Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sxem №1.3. Qiymətli kağızlarla ticarətin təşkili üsuluna görəbazrın tərkibi quruluşu.
- Kassa Təkrar Müddətli
- İNSTİNET, POSİT və Crossing Network
13
istehsal sahələrinin xeyirinə yenidən bölüşdürülməsi və təsərrüfat subyektlərinin inkişafı məqsədlərindən ötrü investisiyaların cəlb olunmasıdır. İkinci bazarı daxilində aşağıdakı 4 səviyyəni fərqləndirirlər:
birinci səviyyə fond birjasıdır. Burada birjada qeydiyyatdan keçmiş və qiymətləndirilməyə buraxılmış qiymətli kağızlarla ədqlər baş verir;
əməliyyatların keçirildiyi birjadankənar bazardır;
üçüncü səviyyə vasitəçilərin vasitəsilə və yüksək rüsumlar təyin etmiş fond birjalarını ötərək qeydyyatdan keçirilmiş qiymətli kağızların alqı-satqısı baş verən birjadankənar bazardır;
dördüncü səviyyə ticarətin vasitəçiləri birləşdirən komputer şəbəkələri vasitəsilə keçirildiyi komputerləşdirilmiş bazardır. Belə sistemin köməkliyi ilə investor komisyon ödəmələrdə böyük qənaət əldə edir və fond bazarının qeyri- sabitliyə düçar olması riski azalır. b)
bazarında qiymətli kağızlar bazar iştirakçıları arasında, onların zəmanəti ilə digər bazar iştirakçıları – lisenziyaya malik peşəkar vasitəçilər tərəfindən sərt qaydalar əsasında dövriyyə edir. Qeyri-mütəşəkkil bazarlarda isə qiymətli kağızların dövriyyəsi zamanı bazar iştirakçılarının vahid qəbul edilmiş qaydalara riayət etməsinə heç bir tələb qoyulmur.
Qiymətli kağızlar bazarı Kassa Təkrar Müddətli Birjadankənar Qeyri-mütəşəkkil Komputerləşdirilmiş İlkin Ənənəvi Birja Mütəşəkkil 14
c)
Birja və birjadankənar bazar. Birja bazarı mütəşəkkil fond birjalarında yalnız bütün bazar iştirakçıları arasından ciddi surətdə seçilmiş birja vasitəçiləri arasında birja qaydalarına riayət etmək şərti ilə, birjadankənar bazar isə fond birjasından kənarda qiymətli kağızların ticarətini təşkil edir. d)
Ənənəvi və komputerləşdirilmiş bazar. Ənənəvi qiymətli kağızlar bazarı adından göründüyü kimi əməliyyatların ənənəvi qaydada həyata keçirildiyi bazardır.Komputerləşdirilmiş bazarda ticarət fond üzvlərini birləşdirən vahid komputer şəbəkəsi vasitəsilə aparılır. Yeni komputerləşdirilmiş bazarlar ərazicə bölüşdürülmüş elektron birjaları kimi çıxış edir.Belə bazarların daxilində birjadankənar ticarət təkcə ənənəvi olaraqtelefonla deyil, xüsusi komputer sistemləri vasitəsilə aparıla bilər. Bu cür sistemlərin ən iri miqyaslısı 1971-ci ildən ABŞ-da tətbiq olunan Milli Qiymətli Kağız Dilerləri Assosiasiyasının avtomatlaşdırılmış qiymətləndirmə sistemidir (NASDAQ). Bu, bütün ölkə ərazisini əhatə edən, özünün abonentlərinə çoxsaylı terminal vasitəsilə bilavasitə iş yerindən qiymətli kağızlarla əqdlər bağlamaq imkanı verən mürəkkəb və geniş elektron şəbəkədir. Bundan əlavə artıq birjadankənar bazar daxilində iri miqyaslı əməliyyatların komputer sistemi vasitəsilə, birbaşa – heç bir vasitəçi olmadan həyata keçirildiyi bazar formalaşmışdır. Bunlara misal olaraq İNSTİNET, POSİT və Crossing Network kimi elektron qiymətli kağızlar ticarət sistemlərini misal göstərmək olar. e)
Kassa və müddətli. Kassa qiymətli kağızlar bazrında əqdlər 1-2 iş günü ərzində icra olunur, yaxud sifarişçi üçün qiymətli kağızların dərhal alqı-satqısı tələb olunduqda, o, bu bazardan istifadə edir.Yerinə yetirilmə müddəti 2 gündən çox olan əqdlər isə qiymətli kağızların müddətli bazarında həyata keçirilir.Adətən bu 3 ayadək olan dövrü əhatə edir. Bu bazarda əməliyyatlar üzrə hesablaşmalar ya ayın ortasında (per-medio), ya da ayın sonunda (per-ultimo) həyata keçirilir. 15
1.2. Qiymətli kağızlar bazarının iştirakçıları. Azərbaycan Respublikasının 1iyun 2000–ci il tarixli Mülki Məcəlləsinə görə (maddə 992-1.2.) qiymətli kağızlar bazarının iştirakçıları qiymətli kağızların emissiyasında, tədavülündə, ödənilməsində, sahibliyində, saxlanılmasında, qiymətli kağızlarla əməliyyatların aparılmasında subyekt və ya tərəf kim çıxış edən şəxslər, habelə qiymətlikağızlar bazarının tənzimlənməsini həyata keçirən dövlət və qeyri- kommersiya təşkilatları olan qiymətli kağızlar bazarının iştirakçılarının özünü tənzimləyən təşkilatlarıdır. Fond bazarının peşəkar iştirakçıları qanunvericilik əsasında qiymətli kağızlar bazarında xüsusi razılıq əsasında fəaliyyət göstərən şəxslərdir. Fond bazarının iştirakçılarının (alıcı, satıcı və vasitəçilər) tərkibi aşağıdakı kimidir:
investorlar;
brokerlər, dilerlər;
qiymətli kağızların uçotu, saxlanması, və onlarla əməliyyatlara görə hesablaşmalar üzrə ixtisaslaşan təşkilatlar;
qiymətli kağızlar bazarını tənzimləyən dövlət orqanları;
özünütənzimləmə təşlikatları (investisiya təsisatlarının assosasiya və birlikləri). “Qiymətli kağızlar haqqında” Qanunda ( 14 iyul 1998–ci il) göstərildiyi kimi
keçirilməsi üzrə öz adından öhdəliklər daşıyan hüquqi şəxs, icra hakimiyyəti orqanı və ya bələdiyyə orqanlarıdır.Yəni bu qismdə müxtəlif hüquqi şəxslər çıxış edə bilərlər. Bir qayda olaraq emitentlər qiymətli kağızların ilkin bazarının iştirakçılarıdırlar. Fond bazarında emitenti onun buraxdığı qiymətli kağızların investisiya keyfiyyətlərinə görə qiymətləndirirlər. Emitentlər içərisində liderliyi həmişə dövlət saxlayır. Çünki dövlətin emissiya etdiyi qiymətli kağızların riski sıfıra Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|