Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
Yumşaq buğdanın birinci nəsil (F
1
) hibridlərində bitkinin boyunun 
irsən nəsilə keçməsinə görə fərqlənən kombinasiyalar 
Cədvəl 1 
№ 
Kombinasiyaların adı 
Bitkinin boyu, sm 
Heterozis 
hp 
♀ 
F
1 
♂ 
1 
Murov-2 x Bezostaya-1 
87,4 
99,9 
96,1 
+3,95 
+1,87 
2 
Murov-2 x Doka 
87,4 
102,1  98,7 
+3,44 
+1,60 
3 
Murov-2 x Vassa 
87,4 
98,3 
88,1 
+11,58 
+30,14 
4 
Murov-2 x Tanya 
87,4 
90,4 
78,1 
+3,43 
+3,0 
5 
Murov-2 x Şəfəq-2 
87,4 
99,6 
93,7 
+6,30 
+2,87 
6 
Murov-2 x Sönməz 
87,4 
107,4  95,7 
+12,23 
+3,82 
7 
Şəfəq-2 x Doka 
88,1 
100,6  94,3 
+6,68 
+3,03 
8 
Şəfəq-2 x Tanya 
88,1 
103 
82,7 
+16,91 
+6,52 
9 
Şəfəq-2 x Vassa 
88,1 
92,3 
87,7 
+4,77 
+22 
10  Azəri x Pərvin 
95,7 
99,3 
89,8 
+3,76 
+2,22 
11  Azəri x Şəfəq-2 
95,7 
101,3  81,5 
+5,85 
+1,79 
12  Murov x Bezostaya-1 
109,7  117,9  107,5 
+7,47 
+8,45 
13  Tərəqqi x Aran 
97,4 
107 
93,7 
+9,86 
+6,19 
14  Doka x Sönməz 
106,6  120,8  109,9 
+9,92 
+7,61 
15  TT 09214/3  lütessens x Bezostaya-1 
115,6  120,5  105,6 
+4,24 
+1,98 
16  TT 09214/3  lütessens x Sönməz 
115,6  121,9  111,7 
+5,45 
+4,23 
17  Z 2009/1-1 (Aran x Umanka) x Sönməz  111,8  119,9  112,9 
+6,20 
+13,73 
18  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Sönməz 
106,7 
119 
110,1 
+8,08 
+6,23 
19  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Vassa 
106,7  114,9 
84,5 
+7,68 
+1,74 
 
Birinci  nəsil  (F
1
)  hibridlərdə  sünbülün  uzunluğunun  irsən  keçməsi  xarakterinin  tədqiqi 
göstərmişdir  ki,  bu  əlamət  əsasən  yüksək  dominantlıq  xüsusiyyətinə  malikdir.  Sünbülün 
uzunluğuna görə yüksək dominantlıq  
 
 
Şəkil.2. Növdaxili birinci nəsil (F
1
) yumşaq buğda hibridlərində sünbülün 
uzunluğunun irsən ötürülməsi 
 
TT 09214/3 lütessens x Bezostaya-1(h
p
=+29),  TT  09214/3  lütessens  x  Sönməz  (h
p
=+27), 
Murov-2  x  Bezostaya-1  (h
p
=+22)  kombinasiyalarında  müşahidə  edilmişdir.  Yüksək  heterozislə 
Sönməz  x  Pərvin  (h
həq
=+35,29%),  Sönməz  x  Murov-2  (h
həq
=+25,89%),  Tərəqqi  x  Aran  (h
həq
= 
+17,76%) kombinasiyaları fərqlənmişlər (cədvəl 2). 
 
1,79% 
62,50% 
14,29% 12,50% 
8,93% 
64,29% 
35,71% 
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
İrsilik və heterozislik dərəcəsi 
dominantlıq yoxdur
yüksək dominantlıq 
qismən dominantlıq 
aralıq irsiyyət 
depresiya
heterozis müşahidə edilmişdir 
heterozis müşahidə edilməmişdir 

---

 
 
Yumşaq buğdanın birinci nəsil (F
1
) hibridlərində sünbülün uzunluğunun  
irsən nəsilə keçməsinə görə fərqlənən kombinasiyalar 
Cədvəl 2 
№ 
Kombinasiyaların adı 
Sünbülün uzunluğu, sm  Heterozis 
hp 
♀ 
F
1 
♂ 
1  Murov-2 x Bezostaya-1 
10,75 
11,8 
10,65 
+9,77 
+22 
2  Murov-2 x Doka 
10,75 
11,8 
10,3 
+9,77 
+5,67 
3  Murov-2 x Tanya 
10,75 
12,15 
11,35 
+7,05 
+3,67 
4  Şəfəq-2 x Sönməz 
11,5 
13,05 
12,1 
+7,85 
+4,17 
5  Şəfəq-2 x Tanya 
11,5 
12,55 
10,7 
+9,13 
+3,62 
6  Şəfəq-2 x Murov-2 
11,5 
13 
11,8 
+10,17 
+9 
7  Azəri x Şəfəq-2 
10,7 
12,6 
11,8 
+6,78 
+2,45 
8  Murov x Doka 
11,6 
13,44 
10,2 
+15,86 
+3,63 
9  Tərəqqi x Sönməz 
10,7 
11,8 
11,2 
+5,36 
+3,4 
10  Tərəqqi x Aran 
10,7 
12,6 
9,6 
+17,76 
+4,45 
11  Doka x Azəri 
12,7 
13,7 
10,25 
+7,87 
+1,82 
12  Sönməz x Murov-2 
10,85 
14,1 
11,2 
+25,89 
+17,57 
13  Sönməz x Trap 
10,85 
12,35 
11,2 
+10,27 
+7,57 
14  Sönməz x Nota 
10,85 
11,9 
10,35 
+9,68 
+5,2 
15  Sönməz x Pərvin 
10,85 
16,1 
11,9 
+35,29 
+9,0 
16  TT 09214/3 lütessens x Doka 
11,7 
13,6 
10,7 
+16,24 
+4,8 
17  TT 09214/3 lütessens x Bezostaya-1 
11,7 
13,1 
11,6 
+11,97 
+29 
18  TT 09214/3 lütessens x Vassa 
11,7 
13,6 
12,25 
+11,02 
+5,91 
19  TT 09214/3 lütessens x Sönməz 
11,7 
13,1 
11,8 
+11,02 
+27 
20  TT 09214/3 lütessens x Tanya 
11,7 
12,5 
11,6 
+6,84 
+17 
21  TT 09214/3-1 lütessens x Doka 
12,45 
13,55 
10,4 
+8,83 
+2,07 
22  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Bezostaya-1 
9,85 
11,5 
10,9 
+5,50 
+2,14 
23  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Sönməz 
9,85 
11,3 
10,55 
+7,11 
+3,14 
24  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Doka 
9,85 
11,2 
10,65 
+5,16 
+2,37 
25  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Vassa 
9,85 
10,65 
9,95 
+7,03 
+15 
26  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Pərvin 
9,85 
12 
10,9 
+10,09 
+3,09 
 
Tədqiqatlar zamanı valideyin formalarda bu əlamət  9,6-14,4 sm, hibrid kombinasiyalarda 
isə 10,5-16,1 sm arasında dəyişmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, sünbülün uzunluğuna görə əksər 
hibrid kombinasiyalar, heterozisliyin və yüksək dominantlığın baş verməsi nəticəsində valideyin 
formalardan  xeyli  fərqlənmişlər.  Tədqiq  etdiyimiz  56  hibrid  kombinasiyadan  36-sı 
valideynlərinə  nisbətən  sünbüllərində  uzunluluğuna  görə  üstünlüyə  malik  olmuş,  digər  hibrid 
kombinasiyalar bu əlamətə görə valideyn formalarla yaxın olmuşlar. 
Bir  çox  tədqiqatçıların  fikirinə  görə  sünbüldə  olan  dənlərin  sayı  buğdanın  əsas 
məhsuldarlıq  elementlərindən  biri  hesab  edilir  və  xarici  mühit  amillərindən  asılılığa  malikdir. 
Sünbüldə dənlərin sayına görə 2013-2014-cü tədqiqat ilində apardığımız təcrübələrdə 56 birinci 
nəsil  (F
1
)  hibridlərinin  analizlərinin  təhlili  zamanı  1,79%  kombinasiyada  dominantlıq 
olmamışdır;  62,5%  kombinasiyada  yüksək  dominantlıq;  10,71%-də  qismən  dominantlıq; 
16,07%-də aralıq irsiyyət; 8,93%-də depresiya; 62,5%-də heterozis müşahidə edilmişdir; 37,5%-
də isə heterozis müşahidə edilməmişdir (şəkil 3). 

---