Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
172 
 
Əbəs təbib arama dərd-i dil ara yahu, 
Ki dərd-mənd olanın qeybdən dəvası gəlir. 
 
Kədərdən özgə qəribüd-diyarı kim yoklar, 
Mariz iyadətinə gəlsə aĢinası gəlir. 
 
Sitəm-gəran-i Xuda-na-Ģinas hakkından, 
Əfəndi, təcrübə etdim səhər duası gəlir. 
 
Əzab-i qəbri Ģətarətlə atlatır Feyzi, 
O dəm ki, baĢ ucuna Al-i Mustafa gəlir. 
 

 
Qiyamətlər qiyam eylər xiram-i nazəninindən, 
Əyandır Ģur-i məhĢər dide-yi sehr-afərindən. 
 
Ayağı badə zənn etmə, yəd-i saqidə Musa-vəĢ, 
Yəd-i bəyzadır olmuĢ, aĢikarə asitinindən. 
 
Görürsün zir-i payində baharistan-i lahutu, 
Nigah etsən ol iqlimə məhəbbət durbinindən. 
 
Bi-hakkın cüst-cü yok, yoksa caridir Fərat-asa, 
Həqiqət təĢnəganın hep yəsarından, yəminindən. 
 
Həzar ah u eninindən Xuda-guyan-i Ģəbhizin, 
Xuda-guyan-i Ģəbxizin həzər ah u eninindən. 
 
DəyiĢməz surət-i əhvalı hiç ərbab-i mənanın, 
Nə xasmın itirazından, nə xalqın afərinindən. 
 
Zaman əbrarı Ģad etməz, zəmin əhrarı xoĢ tutmaz, 
Usandım, Feyziya, dəhrin zamanından, zəminindən.
  
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
173 
Feyzi  
Feyzi  təxəllüslü  Ģirvanlı  Ģair  haqqında  ilk  məlumatı  məhz 
Osmanlı təzkirələrindən alırıq. Təzkirəçilərdən Səfayi və Bəliğ öz 
əsərlərində  Feyzi  haqqında  məlumat  verirlər.  Səfayi  Feyzinin  əsl 
adının  Feyzullah  olduğunu,  əcəm  diyarında  ġamaxı  adlı  yerdən 
gəldiyini yazır. Təzkirələrdən məlum olur ki, Əcəmə elçi göndəri-
lən  Ġncili  ÇavuĢ  ilə birlikdə  Ġstanbula  gəlmiĢdir.  Burada  təhsil al-
mıĢ, daha sonra müdərrislik etmiĢdir. Əvvəlcə Süleymaniyyə, da-
ha sonra Hələb qazılığına təyin olunmuĢdur. Mudurnu qəzası arpa-
lığı  ona  verilmiĢdir.  Səfayi  h.1077/1666-67-ci  ildə,  Bəliğ  isə 
h.1067/1656-57-ci ildə vəfat etdiyini yazır. 
 
 
Səfayi «Təzkireyi-Səfayi». s. 448. 
 
Namı Feyzullahdır. Əcəm diyarından ġamaxı nam məhəldən 
zühur  edib,  əvail-i  halində  diyar-i  Əcəmə  elçilik  ilə  gedən  Ġncili 
ÇavuĢ ilə məan dövlət-i aliyyəyə gəlib, təhsil-i məarif və təkmil-i 
əvarif edib, üləmadan birindən mülazimətə nail və rütbe-yi tədrisə 
daxil olmaqla nətice-yi təriq-i tədris olan Süleymaniyədən  
 
Misra 
Dəgməz bu qədər rəğbətə bu aləm-i fani 
 
deyüb, Hələb qəzası payəsiylə Mudurnu qəzası arpalığı ilə qənaət 
və təriq-i rəsmiyyədən bil-külliyə fərağət və təhsil-i rahət ilə guĢə-
gir-i üzlət ikən bin yetmiĢ yeddi tarixində darül-üns-i Qüdsə istical 
eyləmiĢdür. Ol əsrin Ģüərasından olmaqla bu əbyat asarındandır. 
 
Nəzm 
Dil ü can yakan təb-i ruxsar-i yarımdır, 
Tən-i zərd ü nizarım çeynədən ol Ģəhvarımdır. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
174 
 
Həbab-i ləl-i mey sanman görünən camda yer-yer, 
Rux-i əks-i nigara xeymə qurmuĢ əĢk-barımdır. 
 
Bahar-i hüsnünü gördükdə, cana, dağlar yakdım, 
Fəza-yi sinə bu növ dağlarla laləzarımdır. 
 
Bəliğ «Nüxbətül-əsar». s. 335-336. 
 
Sədrəddinzadə  Feyzullah  Əfəndi.  Hələbdən  münfəsil.  Min 
altmıĢ yeddidə fövt oldı. 
 
Dil ü canı yakan təb-i rüx-i rəxĢan-i yarumdur, 
Tən-i zərd ü nizarum çeynədən ol Ģah-süvarumdur. 
 
Həbab-i cam-i mey sanman görinən camda yer-yer, 
Rux-i əks-i nigara xeymə qurmıĢ Ģəhriyarumdur. 
 
Bahar-i hüsnüni gördükdə cana dağlar yakdım, 
Fəza-yi sinə bu növdağlarla laləzarumdur.  
  

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
175 
 Füzuli 
Füzuli  təkcə  Azərbaycan  ədəbiyyatında  deyil,  bütün  ġərq 
ədəbiyyatında əsərləri dönə-dönə köçürülən və nəĢr olunan ən ta-
nınmıĢ  sənətkarlardandır.  Ġndiyə  kimi  M.F.Köprülü,  Ə.Qaraxan, 
Ə.Tərlan,  H.Araslı,  Y.Bertels,  Mir  Cəlal,  M.Quluzadə,  Ə.Cəfər, 
H.Mazıoğlu, Ə.Dəmirçizadə, T.Hacıyev, S.Əlizadə, A.Rüstəmova, 
V.Feyzullayeva və baĢqaları Füzulinin həyat və  yaradıcılığını, dil 
və üslubunu bu və ya digər baxımdan araĢdırmıĢlar.  
Füzulinin əsərləri akademik H.Araslı tərəfindən hazırlanmıĢ 
və 1996-cı ildə altı cilddə nəĢr olunmuĢdur. Bundan baĢqa ,Füzuli 
divanının elmi-tənqidi mətni Hacı Mail tərəfindən çap edilmiĢdir.  
 
Lətifi «Təzkirətüş-şüəra». s. 435. 
 
Füzuli Bağdadi 
 
Bu dövr Ģüərasındandur. Sənət-i Ģeiriyyənün ustadı və kəndü 
nisbət-i türabiyyədə Bağdadidür. Nəzm-i sehrnüma-yi füsunnümu-
nı haqqa budur ki, mərtəbe-yi xərq-i adidür. Məratib-i Ģüərada fi-
zamanına  zümre-yi  əladandur  və  təbəqe-yi  ülyadandur.  Nəvayi 
tərzinə qərib bir tərz-i dil-firibi və üslub-i əcibi vardur. Amma tər-
zində  mübdi  və  təriq-i  xassında  müxtəridür.  Bu  mətle-yi  mətbu 
anun zade-yi təbi və xəyal-i xassıdur. 
 
Mətlə 
Müqəvvəs qaĢlarun kim vəsmə birlə rəng tutmıĢlar, 
Qılıçlardur ki, qanlar tökmək ilə jəng tutmıĢlar. 
 
 
  
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
176 
Vələhu 
Buraqdı xakə hüsnün afitab-i aləmarayı, 
Götürdi yer üzündən müciz-i ləlün Məsihayı. 
 
 
Vələhu 
Büt-i məhvəĢüm namaza Ģəb ü ruz rağib olmıĢ, 
Bu nə dindür Allah, Allah, bütə səcdə vacib olmıĢ. 
 
Nəsr: Və bu qəzəl-i müləmma dəxi anun cümle-yi əĢarından-
dur. 
 
ġeir 
Can virür rayiha-yi türbət-i pakün, ey tak, 
Nəvvərallahu bikəl-arzu səqallahu sərak. 
 
 
Hörmət itdün meyə, təzim ilə tutdun saqi, 
Əzzəmallahu ləkəl-əcrü aləllahi cəzak. 
 
 
Sər-i kuyunda qəribüz bizə bir munis yoq, 
Tale ma anəsənəl-qəlbu cəalnakə fidak. 
 
Səfha-yi dildə bulunmaz əsər-i surət-i qeyr, 
Hinəma halla nəfəl-qeyrü anil-qəlbi həvak. 
 
Rah-i eĢqində götür qeyridən ey dil rəğbət, 
Fə iza Ģitə rəfiqan ələmül-eĢqi kəfaq. 
 
Xab-i qəflətdə könül vəsldən oldun məhrum, 
Fazə mən qalə ila vəslikə və ma xabə sivak. 
  
Ey Füzuli, nə bilür əhl-i vəra mey zövqin, 
Ənkərəl-hikmətü mən laməkə cəhlən və nahaq
. 
 
Nəsr:  Və  bu  qəzəl-i  istifhamiyyə  və  istiariyyə  dəxi  anun 
cümle-yi güftarındandur. 
 
ġeir 
Qanqı gülĢən gülbini sərv-i xuramanunca bar, 
Qanqı gülbin üzrə qönçə ləl-i xəndanunca bar. 

---