Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl № 2.1. Hərrac qiymətinin müəyyən olunması.
31
qeydiyyatdan keçirir. Ərizələrə içində qiymətə dair təklif olan zərflər əlavə olunur. Qəbul başa çatdıqdan sonra zərflər açılır və ən yüksək qiymət təklif edən iştirakçı tenderin qalibi elan olunur. Qiymətlər eyni olarsa ərizəni birinci verən iştirakçı qalib sayılır. Qeyd edək ki, hərracın ingilis, holland, qiyabi növləri məlumdur. Ancaq bu hərrac növləri sadə hərrac qrupunda birləşdirilir və bu növ hərraclar yalnız fond qiymətlilərinin artıqlığı və ödəniş qabiliyyətinin aşağı olduğu hallarda satıcılar arasında yaranan, yaxud əksinə, fond qiymətlilərinin azlığı və yüsək ödəniş qabiliyyətinin olduğu hallarda alıcılar arasında yaranan rəqabət zamanı tətbiq olunur. Lakin eyni zamanda həm satıcılar, həm də alıcılar arasında rəqabət yarandığı hallarda daha səmərəli hərrac formasından – ikiqat hərracdan istifadə olunur. Bu halda ticarətin təşkili müəyyən qiymətlə maliyyə aktivlərinin eyni zamanda həm alınmasına, həm də satılmasına dair ərizələrin qəbulunu nəzərdə tutur. Ticarətin təşkilatçıları qarşısına qoyulan ən əsas vəzifə daxil olan ərizələrin maksimum razı salınmasıdır. Ərizələrin razı salınması metodlarından asılı olaraq ikiqat hərrac aralıqsız və birdəfəlik növlərə bölünür. Birdəfəlik hərracın aparılmasının əsas məqsədi bütün saziş iştirakçıları üçün eyni olan hərrac qiymətinin müəyyən olunmasıdır.Bu proses aşağıdakı misalda olduğu kimi (cədvəl№ 2.1.) həyata keçirilir:daxil olan ərizələr alış sifarişləri üzrə qiymətin azalan ardıcıllığı ilə, satış sifarişləri isə əksinə yığılır və sıralanır.
Alış sifarişi Satış sifarişi Qiymətli kağızların miqdarı Qiymət Qiymət Qiymətli kağızların miqdarı Ərizə üzrə Yüksələn nəticə ilə Ərizə üzrə Yüksələn nəticə ilə 300 300
Bazar Bazar
500 500
100 400
47 41
50 550
200 600
46 42
100 650
400 1000
45 43
250 900
600 1600
44 44
500 1400
1000 2600
43 45
600 2000
3000 5600
42 46
2500 4500
32
Bu zaman nəzərdə tutulur ki, investor səhmi almaq istədiyi qiymətdən aşağı qiymətə də almağa razıdır.Uyğun olaraq satıcılar da ancaq satmaq istədikləri qiymətin aşağı sərhəddini göstərirlər – onlar səhmləri daha yüksək qiymətə də satmağa razıdırlar.Bunlar nəzərə alınaraq maksimum ərizənin reallaşdırıla biləcəyi vahid qiymət müəyyən edilir. Baxılan misalda bu 44-dür. Bu qiymətə 1400 satış ərizəsi satılacaq, ümumi miqdarı 1600 olan alış ərizələrinin 200-ü isə sifariş kitabında qalacaq və növbəti hərraca saxlanılacaq. Aralıqsız hərrac qiymətli kağızların alqı-satqı qiymətlərinin qeydiyyatının eyni zamanda həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Bu zaman elektron lövhədə hər bir qiymətli kağız növü üzrə minimum satış və maksimum alış qiyməti və son sazişin başlanması vaxtı göstərilir. Brokerlər bu qiymətləri müşahidə edərək ya aktivlərin alınması, ya satılması qərarını qəbul edir, ya da spedi adlanan alış və satış qiymətləri arasındakı fərqi azaldan öz qiymətlərini təklif edirlər. Məsələn, alış 83, satış 84 $. Bu zaman aktivi almaq istəyən broker aşağıdakı variantlardan birini seçməlidir:
əgər qiymətin düşməsini proqnozlaşdırırsa, onda gəzləmək;
mövcud alış qiymətindən yüksək qiymət təklif etmək, məsələn, 83.5 dollar.Bu qiymət bazarda ən yaxşı qiymət olacaqdır və aktivləri satmaq istəyənlər ilk növbədə ona müraciət edəcəklər. İlkin bazardan sonra qiymətli kağızlar təkrar bazara daxil olurlar. Qiymətli kağılarla geniş əməliyyatlar bu bazarın mütəşəkkil forması olan fond birjasında davam edir. Birja əməliyyatlarına aktivlərin alqı-satqısı, listinq və delistinq, opsion, forvard və fyüçers əqdlərinin bağlanması, əmtəələrin qiymətləndirlməsi (kotirovkası), girov, hesablaşma, klirinq, konsaltinq, qiymətli kağızların saxlanması və təqdim edilməsi kimi fəaliyyət növlərini aid etmək olar. Bu əməliyyatların əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
əməliyyatlar xüsusi yerlərdə keçirilir;
birja əmtəələri üzrə standart kütlələrlə keçirilir;
əmtəənin özü birjada olmadıqda onun təsviri üzrə keçirilir; 33
daimi, aşkar və sərbəst qiymətqoyma şəraitində keçirilir;
dövlət tərəfindən tənzimlənmir;
qanunlarda və birjanın nizamnaməsində göstərilmiş vahid qaydalarla, vasitəçilər tərəfindən həyata keçirilir. Listinq qiymətli kağızların birjanın xüsusi qiymətləndirmə siyahısına daxil edilməsidir. Listə daxil edilmiş qiymətli kağızlar satışa buraxılır və hər bir emitent özünün qiymətli kağızlarının bu siyahıya daxil edilməsinə can atır, çünki siyahiya daxil edilmiş qiymətli kağızlara investorlar daha çox maraq göstərir. Delistinq isə bu prosesin əksidir. Kotirovka birjanın hər iş günü ərzində birja satışları prosesində qiymətlərin müəyyən edilməsi və onların birja bülletenində dərc olunmasını bildirir. Qiymətləndirmə zamanı satıcı və alıcının qiymətləri elan olunur. Birja bülletinində isə emitentin adı, qiymətli kağızın nominal, alıcının, satıcının və bağlanmış qiymətləri, satışın həcmi, son əqdin tarixi, dividend, əqd qiymətinin mütləq və nisbi dəyişməsi göstərilir. Bu qiymətlər əsasında birja əqdləri üzrə orta qiymət hesablanır və hər gün elan olunur. Bu əməliyyat əqdlərin bağlanmasında səmt göstərən kimi çıxış edir, həmçinin bazar konyukturasına ciddi təsir göstərir. Qiymətli kağızlar bazarında əməliyyatlar kassa və müddətli olmaqla 2 qrupa bölünür. Müddətli əməliyyaların növləri kimi fyüçers, forvard və opsionlar geniş yayılmışlar. Fyüçers əqdində iki iştirakçı öz üzərinə müqavilədə göstərilən müddətdə əmtəənin əqdin bağlandığı ana olan qiymətlə müvafiq olaraq alınması və satılması üzrə öhdəlik qəbul edir. Əqd bağlandıqda heç nə alınmır və satılmır. Sadəcə hər iki tərəf öz üzərinə aktivin alınması və satılmasına dair öhdəlik qəbul edir. Forvard kontraktları (əqdləri) aktivlərin təyin olunmuş müddətdə təsbit edilmiş qiymətlə təqdim edilməsi haqqında müqavilədir. Əqd bağlandıqda aktivin miqdarı, keyfiyyət xassələri və digər parametrləri tərəflər arasında razılaşdırılır. Bu əqd fyüçersə yaxındır. Lakin onların müəyyən fərqləri mövcuddur: fyüçers əqdləri yalnız birjada baəlana bilər, lakin forvard birjadankənar bazarda da baəlana bilər; fyüçers əqdi həm formasına, həm də məzmununa görə standartlaşdırılmışdır; fyüçers Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|