Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
117 
üçün  onlara  müxtəlif  işıq  və  istilik  tələb  olunur.  Bu  baxımdan  optimal  səpin  müddəti  tütün 
sortlarının məhsudarlığının artırılmasında mühüm praktiki əhəmiyyət kəsb edir.  
   Təcrübəmizdə оrta yarus yarpaqların еni, uzunu ölçülərək sahəsi Qubenko cədvəli üzrə 
təyin  еdilmişdir.  Yarpağın  quruluşu  оnun  matеriallığını,  kimyəvi  tərkibini,  еlastikliyini, 
saçaqlılığını xaraktеrizə еdir. Bizim müşahidələr göstərir ki, sоrtlarin biоlоgiyasından asılı оlaraq 
təcrubə sahəsində üç ildən orta hesabla əsas əkində Zaqatala-67 sоrtunun yarpaq  sahəsi 912 sm
2
, 
Trapеzоnd sоrtunda 804 sm
2
, Samsun sоrtunda isə 529 sm
2
 оlmuşdur. Arpa biçildikdən sоnrakı 
əkində isə Zaqatala-67 sоrtunda yarpaq sahəsi  844 sm
2
, Trapеzоnd sоrtunda 614 sm
2
, Samsun 
sоrtunda isə 542 sm
2
 olmuşdur.  
   
Kimyəvi analizlərin nəticəsi göstərir ki, gübrəsiz və fon variantına nisbətən  azot verilən 
variantlarda  nikotinin  və  zülalların  miqdarı  çox  cuzi  miqdarda  artmış,  şəkərlərin  miqdarı  isə 
demək olar ki,  çox az dəyişmişdir. 
 
Abbasov  B.H.  (1982)  göstərir  ki,  azot  gübrəsi  çatışmadıqda  vegetasiyanın  əvvəlində 
tütünün  böyüməsi  və  inkişafı  zəifləyir  eyni  zamanda  bitkinin  xəstəlik  və  zərəvericilərə 
yoluxmasına səbəb olur, nəticədə məhsuldarlıq  3-5 sen. aşağı düşür [1;2].  
 
Ümumiyətlə,  nikotinin  miqdarı  variantlar  arasında  əsas  əkində  1.70-1.90,  təkrar  əkində 
isə 1.70-1.83 arasında dəyişmişdir. 
 
                                                                                                          
Tütün sortlarının böyüməsi və yarpaqlarin inkişafı  
Cədvəl 1. 
 
Sortun adı 
Ucvurma qabağı bitktnin boyu, sm 
Yarpaq sahəsi, sm
2 
I il 
II il 
III il  
orta 
I il 
II il 
III il 
Orta 
 
Əsas əkin 
Zaqatala-67 
212 
220 
204 
212 
912 
810 
840 
854 
Trapezond-285 
196 
204 
183 
194 
804 
787 
803 
798 
Samsun-155 
184 
186 
185 
185 
529 
615 
612 
585 
 
Arpa biçildikdən sonra 
Zaqatala-67 
170 
167 
171 
169 
844 
783 
780 
802 
Trapezond-285 
157 
160 
155 
157 
614 
832 
740 
728 
Samsun-155 
153 
155 
156 
155 
440 
483 
705 
542 
 
 
Beləliklə,  aparılmış  3  illik  tədqiqat  nəticələrinə  görə  məhsuldarlığına  və  məhsulun 
keyfiyyətinə görə 70x15 əkin sıxlığında ,P
60
K
60 
fonunda hər hektara təsiedici maddə hesabı ilə 
45 kq azot verilməsi tövsiyə edilir. Həmçinin iqtisadi cəhətdən çox gəlirli bitki olan tütünün əsas 
əkinindən başqa arpa yığımından sonra da becərilıməsi məsləhət görülür. 
             
ƏDƏBİYYAT 
1. Abbasov B.H. Tütünçülük  Bakı 2003, s. 31  
2. Abbasov B.H. Tütün aqrotexnikasına dair tövsiyələr. Bakı, 1982, s.56. 
3. Əliyev Q. Tütün bitkilərinin yetişdirilməsinə dair tövsiyyələr. Bakı, 1976, s.31. 
4.Zamanov P.B. Tütün bitkisi haqqında. Bakı, 1974. S.33.  
5. П.П.Лукяненко, Сорта и удобрения Избранные труды. М.Колос, 1973,  230- 232. 
    6. Губенко Ф.П. Таблицы плошадей табачных листьев. Гоc КрымАССР,      1936, ст. 84-
86                                                                                                                      
 
 
 
 

---

 
 
 
118 
С.А.Кулиева 
 
БИОЛОГИЧЕСКИЕ И ХОЗЯЙСТВЕННЫЕ ОСОБЕННОСТИ СОРТОВ ТАБАКА 
 
 Азербайджанский Научно Исследовательский Институт Земледелия 
 
В  статье  приведены  результаты  проведенного  впервые  испытания  ароматных, 
полуароматных и крупнолистных сортов табака возделываемых в республике в основном 
посеве  и  в  посевах  после  уборки  ячменя,  исследования  по  изучению  воздействия 
оптимальной  питательной  площади      и  азотных  удобрений  на  урожайность,    качество 
растений,  изложена  рекомендация по внедрению в производство.     
 
Ключевые слова: табак, сорт, вегетация, Загатала-67, Трапезонд-285, Самсун-155  
 
S.A.Guliyeva 
 
BIOLOGICAL AND ECONOMIC FEATURES OF TOBACCO VARIETIES 
 
Azerbaijan Research Institute of Crop Husbandry 
 
In  article  results  of  testing  conducted  for  the  first  time,  with  fragrant,  semifragrant  and 
large-leaved varieties of tobacco, cultivated in republic in the basic sowings and in sowings after 
barley  harvesting,  research  on  studying  of  influence  of  optimum  nutrient  area  and  nitrogenous 
fertilizers on productivity, quality of plants, the recommendation for introduction in production 
is stated.     
 
Key words: tobacco, variety, vegetation, Zaqatala-67, Trapezond-285, Samsun-155 
УДК: 
ПЕРСПЕКТИВЫ СЕЛЕКЦИОННО - ГЕНЕТИЧЕСКОЙ ПАСПОРТИЗАЦИИ 
СОРТОВ И ЛИНИЙ ГЕНОФОНДА КУКУРУЗЫ АЗЕРБАЙДЖАНА 
Х.Р.МАМЕДОВА, Э.Б.АЛИЕВ, Дж.М.ТАЛАИ 
Азербайджанский Научно-Исследовательский Институт Земледелия 
пос.Пиршаги.Совхоз №2 
В  последние  годы  в  разных  литературных  источниках  все  чаще  встречаются 
сообщения  о  селекционно-генетической  или  экологической  паспортизации  сортов 
отдельных сельскохозяйственных растений в пределах конкретного вида [1-7]. На разных 
организменных уровнях  «паспортизация генотипа», будь это селекционная, генетическая 
или экологическая, по своей актуальности имеет большую теоретическую и практическую 
значимость в решении проблем самого широкого спектра.  
Неслучайно,  что  работы,  проводимые  в  этой  области  сегодня  выходя  за  рамки 
исследовательских  лабораторий,  высоко  поддерживаются  такими  авторитетными 
международными  организациями,  как  ISTA,  IPGRI  и  даже  Советом  Национальной 
Безопасности и Обороны ряда стран на благо сохранения биологического разнообразия и 
обеспечения биологической безопасности населения и территории государств [8]. 
Несмотря на то, что фундаментальные исследования по паспортизации организмов 

---