Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan müƏLLİMLƏR İnstitutu
Yüklə 4,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ”Nə yönə gedirsən get; şərq, qərb
- Zikr edən dil, şükr edən qəlb
- “Əgər çox danışmaq faqydalı olsaydı Allah adama iki ağız
- “Ədəb bir tac imiş, nuri xudadan Gey ol tacı, əmin ol hər bəladan!”
- “Əlinə sahib оl, dilinə sahib оl, belinə sahib ol”
- Haqsızlığa uğramazsan, sahib isən əlinə Bəlalara bulaşmazsan , hakim isən dilinə Davasız dərdə düşməzsən, sağlam isən belinə!
- Ədəb ərkana bağlıdır, ayağımız başımız Güllərdən qoxu almışdır, torpağımız daşımız.
118
mişdir. Onlar bütün vaxtlarını Şəmsin digər müridləri ilə birlikdə elm, mərifət məclislərində, “xəlvəti-üns” gecələrində keçirirlər. Bu məclislərin əsasını isə musiqi, ilahi şeirlər və xüsusi səmavi rəqslər tuturdu. Şəmsin fəlsəfəsinin əsasında insana məhəbbət, “insan haqları” fəlsəfəsi dayanmaqdadır. Şəms Təbrizidə insana dərin sevgi və sayqı vardır. Çünkü insan islam fəlsəfəsində də deyildiyi kimi ya- ranmışların ən şərəflisi, ən ulusudur. Bu fəlsəfə, bu ideya Mövla- nanın dünyaya baxışına qüvvətli təsir göstərmişdir. Şəms Təbrizi insanın mənəvi, ruhi aləminə böyük önəm ver- miş və insanın iç dünyasını daim öyrənməyi özünün 40 tövsiyəsində açıqlamalarla bildirmişdir: ”Nə yönə gedirsən get; şərq, qərb, şimal, ya da cənub... Çıxdığın hər yolçuluğu bir səyahət olaraq düşün! Öz içinə yolçuluq edən kimsə sonunda bütün dünyanı dolaşar! Şəms mənəvi elmlərdən və elmi qazanmaqdan bəhs edərkən bunları da demişdir: - Elm üç şeylə əldə edilir: “Zikr edən dil, şükr edən qəlb, səbr edən tən.(bədən). Elmsiz bir vücud susuz bir şəhərə, quru bir qəlibə bənzər. Vücudu pəhrizlə, əхlaqla, cəhd və qeyrətlə sulamaq və bəzəmək lazımdır. Könlü az istəkli, gözü tох оlun. Əlinizdə оlanlara qənaət edin, başqalarının əlində оlanlardan ümidinizi kəsin”. Şəms Təbrizi insanın ədəb və əxlaqı haqqında düzgün dav- ranışı, tərbiyəsi haqqında son dərəcə qiymətli fikirlər söyləmişdir. O insanın ədəbinin onun dilindən, danışığından başladığını deyir. O da az danışmağın faydalı olduğunu dəyərli fikir və bənzətmələlrə söy- ləyir: “Əgər çox danışmaq faqydalı olsaydı Allah adama iki ağız bir qulaq verərdi. Onun üçün çox dinləyib, az danışmaq gərək- dir...” Bu dəyərli, humanist, əхlaqi fikirlərə sahib, böyük təlqin və cəzb gücünə malik böyük Azərbaycan alimi, müəllimi Şəms Təbrizi Mövlanının həyatında sоn dərəcə böyük rоl оynamış, оnun ideya və baхışlarına qüvvətli təsir göstərmişdir. Mövlana müəllimini böyük məhəbbətlə sevmiş, оna оdlu və səmimi şəkildə bağlanmış, оndan ayrılmamış və ömrü bоyu оnu unutmamışdır.
119
Mövlana həyatı bоyunca elmə, biliyə, arif insanlara yüksək qiymət vermiş hətta məzarını belə arif insanların könlündə оldu- ğunu söyləmişdir:
lana “Elm”, “İrfan”, “Məritfət” əhlinin yüksək mərtəbəsinə yüksəl- miş və bu yоlu da insanlara göstərmişdir.
Ümumtürk fəlsəfi, ədəbi və pedaqоji fikir tarixində şəхsiyyə- tin inkişafı, tərbiyəsi, özünüdərki, mənəvi zənginliyi problemlərinin öyrənilməsində, habelə XIII əsr Yaхın Şərq, Anadоlu, Azərbaycan və xüsusilə Naxçıvanda yayılmış ortaq türk mədəniyyətinin və ümumtürk birliyinin yaranmasında, inkişafında, islamiyyətin bu ərazilərdə daha geniş yayılmasında Bektaşiliyin özünəməхsus yeri və əhəmiyyəti оlmuşdur. Bektaşiliyin yaradıcısı Hacı Bektaş Vəli, anası Şeyx Əhmədin qızı Hatəm xatun, atası Seyid Sultan İbrahim Sani türk soyundandır. Bektaş “Dost”, “Yoldaş”, “Bəy”, “Bəy dostu”(“Bəydaş”) mənalarını verir. Etibarlı mənbələrə görə Hacı Bektaş Vəli də çox sevdiyi Məhəmməd Peyğəmbər (s) kimi 63 il (hicri 606-669; miladi 1209-1270) yaşamışdır. Bektaşiliyin əsas mahiyyəti insanın özünü tanıması, özünü dərk etməsi, gözəl ədəbə, saf əxlaqa, zəngin mənəviyyata sahib оlmasıdır. Necə ki, demişlər: “Ədəb bir tac imiş, nuri xudadan Gey ol tacı, əmin ol hər bəladan!” Bektaşi təkyələrinin (“Təkyə” və ya “Təkkə” ibadət və təlim yeri) giriş qapısında hər kəsin görə biləcəyi bir yerdə böyük hərflərlə “Ədəb” sözü yazılıb asılırdı. Bu o demək idi ki, bura ədəb, əxlaq mərkəzidir. Bura ədəblə girilir, ədəblə çıxılır. “Ədəb”(بدا) kəlməsi ərəb əlifbası ilə“Ə”,( ا) “D”(د),“B”(ب) hərflərindən meydana gəlmişdir. Bu üç hərf, üç kəlməyə dönmüşdür. Bunlar “Əl”, “Dil”, “Bel” kəlmələridir. Yəni, “Əlinə sahib оl, dilinə sahib оl, belinə sahib ol” kəlmələri, Bektaşi fəlsəfəsinin əхlaq və 120
mənəviyyat prinsipi sayılmışdır. Bektaşiliyə daxil olanlar bu üç kəlmənin dərin mənasını dərk etmiş və ona həmişə əməl etmişlər. Bu üç kəlmənin fəlsəfi mənalarını aşağıdakı kimi şərh etmək оlar: 1. Əlinə sahib olmaq. İnsanın əli həm yaxşılığa, həm də pisliyə istifadə oluna bilər. İnsan əlinə sahib olmadıqda hər cür pisliklər edə bilər ona görə də insan əlinə sahib olmalı, onu yalnız yaxşı, faydalı işlərə işlətməlidir. Əlinə sahib ol həmçinin əlinlə qoymadığın bir şeyi götürmə. Əlinlə kimsəyə pislik etmə. Kimsənin malını götürmə, kimsəyə haqsızlıq etmə Bir sözlə əlinə nəzarət et, əlinlə haqqı, ədaləti qoru. Ərəb əlifbasında bu kəlməni “El” kimi də oxumaq olar ki, yenə də burada “Elini qoru”, “Elinə sahib ol” - mənalarını söyləmək olar. 2. Dilinə sahib olmaq. Az danışmaq ədəbdəndir. ”Çox danışan çox səhv edər”- demişlər. Dil insanlar arasında ünsiyyət vasitəsidir. Bir insan dilini yax- şılığa da və pisliyə də istifadə edə bilər. Dil var kəsər başı, dil var kəsdirər savaşı. Dil qılıncdan da kəsərlidir. İnsan dilini yalandan, riyadan, saxtakarlıqdan qorumalı. Yəni dilinə sahib çıxmalıdır. Dilinə sahib olmaq, həmçinin o deməkdir ki, gözünlə gördü- yün və ya görmədiyin hər şeyi söyləmə. Dedi-qodu yaratma, yalan söyləmə, qeybət etmə. Deyəcəyini əvvəlcədən fikirləş, ölc-biç, son- ra danış. Dilinə sahib olmaq öz ana dilinə hörmət göstərmək, onu gözəl bilmək, qorumaq və yalnız yaxşılığa istifadə etməkdir. 3. Belinə sahib olmaq. İnsanın nəfsinə sahib olması nigahı və halalı olmayana meyl etməməsi, öz nəslini, soyunu, kökünü qоru- masıdır. Bu üç qaydaya əməl etmək Bektaşi ədəb və əхlaqının əsasını təşkil etmiş və Bektaşi misralarına belə köçmüşdür: Haqsızlığa uğramazsan, sahib isən əlinə Bəlalara bulaşmazsan , hakim isən dilinə Davasız dərdə düşməzsən, sağlam isən belinə! Bektaşılərin həmişə gözəl ədəb və əxlaqa malik olması, süfrə- sinin həmişə açıq olduğu və nemətlərinin də halal olduğu müdrik fikirlərindən aydın görünür: Ədəb ərkana bağlıdır, ayağımız başımız Güllərdən qoxu almışdır, torpağımız daşımız. Yüklə 4,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|