20
Cədvəl 4
Torpaq nümunələrində karbohidrogenlərin miqdarı
Nümunə
götürülən
stansiyalar
Karbohidogenlər(mkq/q)
ÜNK
1
PKQ
2
2-6
həlq.
PAK
ABŞ
ƏMMA
16 PAK
NFD
3
Asfaltenlər
S1 20 sm dərinlik
1m dərinlik
2-2,5 m dərinlik
119858
108956
191,8
16.3
54.2
75.3
113946
103649
1397
60.9
934.2
61.2
119562
106982
1810
83.2
1228
77.5
S2
101728
91014
280.8
15.8
118.5
71.0
S3
83607
74310
254.0
10.6
220.1
55.2
S4
1071
985.2
0.73
0.1
0.2
4.72
S5 20 sm dərinlik
1,5 m dərinlik
85975
61012
379.1
16.4
335.8
69.9
-
74.1
1.00
0.1
0.7
0.06
S6
123.1
70.0
0.8
0.2
0.6
0.16
S7
98.3
41790
28.0
2.8
14.9
4.5
S8
47265
647.9
0.5
0.03
0.1
0.83
S9
712.4
16312
11.9
0.7
2.1
3.41
S10
18416
78921
820.1
30.9
690.6
12.9
S11
99641
32.2
0.1
0.0
0.04
0.08
S12
36.9
0.8
0.1
0.0
0.05
0.02
S13
70438
58662
1368
34.5
1233
7.98
Qeyd
:
1
ÜNK–ümumi neft karbohidrogenləri;
2
PKQ–parçalanmayan kompleks
qarışıq;NFD–naftalin,fenantren, dibenzotiofen.
Cədvəldən
göründüyü kimi, 1-ci tədqiqat stansiyasında 0,20 sm-
dən 2,5 m dərinliyə qədər üç nöqtədən götürülmüş torpaq nümunələrində
ÜNK ilə təxminən eyni çirklənmə dərəcəsi müşahidə olunur. Neft gölləri-
nin ətrafında karbohidrogenlərlə çirklənmə çox yüksək olub 15-27%-ə qə-
dər, nisbətən təmiz sahələrdə (4, 6 və 12-ci stansiyalar) 0,5%-ə qədərdir.
Neft gölünün ətrafında (S1) PAK-in miqdarının torpağın üst qatı ilə mü-
qayisədə dərin qatlarda dəfələrlə çox olduğu qeydə alınmışdır. Nəticələrin
təhlili çirkləndiricilərin torpaqda yığılıb qalmasının həmin sahələrin,
PAK
də daxil olmaqla, müxtəlif toksik maddələrlə çirklənməsinə
səbəb olduğunu göstərir. Abşeronun iqlim şəraitində torpaqların
PAK-dən öz-özünə təmizlənməsi çətin
və uzun müddət tələb edən
prosesdir [39, 59].
21
Müşahidələrimiz təsdiq edir ki, neftin tərkibində olan ağır metal-
lar əsasən onun asfalten-qatran fraksiyasında torplanır. Zığ-Hövsan zo-
nasının neftlə çirklənmiş ərazilərində torpaqların ağır metallarla çirk-
lənməsinin tədqiqi nümunələrdə bir neçə metalın – Cd, Zn, Cr, Ni və
Ba–un miqdarının YVH-dən 2-5 dəfədən 7-8
dəfəyə qədər yüksək ol-
masına baxmayaraq, torpaqlardakı fon tərkibindən fərqlənmədiyini gös-
tərir. Digər NQÇİ-lər üzrə aparılmış tədqiqatlar zamanı 10 nümunədə
ağır metalların miqdarı
təyin edilmiş, əksər sahələrdə ekosistem üçün
potensial risk mənbəyi hesab olunan As, Ba, Cr, Cu, Pb və Zn-in miq-
darının respublikada qəbul edilmiş YVH-dən artıq olması
müşahidə
olunmuşdur. NQÇİ ərazilərində torpaqların As, Cd, Cr, Hg, Pb, Cu, Zn
kimi toksik metallarla çirklənməsi üzrə aparılmış analizlərin nəticələrinə
əsasən hesablamalar aparılmış və ayrılıqda hər element üçün ZF, I
geo.
və
E
i
-in qiymətləri müəyyən edilmişdir [43,49]. Geo-akkumulyasiya indek-
sinin (I
geo
) qiymətlərinə uyğun olaraq ərazi As və Cr-la orta→ağır (>1)
çirklənmə kateqoriyasına aid edildiyi halda digər metallarla çirklənməmiş
hesab oluna bilər (cədvəl 5). Nəticələr metalın ekosistem üçün yaratdığı
potensial riskin çirklənmə səviyyəsindən daha çox elementin təhlükə-
lilik dərəcəsindən asılı olduğunu göstərir [57].
Dostları ilə paylaş: