Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
168 
Fateh Əfəndi 
Fateh  (?-h.1250/1834)  ġirvanlıdır.  Onun  haqqında  ġəmsəd-
din  Saminin  “Qamusul-elam”ından
306
,  Məhəmməd  Sürəyyanin 
“Sicilli-Osmaniyyə”sindən
307
  və  Fatin  təzkirəsindən  məlumat  alı-
rıq.  Pənahi  Makulu  “Ədəbi  məlumat  cədvəlində”  Fateh  Əfəndini 
xatırlamıĢdır
308
.  
 
Fatin Davud. Xatimətül-əşar. s.319. 
 
ġirvanlıdır. Ġstanbula gələrək “Divan-i  Hümayun” katibi ol-
muĢdur. Daha sonra Misirə getdi. H.1250-ci ildə vəfat etdi. Misir-
də mədfundur.  
 
Hep pozuldu nəfha-yi saz-i nəva-yi mərhəmət, 
Xeyli dəmdir guĢuma gəlməz səda-yi mərhəmət. 
 
 
Bilməzəm bu xilqət-i aləmdəmi insaf yok, 
Olmadımmı yoksa bən hərgiz səza-yi mərhəmət. 
 
Bu nə halətdir cila bulmaz uyun-i Ģairan, 
Xaksar olsa cahanda tutiya-yi mərhəmət. 
 
Ġstiqamətdən düĢüb bürc ü hisarı qalmamıĢ, 
Qəlb-i aĢiqlər gibi olmıĢ bina-yi mərhəmət. 
 
Mütəlli oldum ki, Fateh dəftər-i afaqda, 
Ləfz-i bi-məna gibi qalmıĢ səma-yi mərhəmət.   
                                                 
306
 Шямсяддин Сами. Гамусцл-Елам. Истанбул: 1306-1316. Ъ. Ы-ВЫ, с. 3320.   
307
 Мящяммяд Сцряййа. Сиъилл-и Османи. Истанбул: 1308-1311. Ъ. ЫВ, с. 4.    
308
 Макулу П. Ядяби мялумат ъядвяли. – Бакы: 1962. – с. 382. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
169 
Feyzi Əfəndi  
Əhməd  Feyzi  Əfəndi  1842-ci  ildə  Cənubi  Azərbaycanın 
Sərab  mahalının  Türkanpor  kəndində,  din  xadimi  Əsəd  Mollanın 
ailəsində  anadan  olmuĢdur.  Ġraqın  Nəcəf  Ģəhərində  ali  dini  təhsil 
almıĢ,  daha  sonra  Misirə  gedib,  oradan  Sami  paĢa  ilə  birlikdə 
Ġstanbula  yollanmıĢdır.  Dövlət  qulluğunda  çalıĢmıĢdır.  1910-cu 
ilin  fevral  ayının  27-də  vəfat  etmiĢdir.  ġeir  divanından  savayı, 
mərsiyələri, dilçiliyə aid əsərləri və tərcümələri vardır. 
  
Mahmud Kamal «Türk şairləri». s. 646-650 . 
 
Əhməd  Fevzi  Əfəndi,  Təbriz  civarında  Sərab  müzəfatından 
Türkanpor  qəryəsində  üləmadan  Əsəd  Mollanın  oğludur.  1258/ 
1842 səne-yi hicriyyəsində məzkur qəryədə doğdu. 
Məbadi-yi  ülumı  pədərindən  təəllüm  etdi.  1276  (1859-  
1860) da Nəcəfə əzimətlə Ġran gəncləri için o zaman Darül-Fünun 
hökmündə bulunan mədrəsəyə daxil oldu. Ġkmal-i təhsildən sonra 
farıza-yi həcci əda etdi. Hicazdan Misirə əzimətlə Cami-yi Əzhərə 
davam  eylədi.  Təbdil-i  hava  üçün  Misirə  gedən  füzəla-yi  vüzəra-
dan  Sami  paĢaya  mülaki  oldu.  PaĢa,  Ġstanbula  ovdətində  birliktə 
gətirdi və konağına müsafir etdi.  
Feyzi  Əfəndi,  paĢanın  həm-bəzmi  olan  üləma-yi  Ġrandan 
Mirzə Səfanın müstəfiz-i irfanı oldu. Bilaxirə təvəllüd edən oğlu-
nu  üstadının  ismiylə  təvsim  eylədi.  Muahharən  tərk-i  tabiiyətlə 
Hökümət-i Osmaniyyə məmuriyətinə süluk edərək, Amasya təhri-
rat kitabətinə təyin olundu. Bir müddət Ģəhr-əmanəti məktubi qələ-
mi müməyyizliyində bulundu. 
Mirgun Məktəb-i RüĢdisində və Robert Kollejdə müəllimlik 
etdi.  Amerikalıların,  Ġslamiyyət  əleyhindəki  kitabları  kəndinə  tər-
cümə etdirmək istəmələriylə müəllimlikdən çəkildi.  

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
170 
O  sırada  Qalatasaray  Məktəb-i  Sultanisi  Farisi  Müəllimliyi 
münhal olmaqla maarif naziri Münif paĢanın dəvəti üzərinə müsa-
biqəyə girdi. ġəhr-əmanətindəki məmuriyətini tərk edərək, məzkur 
müəllimliyə nəsb edildi. Otuz üç sənə bu müəllimlikdə bulundu. 
H.1328/1910-də  sinn-i  hədd-i  nizamiyi  mütəcaviz  olduğun-
dan tələbe-yi qədiməsindən Tofiq  Fikrət bəyin Qalatasaray Sulta-
nisi Müdiriyyəti həngamında təqaüdə sövq edildi.  
ġiddətli  soyuq  alma  nəticəsində  iki  gün  xəstə  olaraq,  16 
Səfər 1328 / 27 ġubat 1910 - da vəfat etdi. Üsküdarda Seyyid Əh-
məd Dərəsi qəbristanına dəfn edildi.  
Kəndi vəfatına söylədiyi tarixdir: 
 
Gəldim qapuna Ya Rəbb, əlim boĢ, yüzüm siyah, 
Üsyanıma cəza olarak koğma, etmə dur. 
 
Nəfsə uyub da olmayacaqdım günahkar, 
309
« اوطنقت لا» bu halə bəni eylədi cəsur. 
  
Üsyanıma təqabül edər bir cəmil fiil, 
EtmiĢ degil bu anə degin bəndədən südur. 
 
Ġlla ki Əhl-i Beyt-i Rəsulun məhəbbəti, 
Zülmət-səray-i qəlbimi etmiĢdi qərq-i nur. 
 
Feyzi degilsə məzhər-i ğufran-i Zül-cəlal, 
Tarix-i rehləti nədən olmuĢ 
310
«روفؽلاوه» 
                                                               1328 (1910) 
 
 Feyzi  Əfəndi,  «SüruĢ»  nam-i  müstəariylə  «Tərcüman-i  Hə-
qiqət»in  qism-i  ədəbisinə  xeyli  müddət  yazdı.  Beynəl-üdəba 
«Müəllim  Feyzi  Əfəndi»  namıyla  mərufdur.  Mütədeyyin,  müəd-
dəb, əhl-i daniĢ idi. Fransızca təfəhhüm və tərcümə edər, təkəllüm 
edəməzdi. 
Asarı: 
                                                 
309
 Ла такнату – Цмиd кəсмəйин, Сурə: 39 (Зумер), айəт 53. 
310
 Щувəл-ğафур – О, чок мəрщəмəт едиъидир. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
171 
Üsul-i farsi – on dörd dəfə təb olundu. 
Qamus – oğlu Tehran Səfarəti MüstəĢar-i əsbaqı Səfa bəyin 
verdiyi məlumata  görə, iyrmi sənə çalıĢaraq, türkcədən farsiyə və 
farsidən türkçəyə olmaq üzərə  vücuda gətirmiĢdir ki, asar-i məĢa-
hirdən əmsilə və Ģəvahid ilə təzyin etmiĢdir. Ġqmalini mütəaqibən 
təbi  üçün  naĢirlə  müqavilə  əqd  etdikdən  sonra  Cihangirdə,  Kara-
dut  ÇeĢməsindəki  xanəsində  1308  səne-yi  hicriyyəsində  (1890-
1891) zühur edən həriqdə məhv oldu. 
Müntəxabat-i  farsiyyə-üdəba-yi  Əcəmin  asar-i  məĢhurəsini 
cəmi və təlfiq surətiylə  və tərcümələriylə birlikdə tərtib olunmuĢ-
dur. Bunu da yirmi sənədə vücuda gətirmiĢtir. Bu da yandı. 
Vaveyla – Ġmam-ı Hüseyn (Radiyallahu anh) haqqında 1315 
(1897-1898)  səne-yi  hicriyyəsinə  qədər  yazdığı  mərsiyələrdən 
mürəkkəbdir, mətbudur. O tarixdən sonra söylədiyi mərsiyələr təb 
olunmamıĢtır. 
Divan-i  əĢar  –  həriq  tarixinə  qədər  söylədiyi  əĢarı  ehtiva 
edən divan da  yandı.  Mövcud  əĢarı,  Ģuradan-buradan toplanan  və 
yanğından sonra söylənilən parçalardan mürəkkəbdir. 
«Suz u Güdaz» – Ģərqi güftələrini havidir. 1300 (1882-1883) 
də təb olundu.  
«Rübaiyyat-i  Xəyyam»  –  Xəyyamın  bəzı  rubaiyatının  tər-
cüməsidir ki, yuxarıda bəyan olunan «Müntəxəbat-i farsiyyə» na-
mındakı əsərdən ifraz və risale-yi məxsusa Ģəklində təb edilmiĢdir. 
Cib Lüğəti – Bəd əl-həriq əviddasından Müəllim Naci Əfən-
dinin  tövsiyyəsiylə  tələbə  üçün  türkçədən  farsiyyə  və  farsidən 
türkçəyə olaraq tərtib edilmiĢdir. Oğlunun nəzdində məhfuzdur. 
 
Qəzəl 
Enin ü nalə, səhər-hizə ney nəvası gəlir, 
Büqadan arif-i billaha mey səfası gəlir. 
 
Süxənvərin əsəri bir həyat-i sanidir, 
Gedərsə dar-i fənadan yenə sədası gəlir. 
 
Bənim vücudum olur na-pədid o dəm yoksa, 
Cahan bu halda qalmaz, qədr-Ģinası gəlir. 

---