Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti «Təsdiq edirəm»

 
M ö v z u 17. Cəmiyyətin mənəvi varlığı 
 
İctimai şüur anlayışı. Şüurun ictimai təbiəti və ictimai şüur. İctimai şüurun 
mahiyyəti, cəmiyyətin inkişafında onun rolu. İctimai şüur və ictimai varlıq, onların 
dialektik əlaqəsi. İctimai şüur və cəmiyyətin mənəvi həyatı.
Cəmiyyətin mənəvi həyatı insanın əsl mahiyyətini ifadə edir. Mənəvi həyat 
bütöv sistemdir. Onun ünsürləri. Mənəvi fəaliyyət cəmiyyətin ayrılmaz tərəfidir. 
İnsanların mənəvi dəyərləri yaratması və onları mənimsəməsi. İnsanlar arasında 
mənəvi münasibətlər və mənəvi ünsiyyət. Mənəvi tələbatlar mənəvi fəaliyyətin 
əsasıdır. Mənəvi tələbatların məzmunca obyektivliyi və zəruriliyi. Mənəvi istehlak və 
onun səviyyələri. Mənəvi münasibətlər intellektin və hisslərin mənəvi dəyərlərə 
münasibətidir. Mənəvi istehsalın, tələbatın, istehlakın və ünsiyyətin qarşılıqlı əlaqəsi. 
İctimai şüurun sosial təbiəti. İctimai şüurun funksiyaları: idraki, tənzimedici, 
uyğunlaşdırıcı, məlumatverici. İctimai şüurun strukturu.
Adi şüur insanların gündəlik əməli fəaliyyətində yaranır və onların empirik 
təcrübəsinə əsaslanır. Sosial hadisələr və proseslərin adi şüurda inikasının 

---

sistemsizliyi. Adi şüur insanların dünyaya münasibətində onların həyati 
təcrübəsindən doğan çoxsaylı və faydalı məlumatları özündə cəmləşdirir.
Nəzəri şüur ictimai həyatın proses və hadisələrinin mahiyyətini və inkişaf 
qanunauyğunluqlarını əks etdirir. Nəzəri şüur ictimai həyatın proses və hadisələrinin 
mahiyyətini və inkişaf qanunauyğunluqlarını əks etdirir. Nəzəri şüurun məntiqi 
sistemliliyi və elmi əsaslılığı. Nəzəri şüurun subyekti. Nəzəri şüurla adi şüur 
arasındakı əlaqə.
İctimai psixologiya insanların öz həyatına və ictimai varlığına emosional və 
qismən intellektual münasibətidir. İctimai psixologiyanın məzmununda gerçəkliyə 
inam, əqidə, əhval-ruhiyyə və sosial qaydalar formsında əks olunması. İctimai 
psixologiyanın qiymətləndirici və fəaliyyətə sövqedici funksiyaları. Praktik 
fəaliyyətdə və idarəetmədə ictimai psixologiyanı nəzərə almağın zəruriliyi. İctimai 
psixologiyanın adi şüur ilə münasibəti.
İctimai ideologiya insan qruplarının və mili birliklərin əsas mənafeləri və 
tələbatının nəzəri səviyyədə ifadəsidir. İdeologiyanın nəzəri konseptual xarakteri. 
İctimai ideologiya və elm. İctimai ideologiyanın sosial-sinfi mahiyyəti.
İdeologiyada mili ilə ümumbəşəri mənafelərin əlaqələndirilməsi məsələsi. Müasir 
dövrdə milli ideologiya, müstəqillik, mili dövlətçilik, mili həmrəylik, mili əqidə və 
inamın vəhdəti. Azərbaycan xalqının mili ideologiyasının yaradılmasının zəruriliyi. 
İctimai və fərdi şüur, onların dialektikası. İctimai şüurun nisbi müstəqilliyi, 
ictimai şüurun inkişafında varislik. Kütləvi şüur, ictimai rəy. 
İctimai şüurun formaları, onların yaranmasını zəruri edən tarixi amillər.
Siyasi şüur. Siyasi şüur və siyasət. Siyasi şüurun formalaşmasının səbəbləri. 
Siyasi şüurun spesifikliyi. Siyasi şüurun ictimai şüurun digər formaları arasında 
xüsusi yeri. Siyasətin vəzifələri və növləri. 
Hüquqi şüur. Hüquq və hüquqi şüur anlayışları. İlkin sinifli cəmiyyətlərdə 
hüquqi şüurun yaranması. Miflər və dini inamlar hüquqi şüurun mənəvi əsaslarıdır. 
Hüquqi şüurun funksiyaları: idraki, qiymətləndirici və tənzimləyici. Hüquqi şüurun
formaları – hüquqi hisslər, hüquqi vərdişlər və adətlər, hüquqi biliklər. Hüquqi 
şüurun siyasi şüurla əlaqəsi və onları fərqləndirən cəhətlər. 
Əxlaqi şüur. Əxlaq anlayışı. Əxlaqın ictimai funksiyalarının təzahür üsulları: 
əxlaqi norma və əxlaqi qiymət. Əxlaq və mənəvi şüur. Əxlaqi şüurun hüquqi şüurla 
əlaqəsi və onların fərqi. Əxlaq və mənəviyyat. Mənəvi hisslər, mənəvi anlayışlar. 
Əxlaqi şüur şəxsiyyətlərarası münasibətlərin həllinin tənzimləyicisidir. 
Estetik şüur. Estetik şüur anlayışı. Estetik şüur və incəsənət. İncəsənətin 
mənşəyi və mahiyyəti. İncəsənət dünyanın dərk edilməsinin xüsusi formasıdır. 
İncəsənət dilinin spesifikliyi: bədii surət, simvol, mif və s. İncəsənət bəşəriyyətin 
özünüdərketmə funksiyasıdır. İncəsənətdə gerçəkliyin obrazlı inikası. İncəsənətin 
funksiyaları və ictimai həyatda yeri. İncəsənətdə millilik və ümumbəşərilik. 
İncəsənətin idraki və tərbiyəvi rolu. Cəmiyyət həyatında estetik şüurun rolu. 
Dini şüur. Din və dini şüur. Dini şüurun mahiyyəti. İnnam anlayışı,onun 
spesifikliyi. Dini inamın əsas obyekti – Allah ideyasıdır. Dində fövqəltəbiiliyə inam. 
İbtidai dini inamların formaları: etnik və dünya dinləri. Dini psixologiya və dini 
ideologiya. İslam dinin tarixi mövqeyi. Müasir cəmiyyətdə dinin rolu.
İctimai şüurun yeni formalarının – iqtisadi şüur, ekoloji şüur – formalaşması.

---