Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çox maraqlı bir paradoks alınır: real olmayan şey tamamil ə real m əzmunlu f əsad do ğurur.
- VII BÖLM Ə SON SÖZ ƏV ƏZ XVII f əsil. Dünya iqtisadiyyatı perspektiv planda
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
460
ertələnməsinə, yəni “mənasızlaşmasına” və anlaşılmaz abstraksiyaların dominant mövqelərə keçməsinə səbəb olur. Beləliklə, planetar bütövü, tamı olduğu kimi görmək, müşahidə etmək imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırır. Yəni, bizim bir ölkə kimi milli mənafelərimizə birbaşa təsir göstərmək iqtidarında olan qlobal TAMın real mahiyyəti və məzmununu deyil, yalnız bəzi xassələrinin aşkarlanması imkanını əldə edirik. Başqa sözlə, qlobal iqtisadi inkişaf strategiyasını formalaşdıranlar həm bu mərhələdə, həm də strategiyanın tətbiqi dövründə gerçəkliyə adekvat olmayan, həqiqətə bənzər yanılmalardan “yoğrulmuş” “nağıllarla” dünyanı yola verməyə çalışırlar. Məhz elə bu prizmadan pulun virtuallaşması aktual reallıq məzmunu kəsb edir və real pul münasibətlərinin doğurduğu neqativlərin nəinki əhatə dövrəsini ifrat dərəcədə genişləndirir – qloballaşdırır, həmçinin həmin fəsadlara “təbiilik” görüntüsü verir. Çox maraqlı bir paradoks alınır: real olmayan şey tamamilə real məzmunlu fəsad doğurur. Reallığın sərhədlərini müəyyənləşdirmək, onun haradan başlanıb harada qurtardığını, prosesin hansı mərhələsində (yaxud, nöqtəsində) pulun adi “kağıza” çevrildiyini, yəni virtuallaşdığını birmənalı olaraq barmaqla göstərmək mümkün deyildir. Bir tərəfdən, əsas və törəmə maliyyə bazarlarının öz aralarında, digər tərəfdən maliyyə bazarları ilə digər bazarlar arasında birbaşa və əks-əlaqə o qədər sıxdır ki, qarşılıqlı keçidin rəvanlığını adi gözlə müşahidə etmək olar. Neoliberal modelin sərgilədiyi əlverişli şərait və virtuallaşma pul sferasının fəaliyyət mexanizmini adekvat nəzəri interpretasiya ilə əhatə etməyə imkan vermir. Formalaşan qlobal situasiyanın ifrat mürəkkəb konstruksiyaya malikliyi elmi-tədqiqatları spontan qaydada təşəkkül tapan abstrakt sxemlərdən ibarət təsvirçilik çərçivəsinə salır. Düzdür, qeyd edilən təsvirçilik yaranmış yeni mahiyyətin ən ümumi konturları aspektində izahına imkan versə də, hər hansı bir konkret məzmunlu son nəticənin (öngörmə prizmasından) ortalığa qoyulmasını prinsipcə mümkünsüzləşdirir. Neoliberal model onsuz da maliyyə sferasını geniş təkrar istehsal prosesindən ayırıb, əlahiddələşdiribdir. Qeyd edilən əlahiddələşmə öz- özlüyündə böhrana aparan, makrosabitliyi birbaşa təhdid edən böyük bir problemdir. Hələ bu azmış kimi, bir tərəfdən də maliyyə vəsaitlərinin virtuallaşması sürətlə getməkdədir. Əslində, iqtisadi inkişafın daxili məntiqindən çıxış etsək, “əlahiddələşən”, sistemdən ayrılaraq müstəqil mahiyyət yaradan istənilən şey ya geriyə, çıxdığı yerə qayıtmalı, ya da virtuallaşmalıdır. Üçüncü yol, sadəcə olaraq, yoxdur.
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
461
Digər tərəfdən, virtual pulların ümummilli mənafelərə təsiri qeyri- qanuni yollarla (narkotik, silah ticarəti və s.) əldə edilən və elə həmin üsulla da iqtisadi dövriyyəyə qatılan pullar qədər təhlükəli və zərərlidir. Bu mənada, qiymətli kağızlar bazarının inkişaf trayektoriyası qlobal səviyyədə qərarlaşmış üsul və metodlardan fərqli formada həyata keçirilməli, konkret məhdudiyyətlər sistemi (real situasiyanın dəyişmə tezliyindən asılı olaraq) tətbiq olunmalıdır. Araşdırmalar göstərir ki, hər hansı bir iqtisadi subyektin bazar kapitallaşması prosesinin konkret nisbətlər formasında, yəni – ortaillik mənfəət, rentabellik dərəcəsi ilə buraxılması nəzərdə tutulan səhmlərin (yaxud digər qiymətli kağızların) məcmu dəyəri arasında düzgün,şişirdilməyən mütənasibliyin qurulması formasında aparıla bilər. Eləcə də, törəmə maliyyə bazarlarının formalaşmasında da analoji yanaşmadan yararlanmaq məqsədəuyğun olardı.
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
462
VII BÖLMƏ SON SÖZ ƏVƏZ XVII fəsil. Dünya iqtisadiyyatı perspektiv planda §17.1. Dünya iqtisadiyyatının inkişaf proqnozu Dünya iqtisadiyyatının inkişaf təmayülləri istifadə edilən modelin metodoloji xarakteristikasından asılı olaraq müxtəlif variantlarda qiymətləndirilə bilər. Aydındır ki, dünya iqtisadiyyatı hansısa bir əlahiddələşmiş, mütləq mahiyyət daşıyan konsept deyildir. O, coğrafiyadan, ekologiyadan, sosial-etik münasibətlər sistemindən, geosiyasi mühitin xarakteristikasından və s. funksional asılıqdadır. Eyni zamanda, o da aydındır ki, qeyd edilən çoxluğun olduğu kimi tədqiqat prosesinə cəlb edilməsi, ifrat konkretləşdirmə mövqeyindən çıxış edilməsi, yəni elmi abstraksiyanın prosesdən sərf-nəzər edilməsi bugün dövriyyədə olan metodoloji arsenalın kasadlığı ucbatından mümkünsüz görünür. Buna görə də, qiymətləndirmənin ən geniş yayılmış forması proses və hadisələrin dəyər terminlərindən yararlanmaqla – pul ifadəsində həyata keçirilməsi variantıdır. Bu
aspektdən qiymətləndirmənin əsas göstəriciləri kimi Qlobal Məcmu Məhsul, sənaye istehsalı, dünya ticarəti, həyat səviyyəsi göstəriciləri, eləcə də digər sosial-iqtisadi indikatorlar çıxış edirlər. Dünya iqtisadiyyatının yeni düzənə keçidi ərəfəsindən (1997-ci il) başlayaraq 2006-ci ilə qədər olan dövrdə Qlobal Məcmu Məhsulun dinamik artımı baş vermiş və bu artımda əsas yeri əsasən inkşaf etmiş ölkələr: ABŞ, Avropa ttifaqı və Yaponiya, qismən Çin titmuşlar (cədvəl 17.1).
Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|