Azərbaycan respublikasi döVLƏT ŞƏHƏrsalma və arxitektura komiTƏSİNİn kollegiyasi

9.2.3.4. Bioloji pərdənin yüksək yüklənmiş biosüzgəclərdən çıxarılan artıq miqdarı quru maddəyə görə 28 qr/(nəf.sut), nəmliyi-96% qəbul edilməlidir.

9.2.3.5. İstehsalat tullantı suları üçün biosüzgəclərin hesabatının 42 və 43-cü cədvəllərdə verilmiş parametrlərə görə, yaxud təcrübə yolu ilə təyin edilmiş oksidləşdirmə gücünə görə aparılmasına yol verilir.

Plastik kütlədən yükü olan biosüzgəclər

9.2.3.6. Plastik kütlədən yükü olan biosüzgəclərə verilən tullantı sularının OBT_tam 250 mq/l-dən artıq olmamalıdır.

9.2.3.7. Plastik kütlədən yükü olanbiosüzgəclər üçün qəbul edilməlidir:

işçi hündürlük H_ps- 3-4 m;

yük materialı kimi - polivinilxlorid, polistirol, polietilen, polipropilen, poliamiddən istehsal edilmiş, diametri 50-100 mm olan hamar, yaxud deşikli borulardan hazırlanmış bloklar və ya uzunluğu 50-150 mm, diametri 30-75 mm olan, deşikli, dalğalı və hamar divarlı boru kəsikləri şəklində doldurma elementləri;

yük materialının məsaməliyi - 93-96%;

xüsusi səthi - 90-110 m²/m³;

təbii aerasiya.

Tullantı sularının biosüzgəclərə verilməsində fasilə mümkün olan hallarda yük səthində bioloji pərdənin qurumasının qarşısını almaq üçün tullantı sularının resirkulyasiyası nəzərdə tutulmalıdır.

9.2.3.8. Plastik kütlədən yükü olan biosüzgəclərin hesablanması zamanı təyin edilməlidir:

hidravlik yük q_ps, m³/(m³.sut) - tələb olunan təmizlənmə səmərəsi E, %,, tullantı sularının

temperaturu T_w, ⁰C və qəbul edilmiş hündürlüyə H_ps, m, görə cədvəl 44-ə əsasən təyin edilməlidir;

biosüzgəclərin sahəsi və yükün həcmi - hidravlik yükə və tullantı sularının sərfinə görə.

Cədvəl 44.

Təmizləmə səmərəsi E, %	Yükün aşağıdakı hündürlüyündə Hps,m, hidravlik yük qps, m^3/(m^3.sut)
	Hps = 3				Hps = 4
	Tullantı sularının temperaturu Tw, ^0C
	8	10	12	14	8	10	12	14
90 85 80	6,3 8,4 10,2	6,8 9,2 11,2	7,5 10 12,3	8,2 11 13,3	8,3 11,2 13,7	9,1 12,3 15	10 13,5 16,4	10,9 14,7 17,9

9.2.4. Aerotenklər

9.2.4.1. Aerotenklər sərbəst üzən lilli, fasiləsiz işləyən bioloji təmizləmə qurğusu olub şəhər və istehsalat tullantı sularını bioloji təmizləmək üçün ayrılıqda, yaxud lil ayırıcılar və ya digər qurğularla birləşdirilmiş şəkildə (aerotenk-durulducu, aerotenk-biosüzgəc, membranlı bioreaktorlar və s.) tətbiqinə yol verilir.

Sıxışdırıcı prinsipi ilə işləyən aerotenklərdən toksik maddələrin qəfil daxil olması mümkün olmadıqda, həmçinin iki pilləli sxemlərin ikinci pilləsində istifadə edilməlidir.

Müvafiq əsaslandırma olduqda aerotenk-durulducu növlü qarışıq qurğuların (aeroakseleratorlar, oksitenklər, flototenklər, aerotenklər-şəffaflandırıcılar və s.) bioloji təmizləmənin istənilən pilləsində tətbiq edilməsinə yol verilir.

9.2.4.2. Aerotenkə daxil olan suyun OBT₅ 200 mq/l-dən çox olduqda, həmçinin suda yüksək qatılığa malik zərərli istehsalat qarışıqları olduqda, əgər bu azot və fosforun bioloji kənar edilməsi texnologiyasının tətbiqinə mane olmursa, aktiv lilin regenerasiyasına yol verilir.

9.2.4.3. Aerotenk hamısı işləyən olmaqla ən azı iki bölmədən ibarət qəbul edilməlidir. Məhsuldarlığı 100 m³/sut-dan az olan təmizləyici komplekslərdə bir bölməli aerotenkin qəbuluna yol verilir.

9.2.4.4. Aerotenkin işçi dərinliyinin 3-6 m qəbul edilməsinə yol verilir. Qülləli və şaxtalı aerotenklər də daxil olmaqla daha böyük dərinliyin istifadəsinə yol verilir. Aerotenklərin dəhliz tipli konstruksiyası istifadə edildikdə dəhlizin eni ilə işçi dərinliyi arasında 0,5:1-dən 2:1-ə qədər nisbətin olmasına əməl edilməlidir. Dəhliz tipli olmayan aerotenklərdə enin dərinliyə nisbəti hidrodinamik və konstruktiv mülahizələr əsasında qəbul edilməlidir. Aerotenkin kənar divarı su səviyyəsindən ən azı 0,5 m hündür qəbul edilməlidir.

9.2.4.5. Aerotenklərin tutumu aerasiya müddətində suyun maksimal axın saatlarında orta saatlıq daxil olma miqdarına təyin edilməlidir.

Regeneratorları və ikinci pillə durulducuları olmayan aerotenklərin tutumu hesablanan zaman dövriyyədə olan aktiv lilin sərfi nəzərə alınmır.

9.2.4.6. Qarışdırıcı prinsipi ilə işləyən aerotenklərdə aerasiya müddəti (62) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada L_en- aerotenkə daxil olan suyun OBT_tam (birinci pillə durulduculardan sonra OBT-nin azalması nəzərə alınmaqla), mq/l;

L_ex - təmizlənmiş suyun OBT_tam, mq/l;

a_i - lilin dozası olub, qr/l, ikinci pillə durulducuların işi nəzərə alınmaqlatexniki-iqtisadı hesablama ilə təyin edlməlidir;

s - lilin küllülüyü olub qiyməti cədvəl 45-ə əsasən qəbul edilməlidir;

- xüsusi oksidləşdirmə sürəti, mq OBT_tam lilin 1 qr külsüz maddəsinə 1 st müddətində; (63) düsturu ilə hesablanmalıdır.

Cədvəl 45.

Tullantı suları	, mqOBTtam/(qr.saat)	Kl , mqOBTtam/l	K0 , mqO2/l	, l/qr	s
Şəhər	85	33	0,625	0,07	0,3
İstehsalat:
a) neft emalı zavodlarının:
I sistem	33	3	1,81	0,17	-
II sistem	59	24	1,66	0,158	-
b) azot sənayesi	140	6	2,4	1,11	-
c) sintetik kauçuk zavodları	80	30	0,6	0,06
d) sellüloz-kağız sənayesi:
sulfat-sellüloz istehsalı	650	100	1,5	2	0,16
sulfit-sellüloz istehsalı	700	90	1,6	2	0,17
e) süni lif (viskoz) zavodları	90	35	0,7	0,27	-
f) yunun ilkin emalı fabriki:
I pillə	32	156	-	0,23	-
II pillə	6	33	-	0,2	-
g) maya zavodları	232	90	1,66	0,16	0,35
h) yunun ilkin emalı fabriki:	83	200	1,7	0,27	-
i) Mikrobioloji sənaye:
lizin istehsalı	280	28	1,67	0,17	0,15
biovit və vitamitsin istehsalı	1720	167	1,5	0,98	0,12
j) Donuz kökəltmə kompleksləri
I pillə	454	55	1,65	0,176	0,25
II pillə	15	72	1,68	0,171	0,3
Q e y d. Göstərilən parametrlər digər istehsal sahələri üçün elmi-tədqiqat institutlarınin apardıqları tədqiqatların nəticələri əsasında qəbul edilməlidir.

burada- oksidləşmənin maksimal sürəti, mq/(qr.st)(cədvəl 45-ə əsasən qəbul edilməlidir);

C₀ - həll olmuş oksigenin miqdarı, mq/l;

K_l -üzvi çirkləndirici maddələrin xassələrini xarakterizə edən əmsal,mqOBT_tam/l(cədvəl 45-ə əsasən qəbul edilməlidir);

K₀ - oksigenin təsirini xarakterizə edən əmsal,mqO₂/l (cədvəl 45-ə əsasən qəbul edilməlidir);

- aktiv lilin parçalanma məhsulları ilə ingibitorlaşdırma əmsalı, l/qr(cədvəl 45-ə əsasən qəbul edilməlidir);

Q e y d:

1.(62) və (63) düsturları tullantı sularının orta illik temperaturu 15⁰C olan hallar üçün doğrudur. Tullantı sularının orta illik temperaturunun (T_w ) digər qiymətlərində aerasiyanın (62) düsturu ilə hesablanmış davametmə müddəti 15/T_w nisbətinə vurulmalıdır.

 

2. Aerasiyanın davametmə müddəti büyün hallarda 2 st-dan az olmamalıdır.

9.2.4.7. Aerotenk-sıxışdırıcılarda aerasiya müddəti (64) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada K_p- uzununa qarışmanın təsirini nəzərə alan əmsal: L_ex= 15 mq/l-ə qədər bioloji təmizləmədə

K_p=1,5; L_ex> 30 mq/l olduqda K_p= 1,25 qəbul edilməlidir;

L_mix- resirkulyasiya sərfi ilə qarışma hesaba alınmaqla OBT_tam:

burada R_i- aktiv lilin resirkulyasiya dərəcəsi olub (66) düsturu ilə hesablanmalıdır;

a_i, , C₀, L_en, L_ex,K_l, K₀, , s izahları (62) və (63) düsturlarında olduğu kimidir.

Q e y d. Sıxışdırılma rejimi dəhlizlərin uzunluğunun l eninə b nisbəti 30-dan çox olduqda təmin edilir. l/b<30 olduqda dəhlizlərin özəklərinin sayı beş-altı olan bölmələrə ayrılması nəzərdə tutulmalıdır.

9.2.4.8. Aktiv lilin aerotenklərdə resirkulyasiya dərəcəsi (66) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada a_i - aerotenkdə lilin dozası, qr/l;

J_i - lil indeksidir, sm³/qr.

Q e y d:

1. Düstur J_i<175 sm³/qr və a_i≤ 5 qr/l şərtləri üçün doğrudur.

2. R_i-nin qiyməti lilsoranlı durulducular üçün 0,3-dən, lil sıyırıcılı durulducular üçün 0,4-dən, lil öz axımı ilə kənar edildikdə isə 0,6-dan az olmamalıdır

9.2.4.9. Lil indeksinin qiyməti lil qarışığı 1 qr/l-ə qədər duruldulduqda lil yükündən asılı olaraq təcrübə yolu ilə təyin edilməlidir. Şəhər və əsas növ istehsalat tullantı suları üçün J_i-nin qiymətinin cədvəl 46-a əsasən qəbul edilməsinə yol verilir.

Lilin sutkada 1 qr külsüz quru maddəsinə lil yükü (67) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada t_at - aerasiya müddətidir, st.

Cədvəl 46 . Şəhər və əsas növ istehsalat tullantı suları üçün J_i-nin qiyməti

Tullantı suları	Lilin qi, mq/(qr.sut) yükündə lil indeksinin Ji, sm^3/qr qiymətləri
	100	200	300	400	500	600
Şəhər	130	100	70	80	95	130
İstehsalat:
a)neft emalı zavodları	-	120	70	80	120	160
b)sintetik kauçuk zavodları	-	100	40	70	100	130
c)suni lif kombinatları	-	300	200	250	280	400
d)sellüloz-kağız kombinatları	-	220	150	170	200	220
e) azot sənayesinin kimya kombinatları	-	90	60	75	90	120
Q e y d. Oksitenklər üçün Ji –nin qiymətləri 1,3-1,5 dəfə azaldılmalıdır.

9.2.4.10.Aerotenklər regeneratorlarla layihələndirilən zaman üzvi çirkləndirici maddələrin oksidləşmə müddəti (68) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada R_i- (66) düsturu ilə hesablanmalıdır;

a_r- regeneratorda aktiv lilin dozası olub (69) düsturu ilə təyin edilir.



-aerotenk-qarışdırıcılar və sıxışdırıcılar üçün xüsusi oksidləşmə sürəti olub lilin a_r doza-sında (63) düsturu ilə hesablanmalıdır.

Suyun aerotenkdə emalının davametmə müddəti (70) düsturu ilə hesablanmalıdır.

Regenerasiyanın davametmə müddəti (71) düsturu ilə hesablanmalıdır.

Aerotenkin tutumu (72) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada q_w- tullantı sularının hesabi sərfidir, m³/st.

Regeneratorların tutumu (73) düsturu ilə hesablanmalıdır.