Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
birjanın inkişaf strategiyasının işlənib hazırlanması;
birjadaxili nomativ sənədlərin qəbul edilməsi və dəyişdirilməsi;
seçilmiş orqanların fomalaşdırılması;
birja fəaliyyətinə xitam verilməsinə dair qərarın qəbul edilməsi və s. Ümumi Yığıncaq ildə bir dəfə çağrıldığından, birjanın operativ idarə edilməsi üçün Birja Şurası yaradılır. O, Ümumi Yığıcağın səlahiyyətlərinə daxil olan məsələlərdən başqa birjanın cari fəaliyyətinə nəzarət edərək qarşıya çıxan məsələləri həll edir. Bu məsələlərə aşağıdakılar aiddir:
birjadakı ticarət qaydalarına dəyişikliklərin edilməsi;
bütün ödənişlərin həcminin müəyyənləşdirilməsi;
birjaya yeni üzvlərin qəbulu və ya çıxarılması haqqında qərarın qəbul olunması;
birja ticarətinə rəhbərlik etmək və s. Birjanın idarəedici orqanı İdarə Heyəti və ya Direktorlar Şurasıdır. İdarə Heyəti birjanın baş vəzifəli şəxi olan birja prezidentini təyin edir. Ümumilikdə birjanın daxili quruluşu bu orqanları əhatə edə bilər: qiymətləndirmə komissiyası; hesablaşma palatası; qeydiyyat komissiyası; informasiya-analitik xidməti; xarici əlaqələr şöbəsi; konsaltinq şöbəsi; texniki təminat şöbəsi; inzibati-təsərrüfat şöbəsi; arbitraj komissijası. Birjanın üzvləri kimi onun nizamnamə kapitalının formalaşmasında iştirak edən, üzvlük haqqı ödəyən, birja əmlakında payçı kimi iştirak edən və birjanın əsasnaməsi və qaydaları ilə müəyyənləşən şəxslər çıxış edə bilər. Birja üzvləri iki qrupa bölünür: a) əqdləri öz və ya müştərinin hesabına həyata keçirənlər; b) əqdləri yalnız öz hesabına həyata keçirənlər. Üzvlərin sayı nizamnamə kapitalının həcmindən, bir səhmin nominal dəyərindən və bir üzvün sahib ola biləcəyi səhmlərin sayından asılıdır. Birja öz üzvlərinə aşağıdakı üstünkükləri verir:
idarəetmə və nəzarət orqanını seçmək və seçilmək; 26
birjanın əmlakından, informasiyasından və orada göstərilən xidmətlərdən istifadə etmək, birja zalında vasitəçi kimi ticarət etmək. Fond birjasında mühüm yeri “tiker” adlanan elektron tablo tutur. Tablo fond birjasının məcburi atributlarındandır. Tabloda birjada gün ərzində bağlanmış hər bir əqdin həcmi və qiyməti, emitent şirkətlərin adları və onların səhmlərinin məzənnələrinin dəyişməsi göstərilir. İri şirkətlərin səhmləri üçün 5 məzənnə göstərilir: 1) Açılış məzənnəsi; 2)Gün ərzində minimal məzənnə; 3)Gün ərzində maksimal məzənnə; 3)Cari məzənnə; 4)Vahid məzənnə. Respublikamızda yeganə fond birjası 2000-ci ildə təsis edilmiş Bakı Fond Birjasıdır (BFB). BFB haqqında III fəsildə daha geniş məlumat verilmişdir. Dünya səviyyəsində tanınmış fond birjaları isə maliyyə bazarının təxminən 90%-nin cəmləşdiyi ABŞ, Avropa və Yaponiya regionlarının birjalarıdır. Hazırda dünyanın ən böyük fond birjası 1792-ci ildə yaradılmış Nyu-York fond birjasıdır. Bu birja qeyri-kommersiya korporasiyası şəklində fəaliyyət göstərir. Birjanı 24-ü seçilən olmaqla ilə 27 nəfərdən ibarət Direktorlar Şurası idarə edir. Bu birjanın üzvləri yalnız fiziki şəxslər ola bilərlər. Hazırda birjanın 1366 üzvü var. Bundan əlavə birjada listinqində qeyd olunmuş 2800 şirkət (onlardan 450-si 53 xarici ölkənin şirkətləridir), 400 broker firması, 12min-ə yaxın korporativ investor, 52mln. fərdi investor fəaliyyət göstərir. Təkcə onu qeyd etmək lazımdır ki, 80mln. amerikalının gəliri NFB-da səhmlərə yatırılan dividendlərdən formalaşır. 2014-cü ildə səhmlərin ilkin yerləşdirilməsi əməliyyatlarının həcmi 52mlrd. dollar, 2014-cü ilin iyulunda birjanın kapitallaşdırma məbləği 20,692 trln. dollar təşkil etmişdir. Digər iri fond birjası 1773-cü ildə yaradılmış London birjasıdır. Ticarətinin həcminə görə bu birja Nyu-York və Tokio birjaları ilə rəqabət aparır. Bu birjada əqdlərin 75-85%-i birjanın avtomatlaşdırılmış qiymətləndirmə sistemi (Stock Exchange Quatation-SEAQ) daxilində baş verir. Bu sistemdə satılmaq üçün qiymətli kağızın ən azı 2 marketmeykeri olmalıdır. Marketmetker-iş günü ərzində aktivlərin qiymətlərini təyin etməli, birja tərəfindən son 12 ay ərzindəki dövriyyədən asılı olaraq hər bir səhm üzrə təyin etdiyi həcmdə alqı-satqı əməliyyatlarını keçirməli olan 27
investisiya təsisatıdır. Nyu-York fond birjasından fərqli olaraq bu birjanın üzvləri hüquqi şəxslər də ola bilər. Onun üzvlərinin sayı 5000-dən çoxdur. Listinqində 2500 şirkət vardır ki, bunların da 2000-dən çoxu yerli şirkətlərdir. Lakin birja dövriyyəsinin 40%-i xarici emitentlərin səhmlərinin payına düşür. 2015-ci ildə səhmlərin ilkin yerləşdirilməsi üzrə əməliyyatların həcmi 46 mlrd. dollar təşkil etmişdir. İyul ayında birjanın kapitallaşdırma məbləği 4,023trln. dollar olmuşdur. Avropanın digər iri fond birjası Frankfurt birjasıdır. Birja 1993-cü ildən qeyri- kommersiya şirkəti kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. Birja ölkə üzrə səhm və istiqraz dövriyyəsinin 75%-ni özündə cəmləşdirir. 2015-ci ildə onun ticarət dövriyyəsi 1,915trln, həmin ilin iyulunda kapitallaşdırma məbləği 1,973trln dollar olmuşdur. 1878-ci ildə təsis edilmiş Tokio fond birjası dünya üzrə fond birjaları siyahısında ilk üç yerdən birini tutur. Bu birja əsas göstəricilərinə görə yalnız Nyu- York və London fond birjaları ilə müqayisə edilə bilər. Yaponiyada birja dövriyyəsinin 80%-i bu birjanın payına düşür. Birjada 1517 səhmdar cəmiyyəti iştirak edir. Listinqində 2500 şirkət qeydiyyatdan keçmişdir. İdarəetmə səlahiyyətlərinə malik üzvlərinin sayı isə 124-dür. Onlardan 123-ü daimi üzvlər, 1-i isə birjada öz əməkdaşları ilə təmsil olunan saytorilərdir. Daimi üzvlər broker-diler əməliyyatları keçirir, satrorilər isə daimi üzvlər arasında vasitəçilik funksiyalarını həyata keçirirlər. Onlara öz hesablarına əməliyyat keçirmək qadağandır. Birjanın kapitallaşdırma məbləği 4,679trln. dollardır.
Yüklə 1,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|