Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
72 qoşun yollamaq arzusunda olarsa, [onun] məmlükü Azərbaycan tərəfindən ona qoşular. Bu, düşməni zəif salar və İraqın bütün torpaqları [xəlifə] dövlətin in tərəfdarlarına qaytarılar, Bağdadda və başqa yerlərdə olduğu kimi, burada da [xəlifənin] xeyvrxah əmrləri həyata keçər" 1 . Eyni zamanda Qızıl Arslan Bağdada gəlib Səlcuq sultanlarının sarayını bərpa edəcəyi haqqında xəlifəyə söz verir. Xəlifə ən-Nasir atabəyin müraciətindən İraq sultanlığ ını b irdəfəlik zəifiətmək, öz hakimiyyətini və nüfuzunu qüvvətləndirmək imkanın yarandığını h iss edir. Qızıl Arslamn elçisin i iltifatla qəbul edən Xəlifə Atabəyə qoşun göndərməklə yardım edəcəyinə söz verir, ona xələt (fəxri geyim) göndərir və öz sarayın ın darvazaları qarşısında beş dəfə sultan nöübəsi, "Novruz nöübəsi" oxunmasına icazə verir, Bağdadda, adətən Səlcuq sultanlarının şərəfinə ilk xütbə o xunan sarayın yerlə yeksan edilməsi haqqında əmr verir ki, Bağdadda Səlcuqilərin hakimiyyətindən heç bir əsər qalmasın 2 . Hic ri 584 (1188-c i il ma rtın əvvəli)-cü ilin əvvəlində xəlifə ən-Nasir vəziri Cəlaləddin Übeydullah ibn Yunisin başçılığ ı ilə böyük ordu toplayır və sultan III Toğrula qarşı atabəy Qızıl Arslanın sərəncamına göndərir. Qoşunun təchizatı üçün xəlifə vəzirə 600 min dinar ayırır 3 . Xəlifənin qoşunu Qızıl Arslanın ordusu ilə vədələşdiyi vaxtda (səfər ay ının 3-də - 03.04.1188) görüşmək üçün Həmədan isti- qamətinə yola düşür. Lakin Qızıl Arslan yolda ləngiyir 4 , vəzir isə III Toğrulu zəif düşmən hesab edərək, hücuma keçib Həmədanı almaq qərarına gəlir. III Toğrul cəld tərpənir və rəbiüləvvəl ayının 8-də (07.05.1188) Day-Mərc (Həmədanın yaxınlığında) ətrafında düşmənə hücum çəkərək onu darmadağın ed ir. Bu işdə III Toğrula türkmən və kürd dəstələri ilə birlikdə onun tərəfinə keçən Əmir Mah mud ibn Parçam əl-Yivayi kö mək ed ir 5 . Vəzir Cəlaləddin əsir düşür, III Toğrul onu azad azad edir. Sultan qoşunları xey li qənimət, xəzinə, silah, mal-qara və s. ələ keçirir 6 . İbn əl-Əsir bu zaman Suriyada Səlahəddinin qoşun düşərgəsində idi. O yazır ki, xəlifə qoşunun məğlubiyyəti xəbəri Səlahəddinə yetişdikdə o, döyüş meydanından qaçan xəlifə əmirlərindən birindən soruşur: "Bu, necə oldu?" O cavab verdi: "Mənim döyüşçülərim vuruş qaydalarını qoşun rəhbərliy indən başı çıxmayan vəzirdən yaxşı bilirlər, Sultan Toğrul isə cəsarətlidir, özü qoşunların ı qələbəyə doğru aparıb zəfər çald ı!" 7 III Toğrulun xəlifə qoşunları üzərindəki qələbəsindən sonra, oğlu Börkiyarığ ının tərb iyəçisi, Marağa hakimi Körpə Arslan Həmədana gəlir 8 . 1 İbn İsfəndiyar,səh.68; əl-İsfahani, əl-Fəth, səh.572-573; Ağsarayi, səh.166-168; İbn Taqriberdi, VI, səh.131; Ravəndi, səh.319. 2 İbn əl-Əsir, IX, səh.189; Ravəndi, səh.319; Yaqut, IV, səh.441; Əbül-Fida, III,səh.73. 3 Əl-Hüseyni, vər.l00 b. 4 Osman Turan səhv edir (səh.202) - "gəlmədi". 5 Əl-Hüseyni, vər. 100b. 6 Ravəndi, səh.319-320; Nişapuri, səh.87; əl-Kalkaşəndi. Maasir, II, səh.57-58. 7 İbn əl-Əsir, IX, səh.197. 8 Ravəndi, səh.320-321. 73 Hic ri 584 (de kabr, 1188)-cü ilin sonlarında xə lifə ən-Nasir III Toğrulun üzərinə ikinci dəfə qoşun çəkir. Xəlifə "[qoşuna] çoxlu silah və sursat ayırır və o qədər pul verir ki, Ali d ivandan heç kəs heç zaman bu miqdarda pul verməmişdi" 1 . Qoşun rəhbərliyinə ö z cəsarəti və mətin liy i ilə şöhrət qazan mış əmir Mücahidəddin Xalis əl-Xass 2 təyin olunur. Tanınmış sərkərdənin başçılığı ilə Xəlifə ordusunun yürüşə çıxdığ ını eşidən Sultan Həmədanı tərk edib, İsfahana çəkilir. Xəlifə qoşunları Həmədam tutur. Atabəy Qızıl Arslan da buraya gəlir. Əmir Mücahidəddin onu böyük hörmətlə qarşılayır və Xəlifənin ad ından Qızıl Arslanın şərəfınə qəbul mərasimi düzəld ir. Mərasimdə Qızıl Arslana xəlifənin canişin i təyin olun ması, beləliklə ona müstəqil hakim rütbəsi verilməsi [Su ltan vassalı deyil] barəsində xəlifə fərmanı (mənşur) təqdim edilir. Xəlifə Bağdadda Qızıl Arslan ın adına xütbə oxutdurub, onu "hökmdar, mö min lər Əmirinin kö məkçisi" (əl-malik ən-nasir Əmir əl-möminin) adlandırır. Xəlifə qoşunları Qızıl Arslanın tabeliyinə verilir və o, Həmədanda sultan taxtına çıxarılır. Ona xüsusi fəxri paltar geyindirirlər və ən-Nasirin fərman ı oxunan zaman Xəlifə əyanları Qızıl Arslanın qarşısında baş endirib torpağı öpürlər 3 . Atabəy Qızıl Arslanın yerində olmamasından istifadə edən Sultan III Toğrul Azərbaycana soxulur. Burada İzzəddin Həsən ibn Qıpçaq ona qoşulur və III Toğru lun əksəriyyəti türkmən lərdən ibarət olan qoşununun sayı 50 minə çatır 4 . III Toğrul Uşnu, Urmiya, Xoy və Səlmas şəhərlərin i işğal edir, onun qoşunla rı ölkəni qarət edib, v iranəyə çevirird i 5 . Hic ri 585 (1189)-c i ildə III Toğrul A zərbaycandan Səlahəddinə mə ktubla müraciət edərək şikayətlənir ki, "Əmirlər və məmlüklər ona xain çıxmış, onun əmisi Qızıl Arslan sultan torpaqlarını zəbt etmişdir". "Mən səndən sığınacaq istəyirəm, İrb il yaxınlığında ö z torpaqlarımın sərhədinə yanaşmışam, səndən yardım və mərhəmət d iləy irəm. İstəsən ki, sənin yanına gəlim, gələrəm. Sənin mərhəmətinin intizarındayam!" 6 La kin Səlahəddin III Toğrulun elç isindən üzr istəyir, hərbi hazırlığa başı qarışdığını bəhanə edərək III Toğrula yardım göstərməkdən imtina edir. Bununla bərabər o, atabəy Qızıl Arslanın, eləcə də III Toğrulun yanına onları barışdırmaq məqsədi ilə elçilər göndərir. III Toğru l barışığa ra zı o lur, ancaq danışıqlar sona çatar-çatma z, yenidən Qızıl Arslan la müharibə etmək qərarına gəlir 7 . 1 Əl-Hüseyni, vər.l00b. 2 İbn əl-Vardi, II, səh.143. 3 Əl-Hüseyni, vər. l01a; Ravəndi, səh.327; Арабский аноним, D-173, vər.674b. 4 Əl-Hüseyni, vər.l0l a. 5 Əl-Bundari, səh.302; Ravəndi, səh.332; Nişapuri, səh.88. 6 Əl-İsfahani, əl-Fəth, səh.353-354. 7 Əl-Hüseyni, vər.101a; əl-İsfahani, əl-Fəth, səh.573; Mirxond, IV, səh.18. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|