Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
125
Ş
irkətin strateji alyansa daxil olmasının müsbət effektinin mənfi
effektlərindən üstün olması üçün aşağıdakı məqamları nəzərə almaq
lazımdır:
−
strateji alyans üzrə partnyor bu şirkətlə uyğunlaşa bilməlidir;
−
ən müvəffəqiyyətli alyanslar onunla səciyyələnirlər ki, partnyor-
ların əmtəəsi və mövqeyi həmin şirkətin əmtəəsi və mövqeyini tamamlayır,
onunla rəqabət aparmır;
−
strateji alyans çərçivəsində tərəfdaşa informasiyanın ötürülməsi
təhlükəlidir, hansıki rəqabət mühitinə təsir göstərə bilər;
−
alyansdan tezliklə gəlir gözləmək olmaz, nəticə şirkətlər arasındakı
etibardan daha çox asılıdır;
−
strateji alyansla saziş bağlayarkən tərəfdaşın texnologiya və ida-
rəetmə sahəsində ideyası və təcrübəsi ilə müfəssəl tanış olmaq və onlardan
ə
n faydalısını öz fəaliyyətində tətbiq etmək lazımdır;
−
strateji alyansa daxil olmaq gəlir gətirmirsə, ona tərəfdaşlar arasın-
da müvəqqəti saziş kimi baxmaq lazımdır, onu dərhal pozmaq məqsədə-
uyğun sayılır.
9.3. Holdinq şirkətləri
qtisadiyyatın transformasiyası prosesində biznesin müxtəlif təşkilati
formaları: səhmdar cəmiyyətləri, maliyyə-sənaye qrupları, holdinq şirkətləri
yaradılmışdır. Korporativ idarəetmənin müasir strukturu olan holdinq şirkəti
ticarət, maliyyə və digər kommersiya fəaliyyətini birgə həyata keçirən
qarşılıqlı əlaqəli hüquqi şəxslərin məcmusudur. Holdinq şirkətlərinin aktiv-
lərinin çox hissəsi başqa kompaniyaların, səhmdar cəmiyyətlərinin səhmləri
təşkil edir.
Holdinq şirkətlərinin yaradılmasının müxtəlif üsulları vardır:
a) Üfüqi inteqrasiya. Holdinq şirkəti - ardıcıl birləşmə nəticəsində və
ya eyni biznes növü altında fəaliyyət göstərən kompaniyalar üzərində nə-
zarəti ələ almaqla yaradıla bilər. Belə holdinqlərin əsas məqsədi yeni bazar
payının ələ keçirilməsidir. Buna misal Böyük Britaniyanın aparıcı tütün
kompaniyaları “British-American Tobacco” (BAT) və “Rrotmans nterna-
tional” tütün şirkətlərini göstərmək olar. Tütün məmulatlarının satış həc-
minə görə bu şirkətlər dünyada müvafiq olaraq 2-ci və 4-cü yerləri tuturlar.
Onlar dünyada nəhəng tütün istehsalçısı olaraq vahid konsernin yaradılması
barədə müqavilə imzalayıblar. Müqavilənin dəyəri 13 milyard funt sterlinq
təşkil edir. ldə 1 trln. siqaret buraxacaq yeni konsern dünya bazarının təx-
minən 17 %-nə nəzarət edəcəkdir.
Üfüqi inteqrasiya üzrə yaranan holdinq şirkətlərinin filialları eyni
qaydada yaranır və “ekizlər” kimi eyni cür fəaliyyət göstərirlər, onların
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
126
arasındakı əsas fərq ərazi üzrə yerləşmələrindədir. Əlbəttə ki, əhatə etdiyi
ə
razi nə qədər geniş olarsa, şirkətin uğurları da bir o qədər çox olar.
b) Şaquli inteqrasiya. Holdinq şirkətlərinin yaradılmasının digər yolu
baş şirkət və ya qız şirkətlərin vahid texnoloji tsiklə görə birləşməsidir
(xammaldan hazır məhsula qədər). Bu birləşmənin əsas məqsədi ümumi
xərclərin aşağı salınması, qiymətin sabitliyinə nail olunma holdinq şirkətinin
rəqabətqabiliyyətinin yüksəldilməsidir. Şaquli inteqrasiya üzrə holdinqin
yaradılması o zaman məqsədəuyğun hesab edilir ki, həmin biznes fəaliyyə-
tinə istənilən iqtisadi şəraitdə ehtiyac duyulsun. Bu üsul daha çox aqro-
holdinqlər üçün səciyyəvidir, çünki “yeməyə həmişə ehtiyac var”.
c) Konqlomerat diversifikasiya. Holdinq şirkətləri, eyni zamanda,
ş
irkətlərin ardıcıl olaraq yaradılması və onların ardıcıl olaraq qrupa qoşul-
ması yolu ilə də yaradıla bilər. XIX əsrdə “polad hökmdarı” adını almış
Endrü Korneqi məhz belə hərəkət edirdi. Öz tərcümeyi-halında yazırdı:
“yaratdığı müəssisəni ancaq o zaman qrupuna daxil edir ki, həmin müəssisə
effektivliyini sübut etsin”. Belə siyasət ona effektli iş zamanı böyük itki-
lərdən və təşkilatın iflasından qaçmağa kömək edirdi. Ardıcıl birləşmə tak-
tikasına Makdonalds kompaniyası da riayət edir. Əmanət kimi o, ticarət
markası, menecment texnologiyası və s. ötürür.
d) Praktikada, nəinki ayrı-ayrı kommersiya təşkilatlarının, hətta hol-
dinq şirkətlərinin özlərinin birləşməsi halları da vardır. Buna Almaniyanın
məşhur poladəritmə konserni ilə Hollandiyanın eyni adlı konserninin
birləşməsinin necə reallaşması timsalında baxaq: onların rəhbərləri (KN
Hoogovens NV və Hoeseh AG) əvvəl bərabər nisbətlərdə (50%-50%) ida-
rəedən kompaniya Estel NV-ni yaratdılar və əmanət şəklində konsernlərinin
100% səhmlərini ötürdülər.
e) Transmilli və milli kompaniyalar analoji sxem üzrə birləşir. Nəhəng
Belçika və Hind pivə konsernlərinin birləşməsi nəticəsində belə bir sxem
reallaşdırıldı. darə edən kompaniyanı Sun- nterbrew bərabər nisbətlərdə
yaradan hər bir tərəf 34 % səhmə sahib oldu. Nizamnamə kapitalına əmanət
şə
klində belçikalılar Rossar, Desna zavodlarının səhmlərini, “Stella
Artois”pivəsinin ticarət markasını və üstündə 40 trilyon dollar, hindistanlılar
zavodların səhmlərini və satış şəbəkələrini verdilər. Bundan əlavə yeni
kompaniyanın səhmlərinin 32%-i açıq abunə yazılışı ilə satıldı.
ə
) bir çox holdinq şirkətləri böyük şirkətlərin restrukturizasiyası
zamanı onların bölünməsi yolu ilə yaranır.
Holdinqlərin yaranması üsullarına nəzər saldıqda onların necə həyata
keçirilməsi aydın olur:
- brokerlərin həyata keçirdiyi 2-ci dərəcəli bazardan səhmlərin
alınması yolu ilə;
- hər bir müəssisə tərəfindən xüsusi olaraq buraxılan səhmlərin dəyiş-
dirilməsi yolu ilə;