Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
40 və əmirləri (Rey in hakimi İnancdan başqa) 1 qarşıladılar və təntənəli mərasimdən sonra Arslan şaha tac qoydular. Sultan hakimiyyəti altında olan bütün yerlərdə onun adına xütbə oxundu. Bu gündən Şəmsəddin Eldəniz " Böyük atabəy" (atabəy əl-əzəm) adlan mağa başladı, onun böyük oğlu və sultanın ana tərəfdən qardaşı Nüsrətəddin Cahan Pəhləvan sultanın əmir-hacibi o ldu 2 , ikinci oğlu Müzəffərəddin Osman Qızıl Arslan isə sultan orduların ın ali baş komandanı (əmir-sipəhsalar əl- kəbir) 3 təyin edild i. Eldəniz özünün bürün əmirlə rin i dövlətd ə yüksək vəzifələ rə təyin etdi 4 . Bu dövrdən başlayaraq, atabəy Eldənizin bütün fəaliyyəti yeni dövlət hakimiyyətinin nüfuzunun möhkəmləndirilməsinə yönəldildi. İraq sultanlığın ın tərkib inə daxil olan vilayətlərin və ölkələrin bütün hakimləri, o cümlədən on un bütün vassalları Su ltan Arslan şaha və Böyük atabəyə sədaqət andı içdilər. Ara müharibələri b ir müddət dayandı və mənbələrin göstərdiyinə görə, xalq "haqq - ədalət və sakitlik içərisində yaşamağa başladı" 5 . Atabəy Şəmsəddin Eldəniz dövlətin müqəddəratının həlledicisi və əsil hakimi idi 6 . Sultan Arslan şah Atabəyin iradəsinin müti icraçısı idi. Onun sultanlıq şərəfi ancaq bununla qurtarırdı ki, adına pul kəsilir və xütbə oxunurdu 7 . Bununla belə əvvəllər ona tabe bütün ərazilərə tam nəzarət etməsə də, güclü dövlət hakimiyyətinin varlığı ilk növbədə iri əyalətlərin hakimlərini və Səlcuqilərin rəqibi Bağdad xəlifəsin i qane etmird i. Elə ki Arslan şah sultan taxtına çıxarıldı, bundan sonra Eldəniz Bağdada elçi heyəti göndərib, xəlifə Müstənciddən orada yeni sultanın adına xütbə oxunmasını tələb etdi. Ancaq Xəlifə Arslan şahı sultan kimi tanımaqdan imtina edib 8 , yeni mübarizənin qızışdırılması üçün əlverişli vaxtı gözləməyə başladı. Belə ki, Səlcuqilər arasında Sultan taxtına Reyin nüfuzlu əmiri İnancm başçılığı altında bir qrup əmirin müdafiə etdiyi başqa iddiaçılar da var idi. Xəlifənin vəziri İbn Hübeyrə 9 narazı hakimlərə müraciət edib, onlan Sultan Arslan şaha və Böyük atabəy Eldənizə qarşı çıxmağa təhrik edirdi. O, Rey hakimi İnanca, Marağa hakimi Nüsrətəddin Arslan-Aba ibn Ağ-Sunqur Əhmədiliyə (1133- 1174), Fars hakimi atabəy Sunqur ibn Mədud Salquriyə (1148 -1161), Qu m hakimi Sökmən ibn Qaymaza, Ərdəbil hakimi Ağ Quşa, Qəzv in hakimi Alp Arquna bu cür çağırışla məktub göndərdi. 1 Арабский аноним, D-173, vər. 672 a. 2 Bu təyinat haqqındakı sultan əmri 14 məhərrəm hicri 561-ci ildə yazılmışdır. Əmrdə o, "Nurəddin və Nüsrət əd-Dünya vəd Din Cahan Pəhləvan" adlandırılır. Bax: Ravəndi, səh.269, 278. 3 Ravəndi, səh.272; əl-Bundari, səh.297; İbn əl-Əsir, IX, səh.72-73. 4 Əl-Hüseyni, vər.81a. 5 Ravəndi, səh.272-273; Həmdullah Qəzvini, Qozidə, səh. 470 6 Həmdullah Qəzvini. Qozidə, səh.473. 7 İbn əl-Əsir, IX, səh.119, 134, 167. 8 İbn əl-Əsir, IX, səh.73. 9 Vəzir İbn Hübeyrənin fəaliyyəti haqqında bax: H.Масон стр.13-56. 41 Sultan taxtına iddiaçılardan biri - Mahmud şah, Məhəmməd ibn Mahmudun oğlu 1 , Marağada, oranın hakiminin yanında olurdu, başqa bir iddiaçı isə - o da, Mahmud şah adlanırdı, ancaq Məlik şah ibn Mahmudun oğlu idi 2 , Fars hakiminin yanında İstəhrdə yaşayırdı. İbn Hübeyrə hər iki əmirə təklif etdi ki, xütbəni öz qəyyumluqlarında olan iddiaçıların adına oxutdursunlar və Eldənizin üzərində qələbə çaldıqdan sonra Bağdadda da yeni sultanın adına xütbə oxutduracağına söz verdi. Nüsrətəddin Arslan-Aba və Sunqur da qəyyumluqlarında olan iddiaçıların şərəfinə beş dəfə sultan növbəsi çaldırıb, onlann adına xütbə oxutdurmağa başladılar. Əmirlər birləşənə kimi Eldəniz onların hiylələrini bildi. İlk növbədə hicri 556-cı il şaban ayının 9-da (3.08.1161) şahzadə Mahmud şah ibn Məhəmmədin tərəfdarları Həmədan yaxınlığında darmadağın edildi. Eldəniz Reyi tutdu və oranı Cahan Pəhləvana iqta kimi verdi. Rey hakimi İnanc, Sultan Arslan şahdan vassal asılılığını qəbul etməyə və öz qızı İnanc xatını Cahan Pəhləvana ərə verməyə məcbur oldu 3 . Bunun ardınca Qum və Ərdəbil hakimləri sultanın tərəfinə keçdilər. "Sultan və atabəy onların üzrxahlığın ı qəbul edib, bağışlanmaları haqqında təliqənamə yazdılar. Onlar Həmədanda sultan xid mətinə girdilər, onlann əyalətlərindən yığılan gəlir və xərac sultan xəzinə sinə gəlird i" 4 . Bundan sonra Qəzvin hakimi Alp Arqun məğlub edildi və Qəzvin sultanın mülklərinə qatıldı 5 . Daha sonra Eldəniz Marağa hakimi Nüsrətəddin Arslan-Abaya elçi göndərib, şahzadə Mahmud şah ibn Məhəmmədin verilməsini və özünün də sultan xidmətinə gəlməsini tələb etdi. Ancaq Nüsrətəddin bu tələbi yerinə yetirməkdən boyun qaçırdı və bildirdi: "Sultan mənim yanımda yaşayır!" Onda atabəy Eldəniz Cahan Pəhləvanın başçılığı altında ordu toplayıb, Marağa hakimi Nüsrətəddinə qarşı göndərdi. Nüsrətəddin yardım üçün Xilat hakimi şah-ərmən Seyfəddin Bək-Tey mur ibn II Sö kmənə (1128-1183) mürac iət etdi və o da ordusunu köməyə göndərdi. Səfidrud çayındakı döyüşdə Cahan Pəhləvan uduzdu və Həmədana qaçdı 6 . Eldəniz və onun xələflərinin Marağa hakimi ilə münasibətləri uzun illər gərgin qalmış, yalnız Qızıl Arslan Marağa hakimini özünə tabe etdirə bilmişdi. Burası da qeyd edilməlidir ki, Marağa hakimi yalnız və yalnız vassal asılılığını qəbul etməklə öz borcunu bitmiş hesab edirdi. Eldənizin bir düşməni də - Fars hakimi Sunqur ibn Mədud qalırdı. Eldəniz İraq sultanlarının bir vassalı kimi ondan tələb etdi ki, Sultan Arslan şahın adına pul kəsilsin və xütbə oxunsun. Sunqur bu tələbi yerinə yetirməkdən imtina etdi və 1 İbn əl-Əsir, IX, səh.67. 2 Əl-Bundari, səh.297-298. 3 Əl-Hüseyni, vər.82b; İbn əl-Əsir, IX, səh.73-74; Ravəndi, səh.276; Yəzidi, səh.159-160; əl- Bundari, səh.297-300; İbn Xaldun, V, səh.167-169. 4 Əl-Hüseyni, vər.83a; əl-Bundari, səh.300. 5 Əl-Bundari, səh.300. 6 İbn əl-Əsir, IX, səh.73; İbn Xaldun, V, səh.167. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|