Yumşaq buğdanın birinci nəsil (F
1
) hibridlərində sünbüldə dənin
kütləsinin irsən nəsilə keçməsinə görə fərqlənən kombinasiyalar
Cədvəl 4
№ Kombinasiyaların adı
Sünbüldə dənin kütləsi, qr.
Heterozis hp
♀
F1
♂
3
Murov-2 x Vassa
1,83
2,48
2,02
+22,77
+5,84
4
Murov-2 x Tanya
1,83
2,52
1,93
+30,57
+12,8
7
Şəfəq-2 x Tanya
1,97
2,75
1,68
+39,59
+6,38
8
Şəfəq-2 x Vassa
1,97
2,92
2,3
+26,96
+4,76
13 Tərəqqi x Pərvin
2,24
2,76
2,05
+23,21
+6,47
16 Doka x Şəfəq-2
2,28
3,1
2,15
+35,96
+13,61
19 Sönməz x Murov-2
1,91
3,06
1,95
+56,92
+56,5
20 Sönməz x Tanya
1,91
2,46
1,93
+27,46
+54,0
21 Sönməz x Trap
1,91
2,56
1,93
+32,64
+64,0
22 Sönməz x Nota
1,91
3,43
2,79
+22,94
+2,45
23 Sönməz x Pərvin
1,91
3,39
2,45
+38,37
+4,48
24 TT 09214/3 lütessens x Doka
2,0
3,29
2,2
+49,54
+11,9
26 TT 09214/3 lütessens x Vassa
2,0
4,56
2,35
+94,04
+13,63
27 TT 09214/3 lütessens x Sönməz
2,0
2,86
2,37
+20,67
+3,65
28 TT 09214/3 lütessens x Tanya
2,0
2,91
2,34
+24,36
+4,35
34 Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Vassa
2,08
2,71
1,52
+30,29
+3,25
35 Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Pərvin
2,08
2,83
2
+36,06
+19,75
Bir çox tədqiqatçılar apardıqları tədqiqatlarda 1000 dənin kütləsinə görə heterozis
müşahidə etmişlər. Bu göstəriciyə görə valideyn formalardan üstün olan hibrid kombinasiyalarda
həm heterozis, həm də yüksək dominantlıq aşkar edilmişdir. Lakin, apardığımız tədqiqatın
nəticələri göstərmişdir ki, hər iki valideyn yüksək göstəriciyə malik olsa da alınan hibridlərdə
mənfi heterozis və depresiyanın aşkarlanması bu göstəricinin hibrid kombinasiyalarda aşağı
düşməsini nümayiş etdirir. Müəyyən olunmuşdur ki, iridənli hibridlərin alınmasının əsas
səbəblərindən biri həmin hibridlərin əldə olunmasında iştirak edən valideyn formaların ya hər
ikisinin və yaxud da mütləq birinin iri dənli olması ilə bağlıdır. 1000 dənin kütləsinə görə 2013-
2014-cü tədqiqat ilində apardığımız təcrübələrdə 56 birinci nəsil (F
1
) hibridlin analizlərinin
təhlili zamanı 73,21% kombinasiyada yüksək dominantlıq; 8,93%-də qismən dominantlıq;
12,5%-də aralıq irsiyyət; 5,36%-də depresiya; 73,21%-də heterozis müşahidə edilmişdir;
26,79%-də isə heterozis müşahidə edilməmişdir (şəkil 5).
Şəkil. 5. Növdaxili birinci nəsil (F
1
) yumşaq buğda hibridlərində 1000 dənin kütləsinin
irsən ötürülməsi
73,21%
8,93%
12,50%
5,36%
73,21%
26,79%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
70,00%
80,00%
İrsilik və heterozislik dərəcəsi
yüksək dominantlıq
qismən dominantlıq
aralıq irsiyyət
depresiya
heterozis müşahidə edilmişdir
heterozis müşahidə edilməmişdir
1000 dənin kütləsinə görə yüksək dominantlıq Z 2009/1-1 (Aran x Umanka) x Pərvin (h
p
=
+43), Doka x Pərvin (h
p
= +36), Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Sönməz (h
p
= +21), Z 2009/2-1
(Murov x Aran) x Vassa (h
p
= +21) kombinasiyalarında müşahidə edilmişdir. Yüksək heterozislə
Sönməz x Nota (h
həq
= +23,67%), Doka x Tanya (h
həq
= +22,60%), Sönməz x Murov-2 (h
həq
=
+21,95%) kombinasiyaları fərqlənmişlər (cədvəl 5).
Apardığımız analizlərin nəticələrinə nəzər saldıqda məlum olur ki, 1000 dənin kütləsi
valideyn formalarda 30,3-56 qram arasında, birinci nəsil hibridlərdə bu göstərici
kombinasiyalardan asılı olaraq 26,0-54,5 qram olmuşdur. Tədqiq etdiyimiz 56 hibrid
kombinasiyalarından 41-də valideynlərinə nisbətən 1000 dənin kütləsi yüksək olmuşdur, digər
hibrid kombinasiyalar bu əlamətə görə valideynlərə yaxın olmuşlar.
Tədqiqatın nəticələrinə əsasən belə deyə bilərik ki, növdaxili birinci nəsil yumşaq buğda
hibridləri bitkinin boyuna, sünbülün uzunluğuna, sünbüldə dənin sayına, sünbüldə dənin
kütləsinə və 1000-dənin kütləsinə görə müxtəlif kombinasiyalarda irsiyyətcə yüksək və qismən
dominantlıq, aralıq irsiyyət və heterozislə xarakterizə olunmuşlar.
Yumşaq buğdanın birinci nəsil (F
1
) hibridlərində 1000 dənin
kütləsinin irsən nəsilə keçməsinə görə fərqlənən kombinasiyalar
Cədvəl 5
№
Kombinasiyaların adı
1000 dənin kütləsi, qr.
Heterozis
hp
♀
F
1
♂
1
Murov-2 x Bezostaya-1
30,3
39
32,8
+18,90
+5,96
2
Murov-2 x Tanya
30,3
40
36
+11,11
+2,40
3
Murov-2 x Sönməz
30,3
42,5
36
+18,06
+3,28
4
Şəfəq-2 x Tanya
32
45
39,2
+14,80
+2,61
5
Tərəqqi x Pərvin
42,8
50,5
41
+17,99
+9,56
6
Tərəqqi x Aran
42,8
53,5
44
+21,59
+16,83
7
Doka x Tanya
41,6
51
40
+22,60
+12,75
8
Doka x Pərvin
41,6
49
42
+16,67
+36
9
Sönməz x Murov-2
36
50
41
+21,95
+4,6
10 Sönməz x Tanya
36
54
47,2
+14,41
+2,21
11 Sönməz x Nota
36
46,5
37,6
+23,67
+12,12
12 Sönməz x Pərvin
36
45
40
+12,5
+3,5
13 TT 09214/3 lütessens x Doka
44,8
50
41,2
+11,61
+3,89
14 TT 09214/3 lütessens x Vassa
44,8
53,6
46,4
+15,52
+10
15 TT 09214/3 lütessens x Tanya
44,8
53
38,4
+18,30
+3,56
16 TT 09214/3-1 lütessens x Tanya
48,8
54,5
45,6
+11,68
+4,56
17 TT 09214/3-1 lütessens x Doka
48,8
54
45,2
+10,66
+3,89
18 Z 2009/1-1 (Aran x Umanka) x Pərvin
41,2
50
41,6
+20,19
+43
19 Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Pərvin
45,6
52,5
45,6
+15,13
+6,9
Morfofizioloji və genetik xüsusiyyətlərinə görə bir-birindən fərqlənən buğda genоtiplərinin
müqayisəli tədqiqi və yeni, daha məhsuldar sortların alınması üçün yeni hibrid bitkilərin
valideynlərlə müqayisəli şəkildə öyrənilməsi dаimа seleksiyaçıların diqqət mərkəzindədir.
Yüksək məhsuldar, biоtik və аbiоtik amillərə davamlı sortların alınması istiqamətində bu
tendensiya aparılan seleksiya işinin əsas istiqamətidir. Bu sahədə çarpazlaşdırılma nəticəsində
alınan hibridlər arasında dominant və heterozis effektinə malik olan və valideynlərə nisbətən
daha davamlı hibrid formalara üstünlük verilir. Fərqlənən kombinasiyalar gələcəkdə seleksiya
işlərinin aparılması üçün böyük maraq doğurur.
Növdaxili birinci nəsil (F
1
) yumşaq buğda hibridlərinin tədqiqi göstərdi ki,
kompleks təsərrüfat qiymətli əlamətlərlə xarakterizə olunan hibrid kombinasiyalar
əsasən yerli yumşaq buğdalardan Azəri, Murov, Murov-2, Şəfəq-2, Pərvin, Tərəqqi,
Dostları ilə paylaş: |