Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
79
Kiçik biznes subyektləri də öz növbəsində həm respublikanın daxili
bazarlarının əmtəə və xidmətlərlə zənginləşməsində, inhisarçılığın ləğv edil-
məsində, bütün sahələrdə rəqabətin dərinləşməsində, təşəbbüskar insanların
yaradıcılığının üzə çıxmasında, mövcud əmək və material ehtiyatlarının tə-
sərrüfat dövriyyəsinə cəlb olunmasında və əhalinin tələbatının optimal ödə-
nilməsində mühüm rol oynayırlar. Eyni zamanda, kiçik biznes ölkənin bazar
münasibətlərinə keçməsində və bazar mexanizminin təkmilləşdirilməsində,
istehsalçılarla istehlakçılar arasında birbaşa iqtisadi əlaqələrin qurulmasında,
keçid dövründə yaranmış əhalinin məşğulluq problemlərinin həll edilmə-
sində, əhalinin gəlirlərinin və alıcılıq qabiliyyətinin artırılmasında böyük
ə
həmiyyət kəsb edirlər.
qtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə кичик бизнесин rolunu qiy-
mətləndirmək üçün müxtəlif meyarlardan istifadə edilir. Xüsusilə, kiçik
müəssisələrin ümumi daxili məhsulda, məşğulluqda və s. payı əsas
götürülür.
Kiçik biznes subyektlərinin sayının sahələr üzrə artması ilk növbədə
ölkədə iqtisadi islahatların aparılması, istehsalın texnoloji və idarəetmə
strukturunun yenidən qurulması ilə əlaqədardır. Bu da öz növbəsində kiçik
həcmli istehsal müəssisələrinin inkişafını sürətləndirir və əlavə iş qüvvəsini
istehsala cəlb edir. Həmçinin iri müəssisələrin strukturunun dəyişməsi
nəticəsində sexlər və filiallar müstəqil istehsal vahidlərinə çevrilirlər ki, bu
da xırda partiyalarla kiçik seriyalı məhsul istehsalçılarının sayını və rolunu
xeyli artırır.
Bununla belə ölkədə biznes fəaliyyətinin inkişafı əhalinin həyat
səviyyəsinin yüksəldilməsində və pul gəlirlərinin artırılmasında mühüm rol
oynayır. Hazırda istehsal münasibətlərində baş verən sürətli dəyişikliklər,
ə
halinin maddi və mənəvi tələbatının daim artması və istehsalın fasiləsiz-
liyinin təmin olunması biznes fəaliyyətinin inkişafına əlverişli şərait yaradıl-
masını zəruri edən məsələlərdən biridir. Uzun illər bazar münasibətləri
şə
raitində fəaliyyət göstərən bir sıra inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir
ki, kiçik biznesin inkişafı və sağlam rəqabətin formalaşması yoxsulluğun
azaldılmasında mühüm rol oynayır. Bazar münasibətlərinə keçidin ilk illə-
rində müəyyən çətinliklərlə üzləşən Azərbaycan Respublikasında da yox-
sulluq yüksək həddə çatmış və az bir vaxtda əhalinin 90 faizdən çoxunun
pul gəlirləri minimum istehlak səbətinin dəyərindən xeyli dərəcədə aşağı
olmuşdur. Lakin son illər ölkəmizdə kiçik və orta sahibkarlığın formalaş-
ması və inkişafında nəzərə çarpacaq irəliləyişlər hər şeydən əvvəl, özünü
ə
halinin məşğulluğunun və pul gəlirlərinin strukturunda baş verən dəyişik-
liklərdə göstərməyə başlamışdır.
Azərbaycan Respublikası hökuməti tərəfindən «2003-2005-ci illər
üçün yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı»
təsdiq edilmiş və həmin sənəddə бизнесин inkişaf etdirilməsi dövlət siya-
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
80
sətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirilmişdir. Aparılan
düzgün dövlət siyasəti nəticəsində ölkədə yoxsulluğun səviyyəsi 2003-cü
ildəki 49 faizdən 2006-cı ildə 29 faizə enmişdir. Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il üzrə illik hesabatında isə yoxsulluğun həddi
19 faiz göstərilmişdir.
Kичик бизнесин inkişaf etdirilməsi yeni iş yerlərinin açılmasında da öz
müsbət təsirini göstərir. Bu baxımdan кичик бизнеси regionlarda inkişaf
etdirmək daha məqsədəuyğundur. Çünki rayonlarda işsizlik problemi
Bakıya nisbətən daha kəskindir. Belə ki, rayonlarda iş yerlərinin az olması
ucbatından əhali Bakıya və Sumqayıt şəhərlərinə axışır. Bu da öz
növbəsində həmin şəhərlərdə demoqrafik və sosial-iqtisadi problemlərin
artmasına gətirib çıxarır. Amma kiçik biznesin inkişaf etdirilməsi sosial
gərginliyin aşağı düşməsinə səbəb olur. Kiçik biznes, həmçinin regionların
iqtisadi inkişafına imkan yaradaraq, paytaxt ilə regionlar arasında mövcud
olan qeyri-bərabərliyin yumşaldılmasına gətirib çıxarır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 11 fevral tarixli
fərmanı ilə «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı
Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər)» qəbul edilmişdir. Bu proqram кeçid
iqtisadiyyatı şəraitində ölkənin bütün ərazisində işgüzar mühitin yaranması-
na, investisiya qoyuluşunun stimullaşdırılmasına, qeyri-neft sektorunun
inkişafına, məşgullugun artırılmasına, yoxsulluğun azaldılmasına və uzun-
müddətli iqtisаdi artımın təmin edilməsinə yönəldilmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan dövlətinin sosial-iqtisadi si-
yasətinin başlıca məqsədi orta və uzunmüddətli prioritetlərə uyğun olaraq
ölkənin, o cümlədən onun ayrı-ayrı rayonları üzrə əhalinin həyat səviyyə-
sinin ardıcıl şəkildə yüksəltmək, yoxsulluğu və sosial bərabərsizliyi azalt-
maq, iqtisadi artım tempini saxlamaqdan ibarətdir.
Bu proqramın qarşısında duran əsas vəzifə ölkə əhalisinin məşğullu-
ğ
unu artırmaq məqsədilə beş il ərzində 600 min əlavə iş yerlərə açılması
olmuşdur. Proqram çərçivəsində regionlarda çoxlu sayda kiçik və orta öl-
çülü müəssisələr tikilib istismara buraxılmış və mövcud müəssisələrin fəa-
liyyəti bərpa olunmuşdur ki, nəticədə 730 mindən çox yeni iş yerləri açıl-
mışdır.
Bazar prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərən yeni iqtisadi sistemi
forma-laşdırmaq istiqamətində tənzimləyici siyasət aparan hökumətimiz
regionlarda kiçik biznesin təşəkkülü və inkişafı ilə bağlı bir çox məq-
sədyönlü və sistemli tədbirlər həyata keçirir. Lakin bu sahədə hələ də bir
sıra problemlər qalmaqda davam edir. Bununla yanaşı kiçik biznesin səmə-
rəli fəaliyyətinin təmin edilməsi üçün dövlətin strateji siyasəti davamlı ol-
malı, düzgün müəyyənləşdirilməli, təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olan sa-
hibkarlar arasında baş verə biləcək inhisarçılıq meyilləri bazar prinsipləri