Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
168
Fateh Əfəndi
Fateh (?-h.1250/1834) ġirvanlıdır. Onun haqqında ġəmsəd-
din Saminin “Qamusul-elam”ından
306
, Məhəmməd Sürəyyanin
“Sicilli-Osmaniyyə”sindən
307
və Fatin təzkirəsindən məlumat alı-
rıq. Pənahi Makulu “Ədəbi məlumat cədvəlində” Fateh Əfəndini
xatırlamıĢdır
308
.
Fatin Davud. Xatimətül-əşar. s.319.
ġirvanlıdır. Ġstanbula gələrək “Divan-i Hümayun” katibi ol-
muĢdur. Daha sonra Misirə getdi. H.1250-ci ildə vəfat etdi. Misir-
də mədfundur.
Hep pozuldu nəfha-yi saz-i nəva-yi mərhəmət,
Xeyli dəmdir guĢuma gəlməz səda-yi mərhəmət.
Bilməzəm bu xilqət-i aləmdəmi insaf yok,
Olmadımmı yoksa bən hərgiz səza-yi mərhəmət.
Bu nə halətdir cila bulmaz uyun-i Ģairan,
Xaksar olsa cahanda tutiya-yi mərhəmət.
Ġstiqamətdən düĢüb bürc ü hisarı qalmamıĢ,
Qəlb-i aĢiqlər gibi olmıĢ bina-yi mərhəmət.
Mütəlli oldum ki, Fateh dəftər-i afaqda,
Ləfz-i bi-məna gibi qalmıĢ səma-yi mərhəmət.
306
Шямсяддин Сами. Гамусцл-Елам. Истанбул: 1306-1316. Ъ. Ы-ВЫ, с. 3320.
307
Мящяммяд Сцряййа. Сиъилл-и Османи. Истанбул: 1308-1311. Ъ. ЫВ, с. 4.
308
Макулу П. Ядяби мялумат ъядвяли. – Бакы: 1962. – с. 382.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
169
Feyzi Əfəndi
Əhməd Feyzi Əfəndi 1842-ci ildə Cənubi Azərbaycanın
Sərab mahalının Türkanpor kəndində, din xadimi Əsəd Mollanın
ailəsində anadan olmuĢdur. Ġraqın Nəcəf Ģəhərində ali dini təhsil
almıĢ, daha sonra Misirə gedib, oradan Sami paĢa ilə birlikdə
Ġstanbula yollanmıĢdır. Dövlət qulluğunda çalıĢmıĢdır. 1910-cu
ilin fevral ayının 27-də vəfat etmiĢdir. ġeir divanından savayı,
mərsiyələri, dilçiliyə aid əsərləri və tərcümələri vardır.
Mahmud Kamal «Türk şairləri». s. 646-650 .
Əhməd Fevzi Əfəndi, Təbriz civarında Sərab müzəfatından
Türkanpor qəryəsində üləmadan Əsəd Mollanın oğludur. 1258/
1842 səne-yi hicriyyəsində məzkur qəryədə doğdu.
Məbadi-yi ülumı pədərindən təəllüm etdi. 1276 (1859-
1860) da Nəcəfə əzimətlə Ġran gəncləri için o zaman Darül-Fünun
hökmündə bulunan mədrəsəyə daxil oldu. Ġkmal-i təhsildən sonra
farıza-yi həcci əda etdi. Hicazdan Misirə əzimətlə Cami-yi Əzhərə
davam eylədi. Təbdil-i hava üçün Misirə gedən füzəla-yi vüzəra-
dan Sami paĢaya mülaki oldu. PaĢa, Ġstanbula ovdətində birliktə
gətirdi və konağına müsafir etdi.
Feyzi Əfəndi, paĢanın həm-bəzmi olan üləma-yi Ġrandan
Mirzə Səfanın müstəfiz-i irfanı oldu. Bilaxirə təvəllüd edən oğlu-
nu üstadının ismiylə təvsim eylədi. Muahharən tərk-i tabiiyətlə
Hökümət-i Osmaniyyə məmuriyətinə süluk edərək, Amasya təhri-
rat kitabətinə təyin olundu. Bir müddət Ģəhr-əmanəti məktubi qələ-
mi müməyyizliyində bulundu.
Mirgun Məktəb-i RüĢdisində və Robert Kollejdə müəllimlik
etdi. Amerikalıların, Ġslamiyyət əleyhindəki kitabları kəndinə tər-
cümə etdirmək istəmələriylə müəllimlikdən çəkildi.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
170
O sırada Qalatasaray Məktəb-i Sultanisi Farisi Müəllimliyi
münhal olmaqla maarif naziri Münif paĢanın dəvəti üzərinə müsa-
biqəyə girdi. ġəhr-əmanətindəki məmuriyətini tərk edərək, məzkur
müəllimliyə nəsb edildi. Otuz üç sənə bu müəllimlikdə bulundu.
H.1328/1910-də sinn-i hədd-i nizamiyi mütəcaviz olduğun-
dan tələbe-yi qədiməsindən Tofiq Fikrət bəyin Qalatasaray Sulta-
nisi Müdiriyyəti həngamında təqaüdə sövq edildi.
ġiddətli soyuq alma nəticəsində iki gün xəstə olaraq, 16
Səfər 1328 / 27 ġubat 1910 - da vəfat etdi. Üsküdarda Seyyid Əh-
məd Dərəsi qəbristanına dəfn edildi.
Kəndi vəfatına söylədiyi tarixdir:
Gəldim qapuna Ya Rəbb, əlim boĢ, yüzüm siyah,
Üsyanıma cəza olarak koğma, etmə dur.
Nəfsə uyub da olmayacaqdım günahkar,
309
« اوطنقت لا» bu halə bəni eylədi cəsur.
Üsyanıma təqabül edər bir cəmil fiil,
EtmiĢ degil bu anə degin bəndədən südur.
Ġlla ki Əhl-i Beyt-i Rəsulun məhəbbəti,
Zülmət-səray-i qəlbimi etmiĢdi qərq-i nur.
Feyzi degilsə məzhər-i ğufran-i Zül-cəlal,
Tarix-i rehləti nədən olmuĢ
310
«روفؽلاوه»
1328 (1910)
Feyzi Əfəndi, «SüruĢ» nam-i müstəariylə «Tərcüman-i Hə-
qiqət»in qism-i ədəbisinə xeyli müddət yazdı. Beynəl-üdəba
«Müəllim Feyzi Əfəndi» namıyla mərufdur. Mütədeyyin, müəd-
dəb, əhl-i daniĢ idi. Fransızca təfəhhüm və tərcümə edər, təkəllüm
edəməzdi.
Asarı:
309
Ла такнату – Цмиd кəсмəйин, Сурə: 39 (Зумер), айəт 53.
310
Щувəл-ğафур – О, чок мəрщəмəт едиъидир.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
171
Üsul-i farsi – on dörd dəfə təb olundu.
Qamus – oğlu Tehran Səfarəti MüstəĢar-i əsbaqı Səfa bəyin
verdiyi məlumata görə, iyrmi sənə çalıĢaraq, türkcədən farsiyə və
farsidən türkçəyə olmaq üzərə vücuda gətirmiĢdir ki, asar-i məĢa-
hirdən əmsilə və Ģəvahid ilə təzyin etmiĢdir. Ġqmalini mütəaqibən
təbi üçün naĢirlə müqavilə əqd etdikdən sonra Cihangirdə, Kara-
dut ÇeĢməsindəki xanəsində 1308 səne-yi hicriyyəsində (1890-
1891) zühur edən həriqdə məhv oldu.
Müntəxabat-i farsiyyə-üdəba-yi Əcəmin asar-i məĢhurəsini
cəmi və təlfiq surətiylə və tərcümələriylə birlikdə tərtib olunmuĢ-
dur. Bunu da yirmi sənədə vücuda gətirmiĢtir. Bu da yandı.
Vaveyla – Ġmam-ı Hüseyn (Radiyallahu anh) haqqında 1315
(1897-1898) səne-yi hicriyyəsinə qədər yazdığı mərsiyələrdən
mürəkkəbdir, mətbudur. O tarixdən sonra söylədiyi mərsiyələr təb
olunmamıĢtır.
Divan-i əĢar – həriq tarixinə qədər söylədiyi əĢarı ehtiva
edən divan da yandı. Mövcud əĢarı, Ģuradan-buradan toplanan və
yanğından sonra söylənilən parçalardan mürəkkəbdir.
«Suz u Güdaz» – Ģərqi güftələrini havidir. 1300 (1882-1883)
də təb olundu.
«Rübaiyyat-i Xəyyam» – Xəyyamın bəzı rubaiyatının tər-
cüməsidir ki, yuxarıda bəyan olunan «Müntəxəbat-i farsiyyə» na-
mındakı əsərdən ifraz və risale-yi məxsusa Ģəklində təb edilmiĢdir.
Cib Lüğəti – Bəd əl-həriq əviddasından Müəllim Naci Əfən-
dinin tövsiyyəsiylə tələbə üçün türkçədən farsiyyə və farsidən
türkçəyə olaraq tərtib edilmiĢdir. Oğlunun nəzdində məhfuzdur.
Qəzəl
Enin ü nalə, səhər-hizə ney nəvası gəlir,
Büqadan arif-i billaha mey səfası gəlir.
Süxənvərin əsəri bir həyat-i sanidir,
Gedərsə dar-i fənadan yenə sədası gəlir.
Bənim vücudum olur na-pədid o dəm yoksa,
Cahan bu halda qalmaz, qədr-Ģinası gəlir.
Dostları ilə paylaş: |