Azərbaycan atatürk məRKƏZİ
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mədəd Çobanov
- V.Vrenqyosun
- Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru
- E.Əlibəyzadə
Mədəd Çobanov 66 monqol, türk və tunqus dilləri sonrakı inkiĢaf prosesində Altay dilləri adlandırılmıĢdır (səh.45). MəĢhur ingilis alimi S.Lloyd ―Ekiz çaylar‖ adlı əsərində ġumerlərin tarixindən bəhs edərək yazmıĢdır: ―Turanlılar təx- minən on, on iki min il bundan qabaq səfalı, barlı-bərəkətli Dəclə və Fərat çayları hövzəsində məskən salıb, ətraflarında yaĢayan saysız-hesabsız vəhĢi qəbilələrin heyrətli nəzərləri qarĢısında dünya sivilizasiyasının səhərini açdılar. Dünyada ulu bir mə- dəniyyətin məĢəli alıĢdı‖ (səh.16). ġumeroloq V.Vrenqyosun qənaətinə görə, ġumerlər Uruk və Übeyd mədəniyyətinin baĢlan- ğıcından burada olublar, yəni heç yerdən gəlməyiblər, yerli xalqlardır...Übeyd mədəniyyəti isə, eramızdan əvvəlki VI minil- liyin sonu və IV minilliyin ortalarında mövcud olmuĢdur. Professor N.Cəfərov ―Azərbaycan...Azərbaycanın türkləĢməsi və Azərbaycan xalqının təĢəkkülü‖ problemlərindən bəhs edərək yazmıĢdır: ―AraĢdırmalar göstərir ki, bu tarix özündə iki mühüm dövrü: 1.diferensiasiya və 2.inteqrasiya dövrlərini birləĢdirir. Diferensiasiya dövrü dedikdə türk etnosunun müxtəlif xalqlara (o sıradan, Azərbaycan tüklərinə, yaxud Azərbaycan xalqına) ayrıl- ması prosesinin intensiv dövrü nəzərdə tutulur. Ġnteqrasiya isə Azərbaycan cəmiyyətinin etnik tarixinin sonrakı dövrlərinə aid olub, türklərin konsolidasiyası, bütöv bir xalq təĢkil etməsi prosesindən ibarətdir‖ (səh.91). Bu prosesi eyni ilə ən qədim tarixə malik olan ġumer - Altay – türk xalqlarının və onların dillə- rinin ayrılıb, müstəqil təĢəkkül etməsinə və müasir dövrdə dünya xalqları arasında gedən inteqrasiya və qloballaĢma prosesi ilə əlaqədar olaraq, Türk dillərinin də yenidən birliyə doğru uğurla irəliləməsi də indi vacib məsələlərdən biri olmalıdır. N.Cəfərov: ―III-IV əsrlərdə ümumxalq Azərbaycan dili (Azərbaycan-tük dili –M.Ç.) formalaĢır, - bu proses türk tayfa dillərinin (birinci növbədə folklor dilinin) mərkəzləĢməsi hesabına gedir...‖ (səh.16). Bu mülahizədən belə qənaətə gəlmək olur ki, əgər ümumxalq Azərbaycan - türk dili III-IV əsrlərdə təĢəkkül Türk ədəbi dillərinin birliyinə doğru 67 tapıbsa, deməli, bu dövrə qədər Azərbaycan-türk qəbilə və ya tayfa dili, heç olmasa, bir neçə minillik inkiĢaf yolu keçməli idi... Azərbaycan alimi E.Əlibəyzadə ―Azərbaycan xalqının mənəvi mədəniyyət tarixi‖ monoqrafiyasında Azərbaycan-türk xalqının mənəvi mədəniyyət tarixindən bəhs edərək yazmıĢdır: ―Türk ailəsinə mənsub Azərbaycan xalqının inkiĢaf tari- xində qət edilmiĢ yolun, hələlik, təxminən 10 min ili təsəvvür olu- nur. Lakin bu ilkin təxmini təsəvvürdür...‖ ġumer dövrü daha sonrakı inkiĢaf mərhələsidir və bu döv- rün çox dərin və zəngin qaynaqları var. ―Bilqamıs‖ dastanında.... yaddaĢlarda qorunub saxlanılan və bu günə gəlib çıxan daha qiymətli ənənələrimiz varmıĢ, bizim ən qədim, ən əziz, ən sevimli milli bayramlarımız olan ―Yeni il‖, yəni ―Bahar‖, ―Yaz‖ Ģənliyi hələ Ümumdünya DaĢqınına qədər mövcud imiĢ (14.88). Nuh peyğəmbərin Tufandan sonra Göylərə, Tanrıya minnətdarlıq hissi ilə kəsdiyi qoyun qurbanı (14.91) bizim bu gün belə ehtiramla qeyd etdiyimiz ―Qurban bayramı‖nın əsası və baĢlanğıcı olub- muĢ. Bunlar bizim qan yaddaĢımızda, ata ruhumuzda qorunub saxlanılıb. Deməli, bu bayramlar ġumer ulularımızdan, onların əcdadlarından qalma və bizim soykökümüzü onlara bəndləyən qırılmaz ənənəvi-mənəvi bağlardır... Azərbaycan xalqının mənəvi aləmi zəngin bünövrə, kök üzə- rində yaranıb, inkiĢaf edib, öz milli-psixoloji axarına düĢüb, ka- milləĢib. Bu zəngin bünövrənin, kökün beĢ güclü dayağı aĢkar olur: 1.Qədim dünyamızın ulu kitabı ―Bilqamıs‖ və ümumən ġumer-Babil mədəniyyəti; 2.Müqəddəs dini kitablar külliyyatı ―Avesta‖; 3.―Orxon-Yenisey‖ kitabələri; 4.―Dədə Qorqud‖ kitabı; 5. Nizami ―Xəmsə‖si. (səh.8-9) ġumerlərin tarixindən söhbət açan Fərman Azad belə bir maraqlı nəticəyə gəlmiĢdir ki, ġumer imperiyasının ilk yaĢayıĢ məskəni və mərkəzi paytaxtı Kür-Araz arası Qarabağ ərazisində Mədəd Çobanov 68 olmuĢdur. Ġki min ildən artıq bu ərazilərdə yaĢamıĢ ġumerlər çox güman ki, qardaĢ qırğınına səbəb olmamaq üçün deportasiyaya məruz qalmaq məcburiyyətində olub, (ġumerlərin – M.Ç.) bir hissəsi Kiçik Asiya, Malta, Yunanıstan, digər hissəsi isə Ġranın Urmiya gölü ətrafına, sontalar yenidən Ġkiçayarasına (Fərat – Dəclə) qayıdıb orada məskunlaĢmıĢlar...(səh.51). Deməli, ġumerlər eramızdan əvvəlki VI-V minilliklərdə tarixi Azərbaycan ərazisində Kür-Araz çayları arasında, IV-II minillik- lərdə isə Dəclə - Fərat çayları arasında və digər yerlərdə yaĢa- mıĢlar. Mənbələrin verdiyi məlumatlara görə, ġumer dili eramız- dan əvvəlki III minilliyin əvvəllərindən Mesopatomiyanın qədim dövlətinin rəsmi dövlət dili olmuĢdur. Yuxarıda qeyd olunanlardan belə qənaətə gəlmək olur ki, ġumerlərin ilk yaĢayıĢ məskəni və mərkəzi paytaxtının Kür-Araz arasında Qarabağ ərazisində olmasını, Azərbaycanın paytaxtı Bakı Ģəhərindən 55 km aralıda yerləĢən qədim Qobustan qaya yazıla- rının (təsvirləri) eramızdan əvvəlki X-VIII minilliklərə aid olması da Azərbaycan ərazisinin lap qədim dövrlərdən insan məskəni olmasını təsdiq edir. Çox güman ki, həmin xalq eramızdan əvvəlki minilliklərdə Kür-Araz çayları arasında məskunlaĢmıĢ olan ġumerlər – Türklərin ulu babaları olub... Buraya kimi qeyd olunan fikir və mülahizələri yekunlaĢdıra- raq, belə qənaətə gəlmək olur ki, Qədim ġumer və Türk dilləri ey- ni kökə, eyni tarixə və eyni linqvistik xüsusiyyətlərə (dillərin ge- neoloji və tipoloji təsnifləri, dilin əsasını təĢkil edən əsas lüğət fondu və qrammatik quruluĢu) malik olduğunu nəzərə alaraq, son vaxtlara qədər ―Ümumi dilçilik‖də Dünya dillərinin təsnifində gah Türk dilləri ailəsi, gah da Altay dilləri ailəsi adlanan dilləri ümu- miləĢdirilmiĢ halda ―ġumer-Altay dilləri ailəsi‖ adlandırılması məqsədə uyğun olardı. *** Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|