Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Dünya iqtisadiyyatının tarixi 

 

 

463

                                                            

Cədvəl 17.1 

Qlobal Məcmu Məhsulun artım dinamikası 

(əvvəlki ilə nisbətən - %-lə) 

 

llər 

QMM  ABŞ-ın 

ÜDM 

(%) 

Avrozona-

nın 

ÜDM (%) 

Almaniya-

nın 

ÜDM(%) 

Böyük 

Britaniyan

ın ÜDM 

(%) 

Yaponiya

nın 

ÜDM (%) 

Çinin 

ÜDM 

(%) 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

4.2 

2.9 

3.7 

4.5 

2.2 

2.4 

2.9 

2.5 

3.2 

3.2 

4.5 

4.2 

4.4 

3.7 

0.8 

1.6 

2.5 

3.9 

3.2 

3.3 

2.3 

2.9 

2.8 

3.5 

1.6 

0.9 

0.8 

1.7 

1.5 

2.6 

 

1.4 

2.0 

2.0 

2.9 

0.8 

0.2 

-0.1 

1.6 

0.9 

2.4 

 

3.3 

3.1 

2.9 

3.9 

2.3 

1.8 

2.2 

3.2 

1.8 

2.6 

 

0.6 

-1.0 

0.9 

2.9 

-1.2 

0.1 

1.8 

2.3 

2.6 

2.7 

 

8.1 

7.8 

7.2 

8.0 

7.3 

7.5 

7.5 

8.5 

8.0 

10.6 

 

 

Qlobal Məcmu Məhsulda ən yüksək xüsusi çəkiyə ABŞ sahibdir – 

21.69%, o cümlədən A  -21.4%, Çin – 12%, Yaponiya 7.0%, Hindistan – 

6.0%!  MDB  ölkələri  Baltikyanı  dövlətlərlə  birlikdə  QMM-in  5%-nə 

sahibdirlər. 

Dünya Bankının apardığı proqnoz hesablamalarına görə yaxın 25 il 

ərzində  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələr  inkişafın  əsas  hərəkətverici 

qüvvəsinə  çevriləcəklər.  Məhz  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrin  sürətli 

inkişaf  tempi  2030-cu  ildə  QMM-in  iki  dəfə  artmasına  səbəb  olacaqdır. 

2030-cu  ildə  QMM-in  mütləq  həcmi  72  trln.  dollara  çatacaq  ki,  bu 

artımda  da  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrin  xüsusi  çəkisi  38%-dən  çox 

olacaqdır.  Eyni  zamanda,  QMM-də  sözügedən  ölkələr  qrupunun  xüsusi 

çəkisi 22%-dən 31%-ə qədər yüksələcəkdir. Həmçinin, ayrı-ayrı ölkələrin 

inkişaf səviyyələri arasındakı uçurum tədricən aradan qalxacaqdır. Yəni, 

Asiya,  Şərqi  Avropa  ölkələri  (ilk  növbədə)  inkişaf  səviyyələrinə  görə 

inkişaf  etmiş  ölkələrə  yaxınlaşacaqlar.  Çində,  Meksikada  və  Türkiyədə 

adambaşına  ÜDM  istehsalı  bugünkü  spaniya  səviyyəsinə  (15000  dol.) 

çatacaqdır.  Dünyada  yoxsulluğun  səviyyəsi  əhəmiyyətli  dərəcədə  aşağı 

düşəcəkdir. Dünya əhalisinin sayı 6.5 mlrd nəfərdən 8 mlrd. nəfərə qədər 

artsa  da  (artımın  97%-i  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrin  payına  düşür), 

gündəlik  gəliri  bir  dollardan  az  olan  insanların  sayı  (1.1mlrd.  nəfər)  iki 

dəfə azalacaqdır.  nkişaf etməkdə olan ölkələrdə illik 4000-17000 dollara 

---

Dünya iqtisadiyyatının tarixi 

 

 

464

                                                            

qədər  gəliri  olan  insanların  sayı  (400  mln  nəfər)  3  dəfə  artaraq  dünya 

əhalisinin 15%-ni təşkil edəcəkdir. 

Dünya  ticarətinin  həcmi  iki  dəfə  artaraq  27  trln.  dollara  çatacaq, 

ticarətin QMM-də xüsusi çəkisi 25%-dən 30%-ə qədər yüksələcəkdir. 

Bu  artımın  50%-dən  çoxu  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrin  payına 

düşəcəkdir.  25  il  əvvəl  sözügedən  ölkələr  qrupunun  emal  sənayesi 

məmulatlarının  idxalatında  xüsusi  çəkisi  14%  təşkil  etdiyi  halda,  bugün 

həmin göstərici 40%, 2030-cu ildə isə 65%-ə çatacaqdır. 

Digər proqnoz variantına görə Braziliya, Hindistan, Çin və Rusiya 

2035-ci  ildə  6  ən  inkişaf  etmiş  ölkələri  (ABŞ,  Almaniya,  Yaponiya, 

Fransa, Böyük Britaniya,  taliya) ötüb keçəcəklər. 

Başqa  sözlə,  dünyada  yeni  güc  mərkəzi  formalaşacağı  gözlənilir. 

Son  30  il  ərzində  Çinin  iqtisadi  potensialı  15  dəfə,  xarici  ticarət 

dövriyyəsi  isə  100  dəfə  artmışdır.  Proqnozlara  görə  2020-ci  ildə  Çinin 

QMM-də xüsusi çəkisi 23%-ə çatacaq, (ABŞ-18%). 

 

 

§17.2. Dünya iqtisadiyyatı: paradiqmal yeniləşmə zəruriliyi 

 

Adəm peyğəmbərdən tutmuş müasir dövrə qədər dünyanın rasional 

idarəedilməsi problemi problem olaraq qalmaqdadır. 

Bütövlükdə  qlobal  səviyyəni  əhatə  edə  biləcək  universumun 

yoxluğu (oxu: mümkünsüzlüyü) hadisə və proseslərin interpretasiyasında 

ifrat  müxtəliflik  doğurmaqla,  onsuz  da  kifayət  qədər  problematik  olan 

qlobal  situasiyanı  daha  da  mürəkkəbləşdirir.  Sanki,  dünya  keçmişini 

unudub  və  gələcəyinin  necə  olacağını  bilmir  yaxud  qlobal  səviyyədə 

klassik xaos situasiyası formalaşmışdır. 

qtisadi  proseslərdə  və  ümumiyyətlə,  inkişafın  dayanıqlılığı 

aspektində  mühüm  rol  oynayan  ətalətlilik  –  miqyas  genişlənməsi  və 

ümumdünya səviyyəsinə çıxışla daha da çox “ətalətlilik” doğurur ki, bu 

da  bəzi  tədqiqatçıların  optimizmini  əsaslandıran  başlıca  amil  kimi  çıxış 

edir. Ətalətlilik – “fəlakətin” sovuşması deyil, əksinə onun daha da dərin 

qatlara  işləməsi  üçün  müəyyən  zaman  sırası  ortalığa  çıxaran  bir 

konseptdir. Ətalətlilik – dayanıqlılığın əlverişli fonu rolunda o vaxt çıxış 

edə bilər ki, qlobal inkişaf paradiqması yanılmalardan “təmizlənsin”, real 

gerçəkliklə  gələcəkdə  əsaslandırılmış  arzuedilən  arasında  optimal 

uyğunluğa söykənsin... 

ndustrial  cəmiyyətin  formalaşmağa  başladığı  və  real  bazar 

münasibətlərinin  qərarlaşdığı  son  150  il  ərzində  dünyada  20-ə  yaxın 

---