Azərbaycan fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi elmlər assosiASİyasi
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 98 Ayna, seyirciye şiirin yaratım sürecinde yaşanan sancılara benzeyen ya da bir şiiri okurken yaşanan sarsıntıları anımsatan bir duygu yoğunluğu yaşatır. Bu anlamda film, resimli bir şiir kitabı gibidir. Bir şiiri göstermek, görüntülere başvurarak göstermek zordur. Film böylece izleyiciye sanki bir şiirin resimlerini, görüntülerini verir. Her plan, büyük bir şiirin özenle kale- me alınmış ve derin ilhamlar içeren mısralarına benzemektedir. Tarkovsky izleyiciye, şiir olan bir senaryonun görüntüye aktarılmış halini gösterir. İns- an hayatının ancak şiirsel araçların yardımıyla yansıtılabileceğini savunan bir yönetmen olarak Tarkovsky, “şiirsel mantığın yerine kaba bir tutu- culukla teknik yöntemleri kullanmakta ısrar eden” yönetmenlere ve onların “rüyaları somut bir yaşam fenomeninden modası geçmiş film hileleri kar- maşasına dönüştürmelerine” şiddetle karşı çıkmaktadır. Bu çerçevede Ayna, sadece şiirle ifade edilebilir anların ortaya konması ve bunun bir şiir gibi, acele etmeden, harici bir kaygıdan uzakta, kâh yükselen kâh alçalan bir ses- le, acının ve sevincin, hüznün ve kederin, aşkın ve yalnızlığın, kısacası insa- nın en değerli hallerinin sinemaya aktarılması açısından kusursuz sayılabile- cek özellikler taşır. Ayna’daki “Zaman Heykeltraşlığı” Ayna, zamana, geçmişe ve anılara uzanan çok katmanlı bir filmdir ve farklı zamansal boyutlardan seyirciye seslenir. Ayna’nın kronolojik bir seyri yoktur ve bu nedenle zamansal ve mekansal geçişler birbiri içine geçmiştir. Tıpkı geçmişteki herhangi bir zaman dilimi hatırlandığında, hatırlanmaya çalışıldığında anların birbirine karışmasında olduğu gibi. Geçmişe ait anı- ların şimdiki zamanda kurgulanması bir bakıma bir inşa faaliyetidir. Bir ân başka bir ânı çağırabilir. Ve hatırlanan ânların sırası birbirine karışabilir ya da bilinçli olarak karıştırılabilir. İnsan geçmişi çoğu kez öyle olmasını is- tediği doğrultuda hatırlar. Ayna insanın geçmişle, anılarla kurduğu ilişkideki süreci adeta taklit etmektedir ve bu bakımdan filmde yönetmenin yaptığı Sosial fəlsəfə 99 şey, deyim yerindeyse, bir “zaman heykeltraşlığı”dır. Tarkovsky’e göre, sinemayı diğer sanat formlarından ayıran, onu biricik yapan unsur zaman boyutudur. Ona göre film, gerçekliği zaman anlamında sabitler; bir film çekmek zamanı muhafaza etmek anlamına da gelir. Başka hiçbir sanat for- mu zamanı bu şekilde sabitleyip durduramaz. Film, zamandan yapılmış bir mozaiktir. Bu da çeşitli öğelerin bir araya getirilmesini gerektirir. 1 Sinema sayesinde insan, sanat ve kültür tarihi boyunca ilk defa “zamanı durdurmanın” çaresini bulmuştur. Böylece insan, istediği zamana geri dönme ve bunu ekranda defalarca seyredebilme olanağına kavuşmuştur. Kaydedilen zaman, Tarkovsky’ye göre “zaman içindeki zaman”dır… 2 Bu nedenle sinema, zaman içine yerleşmiş ve durmaksızın değişen olguları ve olayları yakalamada diğer sanatlarla kıyaslanamayacak derecede mükem- meldir. 3 Sinemayı, diğer tüm sanat formlarından farklı kılan yönü, zamanın akışını yakalayıp koruma becerisine sahip olmasıdır. 4 Sinema, diğer sanat formlarının yapamadığı şeyi, kendine has bir biçimde yapar, “zamanın akışını yakalayıp tutar”, zamanı durdurabilir ve “neredeyse sonsuza dek ona sahip olabilir.” Bu sebeple sinema, “zaman heykeltıraşlığı”dır.” 5 Tarkovsky’ye göre zaman, “ben”in varlığına bağlı bir koşuldur. Zaman insanı besleyen bir atmosferdir. Ona göre “varlık ve varlık koşulları arasındaki bağ kopunca, kişi ve onunla birlikte kişisel zaman ölünce, zaman da ölür.” Tarih ya da gelişme kavramları zaman kavramının içeriğine nüfuz etmemizi tek başına karşılayamaz. Tarih ya da gelişme “peşpeşeliği belirtir. Zaman ise durumdur.” Zaman insanın ruhuna yerleşmiştir ve insana can ve- ren öğe zamandır. 6 Bu nedenle, “filmin ritmini, kurgulanmış planların uzun- luğu değil, onların içinde geçen zamanın yarattığı gerilim belirler.” Yani, 1 Andrey Tarkovski, Şiirsel Sinema, Tony Mitchell’in Röportajı, 1982, s. 96. 2 Andrey Tarkovsky, Mühürlenmiş Zaman, s. 48-50. 3 Elif Nuyan, Eisenstein ve Tarkovsky’de Sinema Sanatı ve Felsefe, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2010, s. 83-84. 4 Andrey Tarkovski, Şiirsel Sinema, s. xiii 5 Andrey Tarkovski, Şiirsel Sinema, Velia Iacovino Röportajı, 1983, s. 126. 6 Andrey Tarkovski, Mühürlenmiş Zaman, s. 44. Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 100 eğer kurgu, “ritmi belirlemeyi başaramamışsa kurgunun kendisi de biçimsel bir araçtan başka bir şey olamaz.” Daha da ötesi, “filmde zaman, kurgu sayesinde değil, ona rağmen akıp gider.” 1 Akıp giden zaman geri getirilemez fakat bizler, geçmişte, şimdiki zamanın geçip giden ama aslında geçici olmayan gerçekliğini buluruz. Fakat “geçmiş” nedir? “Geçmiş, bir anlamda, içinde yaşanan zamandan çok daha gerçektir, en azından çok daha dayanıklı, çok daha süreklidir.” Buna karşılık “şimdiki zaman akıp gider, kaybolur, parmaklarımızın arasından kum gibi kayar.” Akıp giden an, geç- miş haline gelir ve ancak o zaman kendi ağırlığını bulur. 2 Ayna’nın geçmişe ve onun içindeki anılara yönelmesi bir anlamda sa- natçının kendi ağırlığıyla yüz yüze gelmesi anlamını taşır. Sanatçının kendi geçmişine, en özel ve mahrem anılarına seyirciyi tanık tutmak istemesi Ay- na’yı hem özel kılar hem de aktarılması zor bir hüviyete büründürür. Zira Ayna’da, seyircinin kendisiyle özdeşleşim kurmasını zorlaştıracak birçok kişisel unsur mevcuttur. Bunun en önemli sebebi ise sanatçının geçmişe doğru yaptığı tüm-zamanlı dalışlardır. Geçmişteki anılar olarak şimdinin içi- ne akıtılarak kendisine şimdide yer bulur. Anılar geçmiştedir ama şimdi’nin içinde yekpare bir biçimde bizimledir. Anılar, mutlak anlamda peşpeşeliğin hükümlerine tâbi değildir. İnsan anıların içine daldığında ya da onları tekrar kurup anlattığında zamanın dizginlerinden boşalır. Çünkü Tarkovsky’ye göre bir filmin görüntüsünün gerçekliği aslında görünüşte gerçekliktir. Uygulamaya geçirme aşamasında gerçeklik, yönetmenin kendi özgül seçim- lerinden doğan bir düşten, bir arzudan başka bir şey değildir. 3 Tarkovsky’ye göre “zaman ve anı birbirine açılır; bir anlamda, ma- dalyonun iki yüzü gibidirler.” Fakat anılar zamanın içindedir, zamanın dışından bir anı olmaz. Hal böyleyken, anı da son derece karmaşık bir kav- ramdır. İnsan, anıların zihinde yol açtığı etkilerin hepsini kavrayamaz. 4 1 Andrey Tarkovsky, Mühürlenmiş Zaman, s. 105. 2 Andrey Tarkovski, Mühürlenmiş Zaman, s. 45. 3 Andrey Tarkovski, Mühürlenmiş Zaman, s. 79. 4 Andrey Tarkovski, Mühürlenmiş Zaman, s. 44. Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|