Azərbaycan elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
42
BUXARİNİN TƏRİFİ, MAHMUD BƏYİN TƏFSİRİ
Buxarinin tərifinə görə Turkiyə Cümhuriyyəti dəxi Çin dərəcəsində olmasa da, Hindistan qədər “Moskva agentləri” təqib edilən bir məmləkət halına girmişdir. Çünki burada Kommunist Firqəsinin hürriyyətsizliyi bir faktdır. Çünki burada da kommunistlər təqib olunur. Buxarin hər nə qədər istifadə etdiyimiz nöqtədə Türklərdən səhihliklə bəhs etmiş deyilsə də. III İnternasional agentlərindən Kitayqorodski bu bəhsi Moskvada nəşr olunan rəsmi kommunist qəzetələri vasitəsilə yayılan məqalələrində ətraflı izah eyləmişdir. Kitayqorodskinin 26 avqust tarixli 193 nömrəli “Pravda” qəzetində “Türkiyədə işçi hərəkatı vardır” sərlövhəsi ilə yazılan məqaləsi və yenə “Pravda” qəzetində “Türkiyədə işçi hərəkatı vardır” sərlövhəsi ilə yazılan məqaləsi və yenə “Pravda” qəzetində (30 avqust 1927. nömrə 196) Türkiyə seçkiləri və bu seçkilərdə iştirak hüququ və azadlığından məhrum qalan Türkiyə Kommunist Firqəsinə aid nəşr olunan baş məqalənin məğzi vaxtilə “Yeni Qafqasiya” məcmuəsinə əks etdiyi kimi, gündəlik mətbuata da keçmişdi. Bu məqalələrdə bir tərəfdən Çin milliyyətpərvərliyi kimi kamalçıların da (o cümlədən möhtərəm deputat Mahmud bəyin) “Türkiyədə işçi hərəkatı yoxdur” iddiası inkar, bu hərəkatın mövcud olub “Kamal hökuməti” tərəfindən təhdid və təqib olunduğu “isbat” olunur; digər tərəfdən də Türkiyə Kommunist Firqəsinin gizli surətdə işləmək zərurətində qaldığı təsbit olunurdu. Fəqət Kitayqorodskinin bu mövzuda daha ziyadə diqqəti cəlb edən bir məqaləni hələ Türkiyə mətbuatına yol tapmamışdır. Moskvada Kommunist Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin fikirlərini yayan gündəlik “Pravda” qəzetinin 15 gündə bir nəşr olan “Bolşevik” adında bir əlavəsi vardır. Bu məcmuə Sovet hökumət nümayəndələri ilə Kommunist Firqəsinin ali üzvlərinə məxsus olmaq üzrə çap olunan bir topludur. Bu toplunun 30 sentyabr 1927 tarixində nəşr olunan nüsxəsində yenə Kitayqorodskinin qələmilə “Kamal Turkiyəsi haqqında qeydlər” başlığı altında uzunca bir məqalə nəşr edilmişdir. Bu məqaləyə Kitayqorodski bir haşiyə yazmışdır. Haşiyədə deyilir ki, “mətbuat səhifələrində bu künə qədər Kamal Türkiyəsi haqqında çap olan yazılar birtərəfli olmuşdur. Biz Ankara hökumətinin bu vaxta qədər yalnız islahpərvəranə hərəkatını işıqlandırmışıq və təsvir etmişik. Halbuki bu məqalə ilə mən Türkiyənin kölgəli tərəflərini işıqlandırmaq fikrindəyəm”. Türkiyə Cümhuriyyətinin - Kitayqorodskiyə görə “kölgəli” tərəfləri isə bundan ibarətdir: “Bir kərə Türkiyə Milli Demokrat bir cümhuriyyət deyil, sadə burjua-liberal bir cümhuriyyətdən ibarətdir. Xalq Firqəsi yeni zənginlərin firqəsidir. Mustafa Kamal Paşa bu yeni zənginlərin lideri və qəhrəmanıdır. Kəndli bu rejimdən qeyri-məmnundur. Onu xatircəm edəcək islahat yapılmamışdır və bu rejim durduqca yapılmaz da. Fəhlənin vəziyyəti isə təsviri qeyri-qabil bir 43
şəkildədir. O, səfil və pərişandır. Əsgərlər sabiq idarələrdə olduğu kimi, insanın şəxsinə lazım olan hörmətdən məhrumdurlar. Təlim əsnasında döyülür və təhqir olunurlar”. Bu növdən bir çox çərən-pərənləri qeyd və təsbit etdikdən sonra (bugünkü Türkiyənin simasını təsvirə qalxışan Kitayqorodski tərbiyəsizliyin ciddən fövqünə çıxır. Kamal Türkiyəsinin siması - Kitaytorodskiyə görə - “Zəhmətkeş xalqın qanlarını soran varlı şəhər və kənd siniflərinin mənafeyini güdən həris, qəddar, mürtəce və çılpaq bir burjua hakimiyyətindən ibarətdir”. Gündəlik İstanbul qəzetlərində təsbit etdiyi vəchlə Türkiyədə “kommunist hərəkatını tənzim və təşkil etmək vəzifəsi ilə məmur olan bu adama görə İngiltərə ilə sovetlər arasında zühur edəcək hər cürə ehtimalların təhhəqüq edə biləcəyi bu dövrdə Kamal Türkiyəsinin sovetlərə qarşı verdiyi “sədaqət imtahanından” müvəffəqiyyətlə çıxıb-çıxa bilməyəcəyini öyrənmək lazım imiş. Onun nəzərində «”Türkiyə bu imtahanda müvəffəq olmamışdır”. Çünki, İstanbul mətbuatı yoldaş Rozenquliçin Londonu tərk edərkən söylədiyi nitqini ələ salmışdır. Yoldaş Voykovun qətlini “Milliyyət” qəzeti “Bir bəyazın bir qızılı öldürməsi kimi ümumi bir hadisə qəbilindən hesab eyləmiş” və bu qədərlə kifayətlənərək Polşa hökumətinin bu xüsusdakı tədbirlərini kafi görmüşdür. Şükri Qaya bəyin Cenevrəyə gedərək Beynəlmiləl Çalışma Komitəsi ilə görüşməsi də Sovet mühərririnə şübhəli görunmüşdür. Necə ki, Fransa ilə kuponlar məsələsinin nəhayət bir surəti - hələ yaxınlaşdırılması da onun fikrinsə, sual və qayğı doğurur. Xülasə “Qızıl diplomatiya uzaqgörən olmalı, baş verəcək beynəlmiləl ixtilaflarda Türkiyənin sovetlərə qarşı bitərəfliyini yalnız sözdə deyil, işdə də təmin etməyə baxmalıdır!” Bu təminatı görürük ki, XV Kommunist qurultayında söz söyləyən Buxarin nəzəri və əsaslı bir surətdə vəz edərək bütün Şərq məmləkətlərindən istəyir. Belə bir təminatın III İnternasionalca ən böyük zamini, şübhəsiz Kommunist Firqəsinin hər növ ehtimala qarşı bəhs ,olunan məmləkət daxilində qiyama hazır olmasıdır. Hərbçi deputat möhtərəm Mahmud bəyin “Milliyyət” qəzetində nəşr olunan baş məqaləsində hər nə qədər III İnternasional hərəkatından Sovet hökumətinin məsul tutulmayacağı irəli sürülürsə də, Buxarinin İnternasional rəisi olmaqla bərabər, Sovetlər İttifaqını idarə edən Kommunist Firqəsi Mərkəzi Komitəsi üzvlərindən və “siyasi qələm”in ən fəal nümayəndələrindən olduğu dəxi məchul deyildir. Hankı Şərq hərəkatının özü ilə artıq gedilə bilməyəsək irticaçı bir qüvvət olduğunu tərif edən formulunu da, diqqət edəyin ki, Buxarin III İnternasional qurultayına deyil, Sovetlər İttifaqı Kommunist Firqəsinə qəbul etdirmişdir. Demək ki, Sovet hökuməti ilə III İnternasionalı ayrı qeyri (birər müəssisə kimi qiymətləndirmək doğru olmaz. Bunlar bir sikkənin iki üzünə bənzərlər.
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|