Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
202
təəyyün ü iĢtihar surətləri müĢahidə və məĢhud idüb, izhar-i asar
və məhəll-i heyrət ü təəccüb necə güftar ibraz u südur itmiĢdüm.
Bəli vəhb-i Vəhhaba qabiliyyət Ģərt olmaz və müqəddər ü məqsum
olmayan nəsnəyi heç kəs say ü cəhd ilə bulmaz.
Nəzm
Kim itdi bülbülə əlhanı təlim,
Ya sözin nəğme-yi qəqnusa təfhim.
Ġdər Həqq hər iĢi əhlinə asan,
Xürami kəbkə vü tavusa cövlan.
Vəlhasil, Cəvad-i mütləqün, əni Həzrət-i Həqqün bu əta-yi
ibrətnümunı müqtəzasınca dəbirsitan-i novamuzidə müctəmi u
müxtəlit olub, hənuz sibyan ilə sibyan okumak degül kəlam-i qə-
dim həzrətlərini nisf itməmiĢdüm.
Misra
تسٌن طرش تٌلباقار قح داد
mücibincə Ģüəra-yi rasixin gibi rüsux və mələkəyə malik idüm. Bu
Ģeri ol zamanda sabiqüz-zikrə nəzirə dimiĢdüm. Nəzirə li-müəllifi-
hil-həqir:
Ġtməyüb mehr-ü məhəbbət məh-i tabanlar ilə,
Dəxi cəm olmayayın zülf-i pəriĢanlar ilə.
Bəxtümüz çünki siyəhdür xət-i əĢar gibi,
Halümi Ģərh idəyin dəftər ü divanlar ilə.
Qətre-yi xun-i cigərdən yaĢumun səqqası,
Gözlərüm tasını zeyn eylədi mərcanlar ilə.
Əhli irfan ilə eylən gül-i mül söhbətini,
Arif olan durub-oturmaya nadanlar ilə.
Bülbül-i təb-i Lətifi çəmənə qıldı həvəs,
Ġtdi gül söhbətini qönçe-yi xəndanlar ilə
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
203
Qınalızadə «Təzkirətüş-şüəra». s. 1114.
Babası vilayət-i Əcəmdən mühacirət ilə daxili mülkət-i Rum
olub, bu dəxi övlad-i rüsul və əhfad-i bətüldən olmaqla məxləs-i
mərqumla məvsum olmıĢdur. HəmiĢə əfal ü əhvalı bir vəfq-i mə-
rəzi olan sahibqıran Sultan Səlim xan-i mazi (səqallahu sərahu və
cəaləl-cənnətə məsvahu) həzrətlərinün müsahiblərindən və nəzm-i
ənva-yi məfaxir ü mənaqiblərindən idi. Hətta pədəri ĢahənĢah-i
məzburun babaları Sultan Bayəzid xan ilə itdügi müharəibədə
zəxm-xürde-yi tiğ ü sinan olmaqla aləm-i üqbaya rəvan olmıĢ idi.
Kəndüsi dəxi Rumillərindən qazı və hakim ikən mülkət-i bəqaya
azim olmıĢdur. ġeiri səhm-i lətafətdən bi-nəsib, əlfaz ü ibarəti
türkanə və tərz-i qərib üzrədür. Bu Ģeir anun güftarındandur.
Bəzm-i mey eyləmiĢüm dün gecə sultanlar ilə,
Necə sultanlar ilə bi-sər ü samanlar ilə.
Vəh, nə xoĢ bildi ki, yokdur bəni adəmdə vəfa,
ġol ki, üns eylədi Məcnun gibi heyvanlar ilə.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
204
Həbibi
Həbibi h.875/1470-ci ildə Göyçayın BərgüĢad kəndində
dünyaya gəlib, Ağqoyunlu hökmdarı Sultan Yaqubun himayəsi al-
tında olmuĢdur.
Həbibinin II Bayəzid dövrünün (1481-1512) sonlarında
Anadoluya gəldiyini söyləyən Qınalızadə və AĢiq Çələbi onun bu-
raya gəlmə səbəbi haqqında məlumat verməmiĢlər. Təzkirələrdə
Həbibinin Anadoludakı həyatı haqqında bilgi yoxdur. Lətifi və Qı-
nalızadə Həbibinin Yavuz Sultan Səlim dövründə vəfat etdiyini,
Övliya Çələbi isə Sütlücədə Cəfərabad təkyəsində dəfn edildiyini
yazır
320
.
Salman Mümtaz Həbibinin «VIII əsri-hicrinin nisfi-axırında
Ģöhrətyab olan nadir bir Ģair və mümtaz bir sima» olduğunu qeyd
edir
321
.
Ġndiyə kimi Sam mirzə, Salman Mümtaz, Məhəmmədəli
Tərbiyət, Ġsmayıl Hikmət, Fuad Köprülü
322
, Həmid Araslı, Əziz-
ağa Məmmədov
323
, Azadə Musayeva və Səadət ġıxıyeva
324
Həbibi
yaradıcılığını bu və ya digər Ģəkildə araĢdırmıĢlar.
Həbibi haqqında Sam mirzənin «Töhfe-yi Sami» təzkirəsin-
də də maraqlı məlumat yer almıĢdır. Belə ki, Sam mirzə Həbibinin
320
Сасани Ч. Щабиби. ДИА. с. 374-375.
321
Салман Мцмтаз. Азярбайъан ядябиййатынын гайнаглары. Бакы: Аврасйа пресс,
2006, с. 284.
322
Кюпрцлц Ф. Азери едебийатына аид нотлар: Щасаноьлу ве Щабиби // Едебийат
Факцлтеси Меъмуасы, 1925, ъ. ЫВ, с. 68 – 77; Кюпрцлц Ф. Щабиби: щайаты ве
есерлери // Едебийат Факцлтеси Меъмуасы, 1932, ъ. ВЫЫЫ, с. 626 – 633.
323
Мяммядов Я. Щябиби. Шеирляр. Бакы: 1980.
324
Шыхыйева С. Щябибинин шеириндя щцруфилийин яняняви вя
трансформасийайа уьрамыш шякилляри // «Шяргин актуал проблемляри: тарих вя
мцасирлик» (акад. З.Бцнйадовун йубилейиня щяср олунмуш конфрансын
материаллары), Бакы, 2001, с.119-122.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
205
Azərbaycan hökmdarlarından «Ağqoyunlu Sultan Yaqubun əhdin-
də yaĢayaraq çobanlıq etməklə imrari-məiĢət» etdiyini yazır. Bir
gün Sultan Yaqub Ģikara çıxdıqda bir çobanın sürü ilə quzu otardı-
ğını görür. Quzuların kimin olduğunu öyrənmək üçün mülazimlə-
rindən birisini çobanın yanına göndərərək aĢağıdakı sual və cava-
ba bais olur.
Mülazim yaxınlaĢaraq, Həbibidən soruĢur:
Mülazim: - Bu quzular kimindir?
Həbibi: - Qoyunların.
Mülazim: - Bu kəndin böyükləri kimlərdir?
Həbibi: - Öküzlər və camıĢlar.
Mülazim: - Mən insanları piĢvaz edən böyükləri soruĢuram.
Həbibi: - Ġtlər və köpəklər.
Mülazim qəhərlənərək, türkcə deyir: - Eh, nə çapardım səni!
Həbibi: - Çap ha, gör ki, yoldaĢların getdi.
Mülazim çoban Həbibinin yanından qayıdaraq, sərgüzəĢti
Sultan Yaquba ərz edir. Sultan isə bu mühavirədən artıq dərəcədə
xoĢlandığı üçün Həbibini öz yanına cəlb edərək, təlim və tərbiyə
olunmasına lazım olan əmrləri verir. Həbibi də çox keçmədən öz
zəkavi-fitri və təbi-səlimi sayəsində Ģairlik ünvani-cəlili ilə mey-
dani-ədəbiyyata çıxır. Ən əvvəl öz vəliyyün-niəmi və mənəvi atası
olan Sultan Yaqubun dərbarında qalaraq, Sultanının vəfatından
sonra dəxi ġah Ġsmayıl Səfəvinin məliküĢ-Ģüərası olur ki, bu mü-
nasibətlə də adını Gürzəddin bəy qoyur
325
.
XV əsrin tanınmıĢ Azərbaycan Ģairi Həbibidən Lətifi, AĢiq
Çələbi, Qınalızadə və Bəyani öz təzkirələrində bəhs etmiĢlər.
Lətifi «Təzkirətüş-şüəra». s.221.
Əcəm sərhəddinə qərib yerdəndür. Sultan Səlim tabe sərah
dövründə getdi və sürx-sər-i bəd-siyər üzrə vaqi olan səfər-i zəfər-
əsərdə nəql itdi. Türki nəzm nazimlərindən bir tərz-i xas və üslub-i
325
Салман Мцмтаз. Азярбайъан ядябиййатынын гайнаглары. с. 284.
Dostları ilə paylaş: |