Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

120 
 
    Heyvanların  çoxu  boz  və  müxtəlif  tünlükdə  qırmızıdır.  Boz  heyvanlarda  burun  aynası, 
dırnaqlar  və  quyruq  qotazı  qara  rənglidir.  Qırmızı  rənglərdə  burun  aynası  qırmızı  və  qonur, 
dırnaqlar və quyruq qotazı qaradır. Yelini böyükdür, vəzilidir, qarın xəttinə tərəf yönəlmiĢdir. 
Əmcəklər  silindir  formasında  olub  orta  uzunluqdadır.  Avstraliya  bramanının  balalama 
qabiliyyəti  yüksəkdir  və  düĢdüyü  yeni  mühit  Ģəratinə  asanlıqla  uyğunlaĢır.  Temperamenti 
canlıdır, hərəkətləri fəaldır. YaxĢı rəftar olunan heyvanlar dinc və sakit xasiyətlidir. Törəcilərin 
dərisinin tünd piqmentli olması nəninki havanın istiliyinə həm də yüksək rütübətliyinə dözümlü 
olmasını  təmin  edir.  Bu  kimi  qiymətli  keyfiyətinə  malik  olan  fərdlər  otlaqda  uzun  müddətlə 
qalır və yüksək artım verillər. Bunlar ucuz  qiymətə əmələgələn yemləri yüksək dərəcədə həzm 
etikləri  üçün  digər  zebu  cinslərindən  üstündürlər.  Avstraliya  bramanları  uzaq  məsafələri 
asanlıqla qət edirlər. 
     Ġnəkləri  südlüdür,  asanlıqla  doğurlar  və  bunların  balalama  qabiliyəti  yüksəkdir.  Zebular 
gündüz  və  kənar  adamlar  olan  yerdə    kütləĢirlər.  Bunun  səbəbi  hava  tempraturunun 
yüksəkliyidir. Odur ki, digər zebu cinsləri kimi onlar erkən səhər və axĢamlar cütləĢirlər. 
   Cinsin  buğaları  15  yaĢınadək,  inəklər  20  yaĢınadək  istifadə  olunular.  Bu  bramanlar  istiliyə 
davamlı  olduğu  kimi  soyuğa  da  dözümlüdürlər.  Canlı  kütləsinə  görə  onlar  ətlik  zebu  cinsləri 
icərisində  aralıq  yer  tuturlar.  Buğaların  canlı  kütləsi  700-1000  kq,  inəklərdə  isə  450-650  kq-a 
bərabərdir.  Buzovlar  doğulduqda  27  kq  canlı  kütlə  malik  olurlar.  Onlarda  cinsi  yetiĢkənlik 
digər zebu cinslərinə nisbətən tez baĢ verir. Cinsin ətlik keyyfiyəti  yaxĢıdır, 12-14 aylıq erkək 
danaların kəsim qabağı cəkisi 270 kq, kəsim cıxarı isə 60 % dən artıqdır, cəmdəyin tərkibində 
1-ci  və  2-ci  növ  ət  miqdarı  73%-i  aĢır,  1  kq  sümük  hesabına  3,57  kq  əzələ  düĢür.  Əti  tünd 
rənglidir, mərmərvaridir, adətən cəmdəyin  üzərində bir qayda olaraq yağ toplanmır. Avstraliya 
braman cinsinin yetiĢdirilməsinin idarə edən zavodcular cəmiyyətinin 600 damazlıq təsərrüfatı 
vardır. Onların ən yaxĢıları “Lamurun”, “Lansfild” və “Xazelton”-dur. 
    Hazırda  respubilkamızın zebu damazlıq zavod olan sosalist kubası təsərrüfatı Avstraliyadan 
yüksək damazlıq keyfiyəti ilə bir qurup Yeni zellandiya cinsi buğa gətrilmiĢ və istifadə edilir. 
     Sosialist  kubası  zavodundan  baĢqa  bu  buğalardan  Lerik  rayonunda  damazlıq  fermasında, 
Astara  rayonu  damazlıq  təsərrüfatında  və  Azərbaycan  Dövlət  Aqrar  Univeristetinin  Qovlar 
tədris-təcrübə təsərrüfatında istifadə olunur. 
Kuba-  Bramanı.  Kuba  adasının  təbii 
iqlim  Ģəraiti,  bütün  ərazidə  təbii  bitki 
aləminin güclü inkiĢafı, heyvanların bütün 
mövsümlərdə 
örüĢ 
və 
otlaqlarda 
saxlanılması  üçün  əlveriĢli  Ģəraiti  yaradır. 
Vaxtı  ilə  burada  zebularla  bərabər  latın 
amerkasının  bir  sıra  ölkələri  ücün 
xarakterli 
olan 
xırda 
kreol 
malı 
saxlanılırdı.  Sonrakı  mərhələrdə  buraya 
ABġ-dan və Braziliyadan braman cinsinin 
habelə  hind  mənĢəli  hücarət,  nelor,  qir-
zebu  buğaları  gətirilir  və  cevrici  carpazlaĢmalarda  istifadə  edilir.  Kütləvi  Ģəkildə  və  məqsəd 
yönlü  seleksiya  sahəsində  burada  zebunun  orjinal  tipi  yaradılmıĢdır.  Bramanın  bu  yeni  tipi 

---

121 
 
digərlərindən  bir  cox  müsbət  keyfiyətlərə  ilə  fərqlənir.  O,  böyük  canlı  kütləyə  malikdir, 
nisbətən tez yetiĢkənlidir, balama kefiyəti və böyümə enerjisi sürəti yüksəkdir. YaĢlı buğaların 
canlı kütləsi 700-800 kq, rekord cəkisi isə 1300 kq, inəklərdə isə canlı kütlə 500-600 kq olur. 
Ekstreyerin  ahəngdarlığı  ilə  fərqlənir,  xassiyəti  mülayim  olduğundan  xidmət  iĢlərini  xeyli 
asanlaĢdırır.  Rəngi  müxtəlif  intinesivlikdə  bozdur  və  az  hissəsində  qırmızıdır.    Böyürlərində 
qəhvəyi  və  qara  rəngli  xallara  təsadüf  edilir,  qir  qanının  daĢıyanlarının  döĢündə  və  bədəni 
qarnının  alt  nahiyəsində  cil  niĢanları  vardır.  Kubada  inəklərin  buynuzsuzlaĢdırma  təcrübəsi 
geniĢ tətbiq edilir.                         ġəkil-75.Azərbaycanda yetiĢdirilmiĢ Kuba bramanı.                                
 Buğaların  buynuzları  iridir,  dib  hissədə  yoğundur,  burun  və  qotazı  qaradır.  Kuba  bramanı 
bədən  ölçülərinə  görə  Braziliyada  və  Meksikada  yetiĢdirilən  zavod  zebu  cinslərindən  demək 
olar ki fərqlənirlər. 
    Roberts-rejje  xalq  təsərrüfatında  çöngələr  18  aylığadək  otlaq  otundan,  yoncadan  və  az 
miqdarda  qüvvəli  yemlərdən  istifadə  etməklə  300-375  kq  cəkiyə  catırlar.  Cins  üzərində 
damazlıq iĢi Havanada yerləĢən genitka  mərkəzi və onun ayalətlərində fəlayəti göstərən ondan 
artıq stansiyalardır. Damazlıq iĢinə təkan verən ciddi  tədbirlərdən biri də hər il təĢkil edilmiĢ  
sərgiləridir.  Bir  qayda  olaraq  sərgilərdə  ən  yüksək  göstəricilərə  catmıĢ  heyvanlar  nümayiĢ 
etdirilirlər. 1975-ci ildə sərgidə nümayiĢ etdirilən “Reskato” təsərrüfatlarından gətrilmiĢ 1525-5 
N-li diĢi dana doğularkən 30 kq, 3 aylıqda 150 kq, 8 aylıqda 350kq  cəkidə olmuĢdur. Ananın 
canlı  kütləsi  600  kq,  atasının  cəkisi  isə  1000  kq-ı  ötmüĢdür.  Bu  dananın  ilk  240  günündə 
sutkalıq cəki artımı 1340 q olmuĢdur. Ölkədə malın pəyə Ģəratində saxlanmasına diqqət artır. 
Həmdə  otlaqların  yaxĢılaĢdırılması  yem  mənbələrinin    möhkəmləĢdirilməsinə    yönəlmiĢ 
tətbirlər kimi qiymətləndirilir. 
    Kuba-Bramanı  xususi  mal  daĢıyan  “holĢten”  adlanan  gəmidə  atlantik  okenanın  qət  edərək 
1976-cı  ildə  Batumi  limanına  gətrilmiĢ  347 baĢ  buğa, buğaca, düyə və  diĢi danadan ibarət  bu 
böyük qurup Azərbaycan, Gürcüstan, Türkmənistan, Özbəkistana yerləĢdirlmiĢdir. Bu cinsinin 
damazlıq  zavodu  respubilkamızın  Lerik  rayonunun  damazlıq  təsərrüfatında  təĢkil  edilmiĢdir. 
Ötən  dövürdə  zavod  500  baĢa  yaxın  damazlıq  buğaca  və  diĢ  dana  satmıĢdır.  Bundan  baĢqa 
Qazaxstanın  urlask  vilayyətində  və  respubilkamızın    MirbəĢir  indiki  Tərtər  və  Quba 
rayonlarında  bu  cinslər  kiçik  quruplar  halında  yetiĢdirilir.  Azərbaycandan  satılan  damazlıqlar 
Türkmənistan, Takicistan, Gürcüstan Qazaxstan respubilkalarında, Krasnodar, Stavopol Sankt-
Peterburq və baĢqa Ģəhərlərdə aparılan seliksiya iĢlərində istifadə edilir. 
     Azərbaycan  zebusunun  gövdə  kicikliyini 
dəf 
etmək 
üçün 
ana 
zebular 
kuba 
bramanlarının  ilə  carpazlaĢdırılaraq  zebunun 
yeni  forması,  yeni  2  cinsli  mələzlər 
yaradılmıĢdır. Həmin mələzlərin 2-cinsli kuba 
bramandan  az  fərqlənirlər.  Lakin  onlar  ata 
tərəfə  nisbətən  cinsi  cəhətdən  daha  tez  yetiĢir 
və gobud sümüklü deyildilər. 
  Ağbaş  qazax  cinsi.  Bu  cins  Qazaxstan, 
Orenburuq 
və 
Bolqrad 
vilayyətlərinin 
sovxozlarında yerli Qazax malının hereford cinsli  törədicilərin ilə cütləĢdirilməsi nəticəsində 

---