Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
177 
 
 
Qanqı bağun bar bir nəxli qədün-tək bar-bər, 
Qanqı nəxlün meyvəsi sib-i zənəxdanunca bar. 
 
Qanqı bəzm olmıĢ münəvvər bir ruhun-vəĢ Ģəmdin, 
Qanqı Ģəmün Ģöləsi xurĢid-i rəxĢanunca bar. 
 
Qanqı yerdə bulunur nisbət sənə bir gənc-i hüsn, 
Qanqı gəncün əjdəri zülf-i pəriĢanunca bar. 
 
 
Qanqı bağun bülbülin dirlər, Füzuli, sən gibi, 
Qanqı bülbülün sürudı ah  u əfğanunca bar. 
 
Nəsr: Bu tərz üzrə «Xəmsə»yə cavabı və məmduh u məqbul 
beĢ  parə  kitabı  vardur.  Bir  kaç  əbyat-ı  pür-füsun  anun  kitab-i 
«Leyli və Məcnun»ındandur. 
 
Nəzm 
Dehqan-i hədiqe-yi rəvayət, 
Sərraf-i cəvahir-i hekayət. 
 
Məna çəmənində gül dikəndə, 
Söz riĢtəsinə gövhər çəkəndə. 
 
QılmıĢ bu rəviĢdə nüktədanlıq, 
Gül-rizlik ü gövhər-fəĢanlıq. 
 
Leyli çəmən-i cəfa nihali, 
Məcnun fələk-i vəfa hilali. 
 
Dəryalara düĢsə ləma-yi tab, 
Səhralara düĢsə qətre-yi ab. 
 
Səhralar olurdı cümlə dərya, 
Dəryalar olurdı cümlə səhra. 
 
Aşiq Çələbi «Məşairüş-şüəra». s. 657. 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
178 
Məzkur Bağdadidür, ol canibdə olan Ģüəranun ustadıdur. Vi-
layət-i  Bağdad u Diyarbəkr zürəfasınun nəĢidələri anun inĢadıdur 
və mürsəl  ü müsəlsəl  rəvayət  itdükləri  anun  isnadıdur.  Fil  həqiqə 
könli  əskər-i  eĢq-i  xarababadidür,  anunçün  xaksar-i  kuy-i  fəna 
olub, məmure-yi sər ü samandan abi düĢdüginə və Ģeir-i atəĢəngiz 
olduğuna həva-yi eĢqi badidür. Sultan-i MəĢriqeyn və xaqan-i xə-
faqeyn mərhum Sultan Süleyman  Bağdada Ģərəf-i nüzul buyurub, 
cuy-i  dil-cuyi  Fərat  Ģəkkər-maye-yi  lüabı  ilə  rəĢk-i  ab-i  həyat  və 
həvali-yi  Darüs-səlam-i  Bağdad  xiyam-i  zəfər-xitamiylə  qeyrət-i 
cənnat olduqda Füzuli rikab-i padiĢahiyə və məclis-i Ġbrahim paĢa-
yi  vəzarət-pənahiylə  qəsidələr  virüb,  Qədri  Əfəndiyə  dəxi  qəsidə 
virüb, ol dəxi padiĢaha və paĢaya tərbiyələr idüb idrarat-i padiĢa-
hidən  irtifa-yi  vilayət-i  Bağdaddan,  sədd-i  rəməq,  bəlki  zat-i 
məiĢət olacaq ratibe-yi mərtəbə təyin olınmıĢdur, ol dəm bu dəm-
dür  ki,  əhval-i  maaĢı  mühəyya  və  əsbab-i  intiaĢı  mütənnadur, 
fərağ-i bal və rifağ-i hal ilə nəzm-i əĢara və tədvin-i əbyat-i bəla-
ğat-Ģiara  müdavimdür.  ƏĢarı  rasin  ü  möhkəm  və  nəzmi  mətin  ü 
mübrəmdür. Qəzəliyyatı eĢqəngiz və qəsaidi müxəyyəl ü məsnu ü 
dərdamizdür.  Məsnəvidə  dəxi  «Leyla  vü  Məcnun»ı  vardur,  hər 
sözi suzda bir Ģəm-i tabdar və hər nöqtəsi bir əxkər-i pür-Ģərardur. 
Xüsusa nət-i Rəsulda olan qəsidəsi müsənna ü müxəyyəl və səna-
yi-yi bədiyyənün  əksəri  ilə  mükəmməldür, əfsər-i bəlağat  ilə  mü-
kəlləldür. Ġləlan hənuz vəfatı Ģayi degüldür, məlum degüldür ki, ya 
vaqi, ya vaqi degüldür.  
 
ƏĢarı 
Kərəm qıl, kəsmə, saqi, iltifatun binəvalardan, 
Əlündən gəldügi xeyri diriğ etmə gədalardan. 
 
Səba quyında dildarun nədür üftadələr hali, 
Bizüm eldən gəlürsin, bir xəbər vir aĢinalardan. 
 
Vələhu 
Bəni zikr itməz el əfsane-yi Məcnuna maildür, 
Nə bənzər ol bana dərdi anun təbirə qabildür. 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
179 
Füzuli el səni Məcnundan əfzun dir məlamətdə, 
Buna münkir degül Məcnun dəxi məqulə qaildür. 
   
 
Vələhu 
Yüritmənüz əraqi məclis içrə badə ilə, 
Haramzadəyi kuĢamadan halalzadə ilə. 
 
Bana zamanla Məcnun müqəddəm olsa nola, 
Oyunda Ģah bərabər degül piyadə ilə. 
 
Vələhu 
Yolunda can virəm gibi dərunumda əlamət var, 
ġəhid-i tiğ-i eĢq olmağa könlümdə Ģəhadət var. 
 
Vələhu 
Kaman əbrularun ki, vəsmə birlə rəng tutmıĢlar, 
Qılıçlardur ki, qanlar tökmək ilə cəng tutmıĢlar. 
 
Vələhu 
Cismümi yandurma rəhm it yaĢuma ey bağrı daĢ, 
Ehtiyat et yanmasun ta ki qurı yanında yaĢ. 
 
Vələhu 
Fariğ et mehrün özgə məhliqalardan bəni, 
Hirz-i candur sakladı eĢqün bəlalardan bəni. 
 
Vələhu 
Olub rüxsarına gün ləlünə gül-bərg-i tər aĢiq, 
Sənə əksik degül, gökdən inər, yirdən bitər aĢiq. 
 
Vələhu 
Sipəhrün fariğüm vəslində mah u afitabından, 
Qərəz-i eyd visalündür bu ay u gün hesabından. 
 
Vələhu 
Qəmün Ģərh etmək içün istərüm hər gördügüm saət, 
Tutam damanunı, dəgməz əlüm çak-i giribandan. 
 
Vələhu 
EĢq sərgərdanıyum köksümdə bin-bin dağlar, 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
180 
Bir sipəhr-i sairüm sabit-i cəm-i əxtərüm. 
 
Kərbəlada  bina  olınan  çeĢmə  tarixində  bu  qitəsi  səlis  ü  ab-
dardur, guya ki, Ģərab-i xoĢ-güvardur. 
 
Qitə 
Guyiya bu çeĢmə bir səqqa durur, 
Rah-i Həqdə təĢnə eylər cüst ü cu. 
 
Lüləsi anun dəhəndür, su dili, 
Dil dökər hər kimsə olsa ru-bə-ru. 
 
Su gibi əzbərləmiĢ okur rəvan, 
Macəra-yi dəhri həm dəm su-bə-su. 
 
Önünə kim gəlsə dir tarix içün, 
Ma-Hüseyn ilə Həsən eĢqinə su. 
 
Qınalızadə «Təzkirətüş-şüəra». s. 799. 
 
Fəza-yi  lətafət-iqtizası  dil-i  kəriman  u  məniman  gibi  pəhna 
vü  vasi  və  sahe-yi  lətafət-məsahası  xatir-i  atir-i  irfan-i  feyz-i 
müzahir gibi güĢadə vü lami olub, taxtgah-i xüləfa və mülk-i piĢin 
olub, Ģəhr-i Ġrəmara və firdövs-təzyin olmaqla bağ-i dad olan Da-
rüs-salam-i ba-sədad məhmiye-yi aliyye-yi Bağdaddandur. Əvail-i 
həyatdan  dəm-i  vəfata  gəlincə  Ģeir  ü  inĢaya  kuĢiĢ  və  nəzm-i  dil-
güĢaya  vərziĢ  üzrə  Ģair-i  ali-məniĢdür.  Nəvai  tərzinə  qərib  bir 
üslub-i  bədi  və  səmt-i  qəribi  vardur.  Haqqa  ki,  tərzində  fərid  və 
səmtində vahid bir Ģair-i bəlağət-Ģiar və bir nazim-i fəsahət-disar-
dur ki, lisan-i hüsam-i bəraət intizamla xatib-i mədaric-i mənabir-i 
hüsn-məqal və zəban-i qələm-i bəraət-i elm ilə kaĢif-i əstar-i ərais-
i  sehr-i  halal  səfvət-i  zülal-i  səfa-yi  məqali  rəĢk-i  səlsəbil-i  cinan 
və  çeĢme-yi  xurĢid-i  taban  və  həzrət-i  riyaz-i  əĢar-i  pür-ünvanı 
məhsud u məğbut-i gülistan-i cahan və səbzəzar-i asiman-gərdan-
dur. Sahe-yi vəsf-i kəlam-i pür-intizamı ol mərtəbədən birundur ki 
küməyt-i tiz-kam-i əqlam-i meydan-i elan u ilamında cövlan itmə-
yə qadir ola. Vüsət ü füshət-i mədh ü itrası ol həddən əfzundur ki, 

---