Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
185
Gülşəni
XV əsrdə Azərbaycandan Türkiyəyə köçmüĢ sənətkarlardan
biri də ġeyx Ġbrahim GülĢənidir. «ġeyx Ġbrahim bin Məhəmməd
bin Hacı Ġbrahim bin ġihabəddin Bərdeyi GülĢəni» təxəllüs kimi
təqdim olunan bu filosof Ģair h.830 /1426-27-ci ildə Bərdədə do-
ğulmuĢdur. Hələ uĢaq ikən, təxminən iki yaĢında atasını itirmiĢ,
əmisi ġeyx Əlinin himayəsində böyümüĢ, boya-baĢa çatmıĢ, təhsil
almıĢdır
314
. Gənc ikən Bərdədən Təbrizə gəlmiĢ, burada Dədə
RövĢəninin tələbəsi olmuĢdur. GülĢəni çoxlu səyahətlərdə olmuĢ,
uzun illər Türkiyədə, Misirdə yaĢamıĢ, bu yerlərin hər birində
doğma övlad kimi sevilmiĢdir. 1533-cü ildə Misirdə vəfat etmiĢ-
dir. GülĢəninin yaradıcılığı Azərbaycan və fars dillərində yazdığı
divanlardan, «Məsnəvi-yi mənəvi» və «ġərh-i mənəvi», «Əzhar-i
gülĢən», «Pəndnamə», «Təfsir-i aye-yi fatihə» əsərlərindən ibarət-
dir
315
.
Təzkirəçilərdən yalnız Lətifi ondan bəhs etmiĢdir. Lətifi
onun əsl adının Ġbrahim olduğunu, GülĢəni təriqətinin qurucusu
olduğunu yazır.
314
Шейх Ибращим Эцлшяни Бярдяи. Диван / няшря щаз. вя юн сюзцн мцяллифи
ф.е.д. А.Мусайева. Бакы, Аврасийа пресс, 2006, с. 6; Мусайева А. Ялйазма китабы
вя ХВ-ХВЫ ясрляр Азярбайъан ядябиййаты. Бакы: Нурлан, 2002, 122 с.
315
Шейх Ибращим Эцлшяни Бярдяи. Диван. с.10.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
186
Lətifi «Təzkirətüş-şüəra». s. 128.
ġəm-i cəmara-yi bəzm-i RövĢəni gül-i gülzar-i ruhaniyan,
əni Həzrət-i ġeyx Ġbrahim GülĢəni
الله حور
نانجلا تافرع ىف هنكساو ناحٌر و حورب هحور
Ol GülĢənidür ki, bu gülĢən-i faninün xar-i əlayiq ü əvayiqi
ana daməngir olmamıĢdur və gül-i pür-xarinün rəng-i nirənginə
boyanub qalmamıĢdur. MəĢayix-i mütəaxxirində Həzrət-i Mövla-
nadan sonra həmtası gəlməmiĢdür. Halda gənc-i nihan və qaldə
pəhləvan-i cahan idi. Küdurat-i cismaniyyədən dərunın pak və
jəngar-i masivadan ayinəsin pak ü tabnak itmiĢ bəĢəriyyüz-zat,
mələkiyyüs-sifat, Ģeyx-i amil və cəzəbat-i Ġlahi birlə müncəzib ü
əsl idi. Əhvalına vüquf u təfəttüni olmayan və cümle-yi sərayirin-
dən sirrinə vaqif olmayub, mənazil-i məqamatın bilməyən qələt
edərlər. Qürb-i vüslətinə bu Ģahid-i Ģafidür ki, ol sühuf-i lədünnün
müfəssir-i ülumi və elm-i Ġlahinün cami-yi rumuz u rüsumi, əni
Həzrət-i Cəlaləddin Rumi - Qüddisə sirruhu - Divan-i mənəvi və
kitab-i Məsnəvisində nicə əbyat-i ilham-simat ilə ġeyx-i müĢarün
ileyhün qüdum-i mübarək-rüsuminə iki yüz ildən əvvəl ima və
iĢarət itmiĢlərdür. Cümlədən biri bu beytdür ki, Divan-i kəbirindən
və ənfas-i dil-pəzirindəndür. Li Həzrət-i Mövlana:
بوخ خر مدٌد
گ
ار ىنشل
ﭐ
ن
ﭽ
مش
ﭽ
ار ىنشور غار
Nəsr: Amma əhl-i həvadan vadi-yi ilhad ü ibahətə düĢmiĢ
zümre-yi mərədədən nicələr mürid geçinməyin, nicə mömin ü
mütəqidün Həzrət-i pirə etiqadı bir dürlü dəxi olmıĢdur.
مثا نظلا ضعب نا
316
dairələrin bulmıĢdur. Amma ariflər qatında bu
su-yi etiqad və yəs-i labəsdür. Əhdində bu etiqad məĢayix-i kibar-i
sələfə çox vaqi olmıĢdur. Bu sirr-i məktum ariflərə məlumdur və
fəhva-yi kəlam-i əhlüllah əhlinə məfhumdur. Ol bir pir-i məna və
316
Зяннин бир гисми эцнащдыр.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
187
Ģeyx-i fani idi ki, cəzəbat-i Ġlahiyyə birlə aləm-i istiğraqda və
istiğnada idi. Mürid ü mühib sevdasından və masiva qavğasından
əl çəkmiĢ və gərd-i təəllüqdən damən-i əlaqəyi silkmiĢ idi. Əgərçi
heykəl-i heyülası məclis-i ünsdə idi, amma ruh-i ruhanisi aləm-i
ünsdə idi. Aləm-i kəsrətdən vəhdətə varub, fariğ olduğı əcildən
xanəgahında yar ü əğyar müxtəlit ü müctəmi idi. Əni asitanəsində
dərgah-i Həqq kimi abid ü asiyə və salih ü talihə mən ü rədd yok
idi. Bu əcildən əhl rəngində sirəti surətinə müxalif taliblər və
aĢiqlər çok idi.
Beyt
Arif ol, zahirinə bakma ərün,
Batini gözlə var isə nəzərün.
Nəsr: Nəan ki, Həzrət-i pir-i məzburun məzhəbində vüsət və
Ģürbində ibahət və təriq-i təriqətdən birun bir əmrə riza və rüxsəti
olaydı. HaĢa anlarun Ģəriət-məablarından ki, Ģeir-i Ģərə müxalif
ola. Hər nə kəlam ki anlarun xilaf-i mədh ola, yəni ki, qədh ola bi-
xəbərlərdən isnad ü iftiradur və kəlam-i na-səzadur.
Misra
دننارٌح ناربج ىبو ربج ىب ناٌماع
Nəsr: Ayan-i məĢayixdən mərvi və mənquldür ki, Həzrət-i pir-i
rövĢən-zəmir içün qırx yıl idi ki, məqam-i cəzbəyə düĢmiĢ və
məqam-i eĢqdən
317
نمحرلا تابدج نم ةبدج iriĢmiĢ idi. Məqam-i
müĢahəde-yi camalda məhv-i mütləq və bəhr-i mükaĢəfədə müs-
təğrəq idi. Ol bir mehr-i sipəhr-i hidayət idi ki, nicə münkir-i Ģəb-
pərə çeĢm-i kur-i madərzadə anı görməzdi və necə diltəĢnələr
məclis-i feyz-bəxĢinə can atub irəməzdi. Bir fərz ki, mürid ü mü-
hib geçinənlərdən birkaç əhl-i həva müqtəza-yi nəfsi səmtinə git-
miĢ və yaxud adab-i sufiyyədən birun əvza ü hərəkat itmiĢ, ol vali-
yi vəlayətün vəlayətinə və Həzrət-i Allah ilə müaməlatına nə nöq-
317
Няъм 11, Мумязя 6.
Dostları ilə paylaş: |