasından istifadə olunub. Deməli, Finikiya əlifbası, artıq, təkmilləĢmə mərhələsinə çatmıĢdır. Sonralar Finikiya əlifbası əsasında bir çox əlifbalar yara- dılmıĢdır. Əlifbaalma yolu ilə finikiya əlifbası yayılmıĢdır. Müasir Dünya xalqları 350 əlifbadan istifadə edirlər. Mədəd Çobanov 74 № 2 ƏN YENĠ TÜRK MƏRHƏLƏSĠ – TÜRKLÜYÜMÜZÜN YENĠDƏN OYANIġI DÖVRÜ ( XX ƏSRĠN 20-CĠ ĠLLƏRĠNDƏN HAL –HAZIRA QƏDƏR) Türk dillərinin ən yeni dövrünü aĢağıdakı mərhələlərə bölmək olar: Sabiq SSRĠ məkanında birləĢdirilmiĢ Türk xalqlarının tarixi yazısındakı ərəb əlifbasının latın qrafikası əsaslı yeni əlifba ilə dəyiĢdirilməsi mərhələsi - XX əsrin 20- 30-cu illəri Azərbaycan Qazax Özbək Türkmən Qırğız Tatar BaĢqır Sabiq SSRĠ məkanında birləĢdirilmiĢ Türk xalqlarının tarixi yazısında yeni qəbul edilmiĢ latın qrafikası əsaslı yazıdan kiril qrafikası əsaslı yeni əlifbaya keçilməsi mərhələsi - XX əsrin 30 - 40 -cı illəri. Azərbaycan Qazax Özbək Türkmən Qırğız BaĢqır Qaqauz Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru 75 Sabiq SSRĠ imperiyasının çökməsi – dağılması və bir sıra Türk xalqlarının öz müstəqilliyini yenidən bərpa etməsi və Türk dillərinin Dövlət dili hüquqi- statusu qazanması mərhələsi XX əsrin 90-cı illə- rindən hal–hazıra kimi Azərbaycan Qazax Qırğız Özbək Türkmən Özbək Rusiya Federasiyasının tərkibində birləĢdirilmiĢ Türk xalqları respublikaların- da Ana dilinin Respublika dili statusu qa- zanması mərhələsi - XX əsrin 90-cı illə- rindən hal-hazıra kimi Tatar BaĢqır ÇuvaĢ Xakas Yaqut Rusiya Federasiyasında birləĢdirilmiĢ Türk – tatar xalqlarının Tatar dilinə Rusiya Federasiyasının ikinci rəsmi Dövlət dili statusunun verilməsi uğrunda mübarizəsi mərhələsi XX əsrin 90-cı illərindən hal-ha- zıra qədər Tatar ÇuvaĢ BaĢqır Yakut Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|