Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

122 
 
yaradılmıĢdır.  Bu  mal  Yakutiya  muxtar  vilayyətində,  Çita  vilayətinin  iqlim  Ģəratində  yaxĢı 
uyğunlaĢır. Bu cinsin yetiĢdirilməsi və damazlıq iĢi Volqoqrad vilayyətinin qırmızı oktaybr və 
Pevput Orenburuq Dimitrova, Ural,  Ankatinski, Semilatiski vilayətlərinin, Çalobaj, Zelinqrad, 
BalsaĢinskiyj, Kustanay vilayətinin “Moskva” təsərrüfatlarında aparılır. 
   Bu  mal  möhkəm  konustitusiyalrdır.  Rəngi  qırmızı,  bir  hissəsində  isə  tünd  qırmızıdır. 
Bədəndəki ağ ləklər eyni ilə hereford cinsinə olduğu kimidir. Boynu yoğun, dolğun və qısadır. 
DöĢ  buxağı  inkiĢaflıdır,  dərin  və  enlidir.  Cidovu  düz  və  enlidir.  Sağrısı  enli,  düz  həm  də 
əzələlidir, dərisi qalın və xamırvaridir.    ġəkil-76.  AğbaĢ qazax cinsin buğası. 
Bu cinsin törədicilərinin damazlıq təsərrüfatlarında orta diri cəkis 800-900 kq, bəzi törədicilər 
isə 1000 kq və çox cəkiyə malikdirlər. Əmtəə təsərrüfatlarında törədicilərin diri cəkisi 450-800 
kq  cəki  arasında  tərəddüd  edirlər.  Damazlıq  təsərrüfatlarında  500-550  kq  cəkidə  olurlar 
buzovlar 7-8 aylıqda anadan ayrıldıqda təsərrüfatlarda 200 kq və cox cəkiyə malikdirlər. 
  Ġntenisiv  bəsləmə  və  kökləmə  dövründə  erkəklər  18  aylıqda  500  kq  cəkiyə  catmaqla  60% 
kəsim  çıxar  verilər  təmiredici  erkəklər  intenesiv  bəslənmədə  2  yaĢında  580-680  kq  cəkiyə 
catırlar.  Axtalar  yaxĢı  yemləmə  səviyyəsində  400  kq  cəkidə  55%  kəsim  çıxarı  verillər.  Bu 
cinsin 
ətinin 
mərmərvariliyi 
kifayyətləndiricidir. 
Ən  yaxĢı  damazlıq 
zavodlarında  inəklərin  süd  məhsuldarlığı 
2000-2250  kq-a  çatır  və  süddə  yağ  isə  3,8-
4,0% olmuĢdur. D.Q.Savina (1987) göstərir ki, 
ağ  baĢ-qazax  malının  ural  vilayyətindəki, 
buğası  “LandıĢa”  9879  xətti  “Ankatiskij” 
damazlıq  zavodunda  yaxĢılaĢdırıcı  kimi 
iĢləĢdirilmiĢdir.  Həmin  xəttin  erkəkləri  sutka 
ərzində  1050q  cəki  artımı  verillər    həm 
yaĢıdlara isə nisbətən 27,4% və cinsinin standartına görə isə 20% artıq cəki deməkdir. 1 kq cəki 
artımına 6,7 yem vahidi,  həmyaĢdılarına isə 7,5 yem vahidi sərf edirlər. 
Kalmık cinsi. Bu qədim və qiyməti yerli cins hesab olunur. Klamik Muxtar Respubilkasında, 
Rostov,  Astraxan,  Tomsk,  Çita  vilayətləri,  Stavrapol  diyarı,  Tivin,  Buryat  Muxtar 
Respubilkalarında yetiĢdirilir.  
   Bu  cinsin  yetiĢdirilməsi  “Suxotik”  damazlıq  zavodu,  Çkalovına  “Erqeniski”  damazlıq 
təsərrüfatı,    Kalmık  Muxtar  Respubilkasının  bir  cox  təsırrüfatları  üçün  əsas  təsərrüfat  hesab 
olunur. Eyni zamanda Rostov vilayyətinin “Dubovski” damazlıq təsərrüfatı və zimovinkovoksi 
atıcılıq zavodunda əsas təsərrüfatlar sayılır. 
ġəkil-77. Kalmık cinsin buğası. 
   Bu  mal  yarımsəhra  Ģəratinə  uyğunlaĢmıĢdır.  Təbii  otlaqlardan  yaxĢı  istifadə  edir.  Ətlik 
kefiyyəti yaxĢıdır. Bütün yaĢlı törədicilər əmtəə təsərüfatlarında orta hesabla 400-800 kq cəkiyə 
malikdirlər. Ancaq damazlıq təsərrüfatlarında 800-900 kq, inəklərin orta cəkisi müvafiq olaraq 
425-450 və 450-500 kq-a catır. YaxĢı törədicilər 900-1000 kq-a, inəklər 500-600 kq-a catırlar. 
Buzovlar doğulduqda 20-25 kq cəkidə olurlar. 

---

123 
 
   Damazlıq erkəklər 18  aylıqda orta hesabla 420 kq cəkiyə catırlar, diĢilər isə  340 kq olurlar. 
Bu cinsin gecyetiĢən heyvanları da olur. Ona görə də kilamik cinsi təsərrüfatda 2 istiqamətdə- 
ətlik tezyetiĢən və ətlik gecyetiĢən tipə ayrılır. Axta erkəklər 2 yaĢında 497 kq, 3 yaĢında 593 
kq-a catırlar. Kəsim cıxarı 55-58% olur.  Kalmik cinsi yaxĢı kökəlmə qabiliyyətinə malikdirlər. 
Erkək axtalar 98 gün kökəltmədə 75 kq cəkimi artımı, 16 aylıqda isə 417 kq cəki artımı verir. 
Kəsim qabağı cəki 5400 kq, cəmdək 231 kq, daxili piy 19,2 kq, kəsim cıxarı 60,2%-dir. Rostov 
vilayyətinin  Zimovnikovsiki  atıcılıq  zavodunda  16-18  aylıq  cavanlar  kökəltmə  müddətində 
365-420 kq cəkiyə catmıĢlar. 1 kq cəki artımına 7 5-9,0 yem vahidi sərf olunur. 
 5000 baĢdan cox kalmık  cinsli  axta erkəklərin  16-18 aylıqda cəmdəyi  birinci növ kimi  qəbul  
edilmiĢdir.  Cəmdəklərin  cəkisi  orta  hesabla  180-200  kq  olmuĢ,  daxili  piy  20-36  kq  cəkidə 
olmuĢdur  kəsim  cıxarı  56,0-59,5%-ə  catmıĢdır.  1  kq  ətin  enerjisi  2600-2700  kilokalori 
olmuĢdur.  TezyetiĢkən  ətlik  kalmik  cinsi  ətlik  keyfiyyətinə  görə  ətlik  cinslərin  icərisində  ən 
yaxĢısı hesab olunur. 
6.
BUZOVLARIN   ƏTLİYƏ   KÖKƏLTMƏ   NORMASI
 
        1 Kq  çəki  üçün  sərf  olunan  yem  cavanlarda  onların  yaĢ  və  canlı  kütləsindən aslıdır.  
Cavanlardan  yüksək  keyfiyyətli  ət  məhsulu  almaq  üçün  südəmər  və  südəmərdən sonrakı  
dövrlərdə  intensiv  bəslənməsi  üçün  tam  qidalı  balanslaĢdırılmıĢ  yemlərlə  təmin  olunması  
vacibdir.  Çünki,    təsərrüfat    Ģəraitində    südlük-ətlik    cinslərdə    gün    ərzində  700-750  qram, 
südlük  cinslərdə  isə  600-650 qram  çəki  artımı  alınması  vacibdir. Bu cür çəki  artımında  
cavanlar  18-aylıqda  canlı  kütlə  450 kq-a  çatır.   
     Təsərrüfatlarda    cavanların    bəslənmə    və    kökəlmə    dövründə    canlı    kütlə    artımı    əldə  
etmək  üçün  yemləmə  səviyyəsi  planlaĢdırılır.17-24 aylıqda  ətliyə  verilən  heyvanlar  xüsusi  
sxemlər  əsasında  bəslənir  və  axırıncı  3-4 ayda  isə  otlaqda  və  bordaqda  kökəltmə  tətbiq  
olunur. 6 aylığına  kimi  südlük-ətlik  cinslər  ən  azı  250 kq  üzlü  və  700 kq  üzsüz  süd  ilə 
təmin    olunmalıdır.  Südlük,  orta    çəkili    südlük    və    südlük-ətlik    cinslərin    cavanlarına    isə  
həmin  dövrdə  200 kq üzlü və 600 kq üzsüz  süd  içirilməlidir. Bu  cür  yemləmə  səviyyəsi  
cavanlarda gün ərzində 700-800qr  çəki  artımı  alınmasına  səbəb  olur. Üzsüz  süd  olmadıqda 
süd əvəzedicilərdən  istifadə  etmək  olar. Quru  süd  əvəzedici  buzovlara  verilməzdən  əvvəl  
38-40 dərəcədə  qaynanmıĢ  su  ilə  yaxĢı  qarıĢdırılır. Yüksək  genetik  potensiala  malik  olan  
heyvanlardan    kökəltmə  dövrü    1200-1400  qram    gündəlik    çəki    almaq    olar.  Heyvanların  
yemləndirilməsi    elmi-tədqiqat    materiallarına    əsasən    100  kq    canlı    kütləyə  düĢən    quru  
maddə  aĢağıdakı  cədvəldə  göstərilmiĢdir. 
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    
 
Göstəricilər            
                               YaĢ  ,ayla 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Quru  maddə 
1,9 
2,1 
2,3 
2,5 
2,6 
2,8 

---