Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
74 Hic ri 586-c ı ilin ra ma zan ay ında (oktyabr, 1190) o, Qızıl Arslanın ü zərinə hücum edir. Ancaq Qızıl Arslan III Toğrula qarşı hücumdan qabaq ona xid mət etmək üçün Həmədana gəlmiş qardaşı oğlanları Qutluq-İnanc Mah mud və Əmir Əmiran Ömərlə barışıq bağlayır, onların anaları, dul qalmış qardaşı arvadı İnanc xatınla evlən ir 1 . Yaln ız bundan sonra Atabəy qardaşı oğlu Əbu Bəkri, ə mir-bar Mahmud Anas oğlunu və Nurəddin Qaran ı qoşun başçısı təyin edir və Sultan üzərinə hücuma keçir. Əvvəlcə o, İzzəddin Həsən ibn Qıpçağın türkmən dəstələrin i darmadağın edir, onların mal-qarasını, a ilə lərin i və əmla kın ı ələ keçirir 2 . İzzəddin Həsən və III Toğrul döyüş meydanından qaçır. Kərkük yaxınlığında İzzəddinə mə xsus Karxin qa lasına gəlirlə r. Buradan III Toğru l xə lifə ən-Nasirə məktub yazaraq, xəlifənin vəziri Cəlaləddin ibn Yunisin ordusunu məğ lub etdiyi üçün şəxsən üzr istəyir. O, icazə alaraq Bağdada gəlir, əlində qılınc, əynində kəfən gözləyir. III Toğrula xəbər verirlər ki, xəlifə onun işi ilə məşğul olmağa imkan tapana qədər sultan öz yerində qalmalıdır 3 . Lakin III Toğru l xəlifən in qərarını gözləmir və öz hərbi səadətinə (uğuruna) arxalanaraq, Həmədana qayıdır. Həmədan yaxınlığında Sultan Qızıl Arslanın üzərinə hücuma keçir, lakin Əmir Fəxrəddin Qutluq onu darmadağın edir, özünü əsir alır və çadırının dayağını kəsir 4 . III Toğrul ü mid edirdi ki, əmisi Qızıl Arslan ona rəhm edəcək və a zadlığa buraxacaqdır. Lakin Atabəy onun əl-qolunu qandallayıb, Naxçıvan yaxın lığ ındakı Qəhrəm qalasına saldırır 5 . Azərbaycanda atabəy Qızıl Arslan gürcülərə qarşı hərəkət edir. Onun qoşunları Van gölünə yaxınlaşır və Bitlis şəhərini tutur 6 . Eyni za manda o, kra liça Tamarın (1184-1213) birinci əri, gürcü sarayından qovulmuş Georg i Rusa hərbi yardım göstərir. Georgi "atabəyin yanına gəlir. Arranda ona nəsib olmuş taleyinə müvafıq yer istəyir". Atabəy onu Gəncə əmiri təyin edir. O, " Gəncə və Arran qoşunları ilə Kambeçovani (Kaxetiya) ö lkəsinə gəlir, ö lkə daxilində tarlaları bərbad hala salır, ço xlu əsir tutur və talan edilmiş qənimət aparır" 7 . Həmədana qayıdanda Qızıl Arslan həbsdə olan şahzadə Səncər ibn Süley manı özü ilə gətirir və İraq sultanlığının taxtında orurtmaq istəyir. Atabəy öz silahdaşlarına çoxlu iqta payı verir, onları mənşurla təsbit edir 8 . Ehtimal ki, Qızıl Arslan Səncərin başına tac qoyacaqdı, lakin xəlifə ən-Nasir Atabəyin özünə sultan 1 Əl-Hüseyni, vər.101a; əl-İsfahani, əl-Fəth, səh.573; Mirxond, IV, səh.18. 2 Əl-Hüseyni, vər. L 101 b; Müəllifı naməlum Oğuznamə, səh.79. 3 Əl-Hüseyni, vər.l01b-102a. 4 Əl-Hüseyni, vər. l02a; Yəzidi, səh.171; Müəllifı naməlum "Oğuznamə", səh.79. 5 Əl-Nişapuridə (səh.89) belədir, əl-Hüseynidə (vər.l02a) "Azərbaycanda, Təbriz yaxınlığında qalaya salır". İbn əl-Əsirdə (IX, səh.218), əl-Bundaridə (səh.302) və əl-İsfahanidə (əl-Fəth, səh.574): "qalaların birində". Müəllifı naməlum "Oğuznamə"də(səh.79) "Dizmar qalasında". 6 Şərəfxan Bitlisi, səh.408, 410. 7 T acidarların tarixi və mədhi, səh.55; Киракос Гандзакеци, стр. 93-94. 8 Ravəndi, səh.333. 75 taxtını tutmağı məsləhət görür. Belə olduqda Qızıl Arslan Səncəri yenidən həbs edir, qalaya saldırır və taxta özü oturur 1 . Həmədandan Qızıl Arslan İsfahana yönəlir. Cahan Pəhləvanın ölümündən sonra orda şəfiilər Azərbaycan Atabəylərinin hakimiyyətinə qarşı öz narazılıqlarını bildirirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, atabəy Qızıl Arslanın III Toğrulla apard ığı mübarizənin ən qızğın çağlarında İsfahanda, Reydə və bir çox başqa şəhərlərdə atabəy tərəfdarları ilə əleyhdarları arasında qanlı toqquşmalar baş verird i. Azərbaycan Atabəylərinin əleyhdarlarına ço xdan bəri İsfahan şəfıilərin in rəisi başçılıq edirdi. Atabəy Cahan Pəhləvan öz sağlığında "onun yaman lığından ehtiyat edərək, sultanların belə çəkindiy i, sərəncamında yüz mindən artıq silahlı [adam] olan" rəis Sədrəddin Əbu Bəkr Məhəmməd ibn Əbdüllətif əl-Xocəndi əl-İsfahanini daima öz yanında gəzdirirdi 2 . Cahan Pəhləvan rəisi ö z yanından buraxandan sonra da o, atabəyin sağlığında ona qarşı çıxış etmird i. İnd i isə III Toğrul tərəfinə keçən rəis İsfahanda Qızıl Arslanın tərəfdarla rın ın qırılması əmrin i verir. İbn əl-Əsir yazır ki, qırğın o qədər dəhşətli id i ki, onu təsvir etmək belə çətindir. Buna cavab olaraq, Əmir Qay maz əl-Atabəyi Qızıl Arslanın əmrilə İsfahanda çox böyük miqdarda şəfıilərdən qırd ırır; iki-üç il ərzində onlardan bir neçə min nəfər öldürülür 3 . Bu hadisələrdən sonra Qızıl Arslan Həmədana qayıdır. Orada xəlifə adından "sultan, möminlər Əmirinin kö məkçisi (nasir), Müzəffər əd-Dünya vəd- Din" Qızıl Arslanın ünvanına xütbə oxunur, onun saray darvazasının qarşısında beş dəfə "Zülqərneyn" nöübəsi çalınır və o öz adından sikkə kəsdirməyə başlayır". Bütün sultanlar kimi, Qızıl Arslan öz adı ilə qızıl dinar kəsdirir 4 . Beləliklə, Qızıl Arslan İraq sultanlığın ın mütləq hakimi olur. O, A zərbaycanın, Arranın, Həmədanın, İsfahanın, Reyin bütün ətraf vilayətləri ilə yekdil sahibinə çevrilir. Fars və Xuzistan hakimləri ona vassal kimi tabe idilər 5 . Lakin ən yüksək hakimiyyət zirvəsinə çatan Qızıl Arslan real hakimiyyətin möhkəmləndirilməsi üçün bütün imkan lardan istifadə etmirdi. Onun sarayında 1 Ravəndi, səh.333; Yəzidi, səh.l71; Nişapuri, səh.89; müəllifı naməlum "Oğuznamə", səh.79. 2 Zəkəriyyə əl-Qəzvini, səh.298. 3 İbn əl-Əsir, IX, səh.174, 218, 236; əl-İsfahani, əl-Fəth, səh.574; Zəkəriyyəəl-Qəzvini, səh.450. İsfahan şəfilərinin rəisi sonralar da Azərbaycan Atabəylərinin sülaləsinə qarşı müqavimət göstərir. İsfahan şihnəsi Fəlakəddin Sunqur ət -T əvil tərəfindən hicri 592-ci ilin cumadi əs-sani ayında öldürülənə qədər öz inadından əl çəkmir. Daha dəqiq məlumat üçün bax: İbn əl-Fuvati. IV, səh.13; əl-Əsnəvi, səh.491-492. 4 İbn əl-Əsir, IX, səh.218; Ravəndi, səh.333; əl-Bundari, səh.302; Yəzidi, səh.171-172; əl-İsfahani, əl-Fəth, səh.574; Арабский D-173, vər. 674b; Rəşidəddin 1/2, səh.104; Xondəmir, II, səh.534-535; Qızıl Arslanın adı ilə kəsilmiş üç qızıl dinarı 1920-ci ildə bir nəfər erməni taciri Azərbaycandan aparıb, ABŞ-da satmışdır. Bax: Д..Ж.Куюмджиян. Три уникальные моменты Атабеков. Ильденизидов, стр. 527-541. 5 İbn əl-Əsir, IX, səh.218. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|