117
üçün onlara müxtəlif işıq və istilik tələb olunur. Bu baxımdan optimal səpin müddəti tütün
sortlarının məhsudarlığının artırılmasında mühüm praktiki əhəmiyyət kəsb edir.
Təcrübəmizdə оrta yarus yarpaqların еni, uzunu ölçülərək sahəsi Qubenko cədvəli üzrə
təyin еdilmişdir. Yarpağın quruluşu оnun matеriallığını, kimyəvi tərkibini, еlastikliyini,
saçaqlılığını xaraktеrizə еdir.
Bizim müşahidələr göstərir ki, sоrtlarin biоlоgiyasından asılı оlaraq
təcrubə sahəsində üç ildən orta hesabla əsas əkində Zaqatala-67 sоrtunun yarpaq sahəsi 912 sm
2
,
Trapеzоnd sоrtunda 804 sm
2
, Samsun sоrtunda isə 529 sm
2
оlmuşdur. Arpa biçildikdən sоnrakı
əkində isə Zaqatala-67 sоrtunda yarpaq sahəsi 844 sm
2
, Trapеzоnd sоrtunda 614 sm
2
, Samsun
sоrtunda isə 542 sm
2
olmuşdur.
Kimyəvi analizlərin nəticəsi göstərir ki, gübrəsiz və fon variantına nisbətən azot verilən
variantlarda nikotinin və zülalların miqdarı çox cuzi miqdarda artmış, şəkərlərin miqdarı isə
demək olar ki, çox az dəyişmişdir.
Abbasov B.H. (1982) göstərir ki, azot gübrəsi çatışmadıqda vegetasiyanın əvvəlində
tütünün böyüməsi və inkişafı zəifləyir eyni zamanda bitkinin xəstəlik və zərəvericilərə
yoluxmasına səbəb olur, nəticədə məhsuldarlıq 3-5 sen. aşağı düşür [1;2].
Ümumiyətlə, nikotinin miqdarı variantlar arasında əsas əkində 1.70-1.90, təkrar əkində
isə 1.70-1.83 arasında dəyişmişdir.
Tütün sortlarının böyüməsi və yarpaqlarin inkişafı
Cədvəl 1.
Sortun adı
Ucvurma qabağı bitktnin boyu, sm
Yarpaq sahəsi, sm
2
I il
II il
III il
orta
I il
II il
III il
Orta
Əsas əkin
Zaqatala-67
212
220
204
212
912
810
840
854
Trapezond-285
196
204
183
194
804
787
803
798
Samsun-155
184
186
185
185
529
615
612
585
Arpa biçildikdən sonra
Zaqatala-67
170
167
171
169
844
783
780
802
Trapezond-285
157
160
155
157
614
832
740
728
Samsun-155
153
155
156
155
440
483
705
542
Beləliklə, aparılmış 3 illik tədqiqat nəticələrinə görə məhsuldarlığına və məhsulun
keyfiyyətinə görə 70x15 əkin sıxlığında ,P
60
K
60
fonunda hər hektara təsiedici maddə hesabı ilə
45 kq azot verilməsi tövsiyə edilir. Həmçinin iqtisadi cəhətdən çox gəlirli bitki olan
tütünün əsas
əkinindən başqa arpa yığımından sonra da becərilıməsi məsləhət görülür.
ƏDƏBİYYAT
1. Abbasov B.H. Tütünçülük Bakı 2003, s. 31
2. Abbasov B.H. Tütün aqrotexnikasına dair tövsiyələr. Bakı, 1982, s.56.
3. Əliyev Q. Tütün bitkilərinin yetişdirilməsinə dair tövsiyyələr. Bakı, 1976, s.31.
4.Zamanov P.B. Tütün bitkisi haqqında. Bakı, 1974. S.33.
5. П.П.Лукяненко, Сорта и удобрения Избранные труды. М.Колос, 1973, 230- 232.
6. Губенко Ф.П. Таблицы плошадей табачных листьев. Гоc КрымАССР, 1936, ст. 84-
86
118
С.А.Кулиева
БИОЛОГИЧЕСКИЕ И ХОЗЯЙСТВЕННЫЕ ОСОБЕННОСТИ СОРТОВ ТАБАКА
Азербайджанский Научно Исследовательский Институт Земледелия
В статье приведены результаты проведенного впервые испытания ароматных,
полуароматных и крупнолистных сортов табака возделываемых в республике в основном
посеве и в посевах после уборки ячменя, исследования по изучению воздействия
оптимальной питательной площади и азотных удобрений на урожайность, качество
растений, изложена рекомендация по внедрению в производство.
Ключевые слова: табак, сорт, вегетация, Загатала-67, Трапезонд-285, Самсун-155
S.A.Guliyeva
BIOLOGICAL AND ECONOMIC FEATURES OF TOBACCO VARIETIES
Azerbaijan Research Institute of Crop Husbandry
In article results of testing conducted for the first time, with fragrant, semifragrant and
large-leaved varieties of tobacco, cultivated in republic in the basic sowings and in sowings after
barley harvesting, research on studying of influence of optimum nutrient area and nitrogenous
fertilizers on productivity, quality of plants, the recommendation for introduction in production
is stated.
Key words: tobacco, variety, vegetation, Zaqatala-67, Trapezond-285, Samsun-155
УДК:
ПЕРСПЕКТИВЫ СЕЛЕКЦИОННО - ГЕНЕТИЧЕСКОЙ ПАСПОРТИЗАЦИИ
СОРТОВ И ЛИНИЙ ГЕНОФОНДА КУКУРУЗЫ АЗЕРБАЙДЖАНА
Х.Р.МАМЕДОВА, Э.Б.АЛИЕВ, Дж.М.ТАЛАИ
Азербайджанский Научно-Исследовательский Институт Земледелия
пос.Пиршаги.Совхоз №2
В последние годы в разных литературных источниках все чаще встречаются
сообщения о селекционно-генетической или экологической паспортизации сортов
отдельных сельскохозяйственных растений в пределах конкретного вида [1-7]. На разных
организменных уровнях «паспортизация генотипа», будь это селекционная, генетическая
или экологическая, по своей актуальности имеет большую теоретическую и практическую
значимость в решении проблем самого широкого спектра.
Неслучайно, что работы, проводимые в этой области сегодня выходя за рамки
исследовательских лабораторий, высоко поддерживаются такими авторитетными
международными организациями, как ISTA, IPGRI и даже Советом Национальной
Безопасности и Обороны ряда стран на благо сохранения биологического разнообразия и
обеспечения биологической безопасности населения и территории государств [8].
Несмотря на то, что фундаментальные исследования по паспортизации организмов