Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 17.3.2. N əz əri probleml ər
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
477
§ 17.3.2. Nəzəri problemlər
Bəri başdan qeyd edək ki, qlobal iqtisadi inkişafın yeni (yaxud, yeniləşdirilməsi istənilən) paradiqmasının konseptual məzmunu vahidlikdən uzaqdır. O mənada ki, paradiqmal konstruksiya hər hansı bir konkret konseptual model üzərində qurula bilməz. Hal-hazırda istinad edilən baza konsepsiyası – neoliberalizm təndiqçilərin kütləvi hücumuna məruz qalmışdır (Q.Mürdal, R.Prebiş, S.Furtado, F.Perru, Q.Zinger və s.). Onların əksəriyyəti sübut edirlər ki, bazarın (xarici kəsimə münasibətdə) “özbaşına” buraxılması qlobal sistemdə dominant olan güc mərkəzinin öz liderliyini qorumağa xidmət edir. Həqiqətən də, neoliberal dəyərlərin hüdudsuzluğu assimmetrik asılılıq yaradır və yekun olaraq qütbləşmə doğurmaqla inkişafı deformasiyaya uğradır.Bu, heç də ona dəlalət etmir ki, asılılıq şəraitində inkişaf mümkünsüzdür. Sadəcə olaraq, mahiyyət etibarilə sistemli keyfiyyət daşıyan inkişaf “anklav” xarakteri alır. Və, nəticədə meydana çıxan “müasir yaxud modernləşmiş adalar” birmənalı olaraq qlobal səviyyədə hegemon mövqe tutan ölkənin mənafeyinə xidmət edir. Digər tərəfdən, A.Smit dövrünün “iqtisadi insanı” hal-haırda “rasional düşüncəli informasiyalı eqoistə” çevrilmişdir. Neoliberalizmin ortalığa qoyduğu bu
yekunla “rifah
dövlətinin” bərpası
mümükünüsüzdür, yaxud bu bərpanın “irticaçı” sosializm libasına bürünmə kimi səciyyələndirildiyi halda “sosial dövlət”ə keçidin konseptual məzmunu metodoloji nöqteyi-nəzərdən qaranlıq qalır. Amma, istisnalar da olmamış deyildir. Məsələn, Skandinaviya ölkələri nə bazar islahatlarını, nə də sosial xərclərin mexaniki artımını öz- özlüyündə məqsəd kimi götürməmiş, təhsil və elm sferasında effektiv islahatları prioritet mövqeyə çıxarmışlar. Nəticədə, ortodoksal neoliberalizmə alternativ olan postindustrial inkişaf modeli qurulmuşdur. Ümumiyyətlə, aparılan araşdırmalar neoliberalizmin artıq qəbul edilmədiyini, bazar fundamentalizmin problemlər doğuran yaranış olduğunu təsbit etməkdədir. Bir sözlə, neoliberal bazarda aparılan modernləşmənin axırı yoxdur! Digər konseptual yanaşma – neokonservatizm mövcud qaydaların təkmilləşdirilməsi üzərində qurulmaqla, islahatların yalnız zərurət yarananda aparılmasını məqsədəuyğun hesab edir. Başqa sözlə, fasiləsiz olaraq yeniləşmənin zəruriliyi inkar edilir. Bu konsepsiya əsasən Cənub- Şərqi Asiya ölkələrində geniş yayılmışdır.Məhz elə həmin regionda baş Dünya iqtisadiyyatının tarixi
478
verən 1997-1998-ci il böhranı neokonservatizmin hec də “təhlükəsiz” olmadığını üzə çıxardı. Nəhayət, dövlətin mütləq prioritetliyinə istinad edən etatizm konsepsiyasına qayıdışın da yalnış olacağını tarixi inkişaf təcrübəsindən əxz etmək mümkünüdür. Göründüyü kimi, inkişafın paradiqmal konstruksiyası konseptual sintezin formalaşmasını qaçılmazlıq keyfiyyətində ortalığa qoyur. Mövcud konsepsiyalardan heç birinin “xalis” şəkildə tətbiqi mümkün deyildir. Bir sıra elmi istiqamətlərdə qlobal inkişaf paradiqmasının neoliberal modeli ilə dirijizm arasında hansısa bir tənasüblük formalaşdırılmağa cəhd göstərilir. Bu aspektdən vətəndaş cəmiyyətinin önəmli rol oynamaq iqtidarında olduğu xüsusi vurğu ilə ifadə olunur. “... Başar → dövlət dixotomiyası ifrat sadələşmədir. Bazarın çərçivəsindən kənara çıxmaq zərurəti var... azad bazar ideologları qeyri-dövlət formaları, kooperativ fəaliyyəti layiq olduğu səviyyədə qiymətləndirmirlər” 210
deyən Stiqlist dövlət → bazar dixotomiyasında vətəndaş cəmiyyətinin müstəsna rol oynadığını qabaratmağa cəhd etmişdir. Digər tədqiqatçılar isə bir az da uzağa gedərək, qeyd edirlər ki, vətəndaş cəmiyyəti müasir qloballaşma şəraitində dövlətlə sıx əməkdaşlıq etməklə nə neoliberalizm, nə də dirijizmlə bağlı olmayan inkişafın “üçüncü yolunu” müəyyənləşdirmək iqtidarında olan gücdür. 211
Əsaslandırmanın təxmini məntiqi bundan çıxış edir ki, oliqopoliya şəraitində hökmran mövqedə olan TMK-ın bürokratik aparatla (idarəetmə) qovuşması və dövlət siyasətini öz nəzarəti altına alması təhlükəsi kifayət qədər realdır. Bu təhlükəni yalnız güclü vətəndaş cəmiyyəti aradan qaldıra bilər. Sırf formal məntiqin prizmasından çıxış etsək, onda belə alınır ki, dövlətin vətəndaş cəmiyyəti ilə sıx əməkdaşlığı sinergetik effekt doğurmaqla ictimai sistemi daha yüksək səviyyəyə qaldıra və qloballaşmanın ortalığa çıxardığı problemlərə adekvat reaksiya sərgiləyə bilər. Fikrimizcə, yeni qlobal inkişaf paradiqmasının neoliberalizm və etatizmin müəyyən prinsipləri, eləcə də sosial-institusionalizm və dirijizmin milli mənafelərin təminatı müstəvisində kəsişməsindən doğan sinkretik bütövlüyünə əsaslanması məqsədəuyğun olardı.
210 Стиглиц Д. Ревущие девяностые. М., 2005.- С. 359 211 A.Giddens A Third Way and its Critics/L-2000. Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|