Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
poors 5000, Dou Jones
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İctimai-hüquqi birjalar
- Xüsusi birjalar
- Qarışıq birjalar.
22
poors 5000, Dou Jones və Nyu-York fond birjasının indeksi, birjadankənar bazarda isə NASDAQ indeksidir. Klassik fond birjasının əsas əlamətləri aşağıdakılardır:
fond birjası konkret yeri, yəni ticarət meydanı olan mərkəzləşdirilmiş bazardır;
kağızların seçimi prosedurası mövcuddur. Bu tələblərə maliyyə dözümlülüyü, qiymətli kağzların birnövlü və standart əmtəə kimi kütləviliyi, təklifin kütləviliyi, qitmətlərin dəqiq göstərilmiş tərəddüdlüyü və s. aiddir;
Birja üzvləri kimi bazarın ən yaxşı operatorlarının seçimi prosedurasının və qiymətli kağızlarla ticarətin vaxt reqlamentinin mövcudluğu;
mərkəzləşdirilməsi;
rəsmi birja kotirovkalarının qoyulması və birja üzvlərinə nəzarət. Dünya praktikasında fond birjalarının 3 tipi mövcuddur: İctimai-hüquqi birjalar hər zaman dövlətin nəzarəti altında saxlanılır. Dövlət birja ticarət qanunlarının tərtib edilməsində iştirak edir və onların həyata keçirilməsinə nəzarət edir, ticarət zamanı birjada qayda-qanunun olmasını təmin edir, birja maklerlərini təyin edir və onları işdən azad edir. Bu tip birjalara Almaniya və Fransada rast gəlmək olar.
ticarətini təşkil edir. Bu, o demək deyildir ki, birja dövlət nəzarətindən kənarda qalır. Dövlət birja ticarətinin tənzim edilməsində öz üzərinə heç bir təminat götürmür. Buradakı bütün sazişlər qanun çərçivəsində olur. Bu tip birjalar İngiltərə və ABŞ üçün xarakterikdir.
və onun kapitalının 50%-dən az olmayaraq dövlətə məxsusdursa , onda bu cür birjaları qarışıq birjalar adlandırırlar. Belə birjaların fəaliyyətinə birja komissarı
23
nəzarət edir və rəsmi şəkildə birja kurslarını qeydiyyatdan keçirir( Avstriya, İsveç və İsveçrə). Fond birjası bir neçə funksiyalar yerinə yetirir ki, bunlara da aşağıdakılar aiddir:
1.
Şəxsi yığımları səfərbər etmək və qiymətli kağızlarla əməliyyatlar vasitəsilə uzunmüddətli kapital qoyuluşlarına çevirmək . O, qiymətli kağızların tələb olunan likvidliyini təmin edir və qısamüddətli yığımların uzunmüddətli maliyyələşməyə cəlb olunmasına imkan yaradır. 2.
Birjada tədavül edən qiymətli kağızların qiymətləndirilməsi, qeydiyyatdan keçirilməsi və məzənnə bülletenlərində dərc edilməsi. 3.
mərkəzləşdirilməsinin sürətləndirilməsi. 4.
Maliyyə alətləri və əmtəələr, onların qiyməti və davranış qaydaları haqqında informasiyalrın yayılması. 5.
Birja fəaliyyətinin ənənəvi fərqləndirici cəhəti onun qeyri-kommersiya xarakter daşımasıdır. Birjalar hüquqi şəxslərdən mənfəət vergisindən azaddır. Fond birjalarının gəlirləri müxtəlif mənbələrdən formalaşır. Əsas gəlir mənbələri: birjada vasitəçi kimi çıxış edən şirkətlərin yerinə yetirdikləri sifarişdən yığılan rüsum; səhmlərin birja siyahısına daxil edildiyinə görə emitentlərin ödəmələri; birjanın yeni üzvlərinin qəbul ödəmələri, birja üzvlərinin illik və məqsədli ödəmələri; cari itgilərin örtülməsinə, yaxud zəruri ehtiyatların yaradılmasına edilən ödəmələrdən ibarətdir. Beynəlxalq praktikada birjaların müxtəlif təşkilati-hüquqi formaları mövcuddur:
Gəlirsiz korporasiya (Nyu-York birjası);
Gəlirsiz üzvlük təşkilatı (Tokio birjası);
Məhdud məsuliyyətli yoldaşlıq (London və Sidney birjaları);
Yarımdövlət təşkilatı (Frankfurt birjası). 24
Ümumiyyətlə təcrübədə fond birjası ya assosasiya, ya da səhmdar cəmiyyəti şəklində yaradılır. Respublikamızda mövcud olan qanunvericiliyə əsasən fond birjaları qapalı tipli səhmdar cəmiyyəti formasında yaradılır. Bu qayda AR-nın “Qiymətli kağızlar haqqında” Qanununda da təsbit edilmışdir. Qanunda həmçinin qeyd olunur ki, fond birjası qiymətli kağızlar bazarında ticarətin təşkılatçısı kimi, depozitari fəaliyyəti və qarşılıqlı öhdəliklərin müəyyən olunması fəaliyyəti istisna olmaqla digər fəaliyyət növləri ilə məşğul ola bilməz. Fond birjası ticarət salonunda əqdlərin bağlanmasının, əqdlər üzrə hesablaşmaların və uçotun qaydalarını, fond birjasının fəaliyyəti ilə əlaqədar olan müxtəlif qaydaları və sənədləri müstəqil işləyib hazırlayır və təsdiq edir. Fond birjası yalnız birja üzvləri arasında ticarəti təşkil edir. Qiymətli kağızlar bazarının digər iştirakçıları birjada yalnız birja üzvlərinin vasitəçiləri ilə əməliyyatlar apara bilərlər. Birjaların təsisatçılarının tərkibi onun növündən asılıdır. Lakin umumilikdə aşağıdakı fiziki və hüquqi şəxslər birjanın təsisatçısı kimi çıxış edə bilməzlər:
bank əməliyyatları üçün lisenziya almış banklar və kredit təşkilatları;
sığorta və investisiya fondları;
dini cəmiyyətlər və xeyriyyə təşkilatları;
mövcud qanunvericiliyə görə müəssisə fəaliyyəti həyata keçirə bilməyən fiziki şəxslər. Fond birjaları öz fəaliyyətlərini birla nizamnaməsinə uyğun olaraq həyata keçirirlər. Nizamnamədə birjanın idarə olunması qaydası, orqanlarının yaradılması və onların funksiyaları, birja üzvlərinin tərkibi, onun üzvlüyünə daxil olmaq qaydaları, üzvlüyündən çıxmaq və xaric edilmək qaydası və s. nəzərdə tutulur. Birjanı Ümumi İclas, Birja Şurası və Direktorlar Şurası idarə edir. Birjanın ali orqanı Ümumi İclasdır. Bu orqan birjanın Təftiş Komissiyasını seçir. Ümumi İclas birjanın ixtisaslaşmasını, yaxud onun universiallığını müəyyən edir. Onun əsas funksiyaları aşağıdakılrdır:
birjanın məqsəd və vəzifələrinin müəyyən edilməsi; Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|