Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
81 
       В  контрольном  питомнике  по  массе  1000  зерен  отличались  сорта  BR  2  /LP/AZA/CB 
9997...(35.4  г),  Antares/ky-68-1294/3/...(34.6  г  ),  Maqenta  (37.3  г  ),  VVCB-5185-2  (40.1  г  ), 
CVVB-  177-77-9...    (38.3  г  )  и    Belt  67-1608  (39.6    г).  Эти  сорта  превосходили  стандарт  по 
массе 1000 зерен на 1,1 – 5,6 г. 
       По урожайности (2008-2009 гг) в конкурсном сортоиспытании, по средним показательям 
отличались    CVB  177-77-9  (37.5  ц/га),  VVCB-5185-2  (40.3  ц/га),  Belf  67-1608  (39.4  ц/га), 
Magenta (42.9 ц/га). 
     
  
Ключевые слова: ячмень, сорт, урожайность, качество, болезни, богара 
 
G.A.Novruzlu,   S.I.Sharbatov 
 
SOME RESULTS OF BARLEY BREEDING IN RAINFED CONDITIONS OF NORTHERN 
MUGAN 
 
Research Institute of Crop Husbandry 
 
 Investigations  were  carried  out  in  rainfed  condition  of    Northern  Mugan  in  territory  of  
Jalilabad    RES.    634  varietysamples,  219  lines  and  varieties  in  various  breeding  nurseries  have 
studied during 2006-2209 years.    173 accessions and varieties from them have studied in selection, 
92 varieties in yield trial and 7 varieties in multiplication nurseries.  In observation nursery  0n 1000 
kernel  weight  have  superiority  varieties  BR  2  /LP/AZA/CB  9997...(35.4  gr),  Antares/ky-68-
1294/3/...(34.6 gr), Maqenta (37.3 gr), VVCB-5185-2 (40.1 gr), CVVB- 177-77-9...  (38.3 gr) and  
Belt  67-1608  (39.6    gr)  on  check  by  1.1-5.6  gr.  In  variety  testing  nursery  on  productivity    have 
differed  CVB 177-77-9 (37.5 c/hа), VVCB-5185-2 (40.3 c/hа), Belf 67-1608 (39.4 c/hа), Magenta 
(42.9 c/hа) in 2008-2009. 
 
Key words: barley, variety, productivity, quality, disease, rainfed 
     
UOT 633.1 
 
DAĞLIQ ŞİRVANIN QOBUSTAN BÖLGƏSİNDƏ APARILAN ARPA SELEKSİYA 
İŞLƏRİNİN BƏZİ NƏTİCƏLƏRİ 
 
Q.A.NOVRUZLU
1
, B.M.ƏHMƏDOV
2 
K/T üzrə fəlsəfə doktoru 
C.Ə.BAYRAMOVA
1
 
Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru 
 
1.
 
Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutu, Sovxoz 2, Bakı, Azərbaycan, Tel.:[phone],  E-
mail:
 
qarib61box.az
 
2. Qobustan BTS, AZ 3236, Qobustan r., Mərəzə qəs., Tel.: [phone] 
 
             Respublikamız mürəkkəb torpaq iqlim şəraitinə malik olduğundan, onun müxtəlif bölgələri 
üçün,  qeyri  əlverişli  hava  şərtlərinə  tolerantlı,  yüksək  məhsul  vermə  qabliyyətinə  malik  arpa 
sortlarının əkilib becərilməsi, olduqca vacibdir [1;2].  
     Qeyd etmək lazımdır ki, hazırda respublikamızda arpanın əkin sahəsi 250 min hektara yaxındır 
və  bunun  da,  əksər  hissəsi  (yarıdan  çoxu)  dəmyə  torpaqlarda  becərilir.  Bitkilərin  vegetasiya 
müddətində yağmurların qeyri-bərabər paylanması, nəticədə xeyli məhsul itkisinə səbəb olur. Buna 
görə də, seleksiya yolu ilə dəmyə şəraitində yüksək məhsul vermə özəllyinə malik arpa sortlarının 
yaradılması  və  istehsalçıların  istifadəsinə  verilməsi  olduqca  zəruridir.  Buna  görə  də  1998-cı  ildən 

---

 
 
 
82 
başlayaraq,  Qobustan  BTS-da,  arpanın  quraqlığa  davamlı  sortlarının  yaradılması  istiqamətində 
seleksiya işi aparılır [3]. 
      Qobustan bölgəsi Dağlıq Şirvanın yağmurla təmin olunmamış dəmyə şəraitində yerləşir. Bölgə 
kontinental iqlimə malik olub, dəniz səviyyəsindəm 760 m yüksəklikdə yerləşir. Qış dövründə,bəzi 
illərdə  şaxtalı  günlərin  sayı  çox  olub,  havanın  temperaturu,  bəzən  -10  –  15
0
C  -ə  qədər  enir.  İllik 
atmosfer  yağmurlarının  miqdarı  350  –  400  mm  arasında  dəyişir.  Havanın  orta  illik  temperaturu 
10,7
0
C olmaqla, yaz şaxtaları mart ayının sonuna qədər, bəzən aprel ayının əvvəllərinə qədər davam 
edir.  Bu  bölgənin  ərazisindəki  torpaqlar,  açıq  şabalıdı  rəngdə  olmaqla  orta  karbonatlıdır.  Əkin 
qatında humusun miqdarı az olub 1,86-1,95 %  arasında dəyişir [4]. 
       Tədqiqat obyekti olaraq 2006-2009-cu illərdə, Qobustan BTS-da 865 ədəd  yerli və İCARDA-
dan  introduksiya    olunmuş  sortnümunə  və  sort  öyrənilmişdir.  Bunlardan  634  ədəd  sortnümunə 
kolleksiya  pitomnikində,  204  sort  nəzarət  pitomnikində,  27  sort  isə  müsabiqəli  sort  sınağında  
öyrənilmişdir. 
       Səpin optimal müddətdə- oktyabr ayının əvvəlində aparılmışdır. Kolleksiya pitomnikində səpin, 
sahəsi  1  kv.m  olan  ləklərdə  300  dən  hesabı  ilə  aparılmışdır.  Standart  sort  olaraq  götürülmüş 
Cəlilabad  19,  hər  20  ləkdən  bir  yerləşdirilmişdir.  Nəzarət  pitomnikində  (NP-1)    ləklərin  sahəsi  5 
kv.m  olmaqla  nümunələr  3  təkrarda,  həmçinin  sahəsi  16,7-50  kv.m  olmaqla  (NP-2)  1-2  təkrarda 
əkilmişdir. 
       Tədqiq 
olunan  seleksiya  materialının  xəstəliklərə  davamlılığı,  xəstəliklərin  yerli 
populyasiyasına,  sort  nümunələrin  və  sortların  təbii  sirayətlənməsi  yolu  ilə  qiymətləndirilmişlər. 
Unlu  şeh  xəstəliyinin  qiymətləndirilməsi,  avropa  ölkələrində  qəbul  olunmuş  qaydalar  əsasında, 
tərtib  olunmuş  şkalaya  görə  aprılmışdır  [5;6].    Helmintosporioz  və  sürmə  xəstəliklərinə  qarşı 
davamlılığın  qiymətləndirilməsi,  müvüfiq  olaraq  M.Z.Anpilaqovun  və  V.İ.Krivçenkonun  işlədiyi 
şkalaya  görə  aparılmışdır  [5;6;7].  Pas  xəstəliklərinə  qarşı  davamlılığın  qiymətləndirilməsi  isə 
müxtəlif  xəstəliklərə,  yarpaqların  sirayətlənmə  formasının  qeydi  üçün  işlənmiş  şkalaya  görə 
aparılmışdır. 
 Bitkilərin  vegetasiya  müddəti  dövründə,  hesabat  və  qiymətləndirmələr  metodik  göstərişə 
uyğun olaraq aparılmışdır [8]. 
      Aparılan  tədqiqatlar  nəticəsində  müəyyən  olunmuşdur  ki,  öyrənilən  müxtəlif  arpa  rüşeym 
plazmaları  arasından,  müasir  əkinçiyin  tələblərinə  cavab  verən  və  ayrı-  ayrı  təsərrüfat  qiymətli 
əlamətlərini  özündə  birləşdirən,  perspektiv  genotiplər  aşkar  etmək  mümkündür.  Bu  genotiplər 
arasından: 
-
 
xəstəlik və yerəyatmaya davamlılığına görə: Alanda//Lingee 527 Arar  (İNBYT 2007-2008); 
Saufara – 02/3 RM 1508..(İBYT-LRA-CV); Atahu Alpha İNBYT 2007-2008) və s.; 
-
 
məhsuldar  kollanmasına  görə  (5.2-6.2):    Nutans  03/1,  Nutans  36/88,  CVV  177-77, 
Sonata/Pamir 014, Beet 67-1608, Nutans 79/13m-2; 
-
 
1000  dənin  kütləsinə  görə    (47.0-54.6  qr):    Nutans  45/95,  Nutans  40/88-1,  Nutans  04/1, 
CVV -177 -77, VV 12291/Tipper, Belt 67-1608 və s.; 
-
 
yüksək  məhsuldar  və  kompleks  davamlılığına  görə:  Nutans  45/95,  Nutans  72/88,  CBVV 
117-5-9-5  Sonata,CVV-  177-77,  Beet  67-1608,  4259  C  15831  //SMA,  Boldo/  Aloe-
SİMMYT, İCO/4/P.STO-SİMMYT və s. seçilmişdir. 
        Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  aparılan  uğurlu  seleksiya  işləri  nəticəsində,  2007-2009-cu  tədqiqat 
illərində,    Seleksiya  Nailiyyətlərinin  Sınağı  və  Mühafizəsi  üzrə  Dövlət  Komissiyasına,  iki  sort 
(Qüdrətli-48 və Dəyanətli) təqdim etmək mümkün olmuşdur.  
       Qüdrətli-48  arpa  sortu,  1997-1998-ci  illərdə  İCARDA-dan  introduksiya  olunmuş  IB-CB-VVT 
(payızlıq arpanın beynəlxalq hibrid pitomniki) pitomnikindən, Abşeron şəraitində fərdi seçmə yolu 
ilə  əldə  olunmuşdur.  1999-cu  ildən  isə  sortun  öyrənilməsi  Qobustan  BTS-da  davam  etdirilmişdir. 
2001-2004-cü  illərdə,  həmin  sortun  stansiyada  nəzarət  yoxlaması  və  tədqiqat  işləri  davam 
etdirilmlşdir.  Alınan  nəticələr,  bu  sortun  perspektivli  olmasına  və  düzgün  qiymətləndirilməsinə 
səbəb  olmuşdur.  Bundan  sonra  qiymətləndirmələr  2006-2007-ci  illərdə  müsabiqəli  sort  sınağı 

---