Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan müƏLLĠMLƏR Ġnstġtutu
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qüvvət elmdədir, baĢqa cür heç kəs Heç kəsə üstünlük eyləyə bilməz.
- Hər uca rütbədən biliniz fəqət, Alimin rütbəsi ucadır əlbət...
- Elə sadiq dost ara, səni darda qoymasın Çəkib tordan çıxarsın, səni torda qoymasın.
- QarĢında boyun büküb əl açmayım deyə mən Əzəldən əl atmıĢam belə bir peĢəyə mən.
- Səbr etməklə insan yetər kamına YavaĢ-yavaĢ çatar dilaramına... Ovçu səbirsizlik göstərsə əgər
- Kim saxlasa dilini, görməz canı xətanı, Dil gətirər baĢlara, hər bəlanı, xətanı (Sirlər xəzinəsi)
- Zatı pis olana üz göstərmə sən, Qurdu bəsləməkdən ziyan çəkərsən.
174
maarifə, biliklərə yiyələnməyə, həm də hər cür biliklərə deyil, insa- na xeyir gətirən, faydalı biliklərə yiyələnməyə çağırırdı. Nizami göstərirdi ki, cəmiyyətin ən yaxĢı vətəndaĢı ancaq təhsilli, elmə qabil, maarifpərvər və müdrik olan insanlardır. Buna görə də hər bir Ģəxs ağıllı olmağa, biliklərə yiyələnməyə, müdrik insanlardan öy- rənməyə çalıĢmalıdırlar. Nizami son nəticədə göstərir ki, biliyi olan qüvvətlidir:
Nizami keyfiyyətli biliyi, həqiqi biliyi əsil bilik sayır və gəncliyə xitabən deyir:
ġair elmə yüksək qiymət verdiyi kimi elm adamına, alimə yüksək qiymət verir və alimin rütbəsinin bütün rütbələrdən uca ol- duğunu söyləyir, bütün elmlərin açarının alimlərdə olduğunu bildi- rir:
Nizamiyə görə təlim prosesi insana bilik verməklə bərabər həm onu maddi, həm də mənəvi cəhətdən yüksəldir. Nizaminin fikrincə, təlimin son həddi yoxdur. O, insanı həmiĢə təkmilləĢdir- məli, həm də mənəvi cəhətdən zənginləĢdirməlidir. Nizami bir əxlaqi keyfiyyət kimi dosluq və yoldaĢlığa yüksək qiymət verir və qeyd edir ki, adamlar üzdə bir cür, dalda baĢqa cürdür. ġair həqiqi, sadiq dost tapmağı məsləhət görür: Elə sadiq dost ara, səni darda qoymasın Çəkib tordan çıxarsın, səni torda qoymasın. Nizami poeziyasının əməksevərlik ideyaları əsrlərdən bəridir ki, Azərbaycan pedoqoji fikrində özünəməxsus yer tutur. Kərpic- kəsən qocanın hekayəsi əməksevərlik baxımından çox ibrətamizdir. Cavan oğlan qoca kərpickəsənə daha asan iĢlə məĢğul olmağı məsləhət gördükdə qoca cavanı utandıracaq Ģəkildə belə deyir: QarĢında boyun büküb əl açmayım deyə mən Əzəldən əl atmıĢam belə bir peĢəyə mən. 175
Nə xəzinə yığanam, nə də tirmə geyənəm, Öz halal zəhmətimin çörəyini yeyənəm. Nizami düzlük, mərdlik, sadəlik, xoĢxasiyyətlilik kimi keyfiy- yətləri gənc nəsildə tərbiyə etməyi məsləhət bilirdi. Nizamiyə görə düzlük və doğruçuluq böyük mərdlikdir. Nizami həddən artıq yum- Ģaq, mülayim olmağı, yersiz təvazökarlığı ciddi nöqsan saymıĢdır. Nizami hər cür fəaliyyətdə orta mövqeyin tutulmasını məsləhət gö- rür. Çoxun da, azın da zərərli olduğunu bildirir. Amma, onun ideya- larında orta hədd Qızıl hədd adlandırılır. Səbrli olmaq, sirr saxlamaq, qənaətcil olmaq yüksək əxlaqi keyfiyyətlər sayılır. Nizami öz dəyərli misralarında bu əxlaqi key- fiyyətləri dilə gətirir və insanlara səbrli olmağı, sirr saxlamağı, qə- naətcil olmağı tövsiyə edir. Bu istiqamətdə Nizami misralarından bir neçə nümunəyə diqqət yetirək:
Nizami mahir bir pedaqoq kimi təlim tərbiyə iĢlərində yaĢ dövrlərinin nəzərə alınmasının böyük əhəmiyyəti olduğunu bildirmiĢ və özü əsərlərində bu məsələyə toxunmuĢdur. Nizami yaĢ dərəcələrindən danıĢarkən o böyük filosof, tarixdə Ġlk müəllim hesab edilən Aristotelin 7-7 yaĢ bölgüsünü bəyənmiĢ və onu təqdir etmiĢ və oğlu Məhəmmədə 7, 14, 21 yaĢlarında nəsihətamiz Ģeirlər yazmıĢdır (ġeirlər dərsliyin I cildinin IV fəslində verilmiĢdir). N.Gəncəvi Ģəxsiyyətin formalaĢmasında irsi amillərin roluna yüksək qiymət verir. O dahi flosof Aristotelin dili ilə insanlara məs- ləhət görür ki, zatı pis olana etibar edib, iĢ tapĢırmaq qurdu bəslə- məyə bənzər: Zatı pis olana üz göstərmə sən, Qurdu bəsləməkdən ziyan çəkərsən. 176
Bədgövhər adamla heç addım atma, Öz təmiz kimyanı küllərə qatma. Nizaminin dəyərli nəsihətamiz əsərlərində tərbiyənin bütün sahələri öz əksini tapmıĢ və Azərbaycan pedoqoji fikrində Nizami ideyaları əməyə, zəhmətə qatlaĢmaqda, elm, bilik qazanmaqda, pe- Ģə, sənət dalınca getməkdə, yaxĢı dostlar tapmaqda, ümumiyyətlə, kamil bir insan kimi formalaĢmaqda gənclərə əsrlər boyu tərbiyəçi, yol göstərən müəllim olmuĢdur.
6.2. Erkən orta əsrlər dövründə Azərbaycan klassik pedaqoji fikri
məktəb və pedaqоji fikir tariхində böyük mütəfəkkir, görkəmli alim və astrоnоm, pedaqоq və tərbiyəçi Məhəmməd Nəsirəddin Tusinin (1201-1274) özünəməхsus yeri və хidmətləri оlmuĢdur. Deyə bilə- rik ki, N.Tusi böyük astrоnоm, riyaziyyatçı, filоsоf оlmaqla bəra- bər, həm də bir pedaqоq, müəllim və tərbiyəçi kimi gənc nəslin hərtərəfli inkiĢafı, tərbiyəsi və təlimi üçün dəyərli əsərlər yazmıĢ, müdrik fikirlər söyləmiĢdir. Tusinin yaratdığı pedaqоji əsərlər təlim və tərbiyənin çох geniĢ və müхtəlif sahələrini əhatə etmiĢ və bu əsərlər neçə-neçə nəsillərin təlim və tərbiyəsində mühüm rоl оyna- mıĢ, müəllim və pedaqоqlarımız həmin əsərlərdən хeyli faydalan- mıĢ, öz əməli fəaliyyətində оnlardan istifadə etmiĢlər.Bütün bunlar da öz növbəsində pedaqоji elmimizin, tərbiyə nəzəriyyəsinin inkiĢa- fında əhəmiyyətli rоl оynamıĢdır. Tusinin ən məĢhur əsəri isə 1235- ci ildə yazdığı “Əхlaqi- Nasiri” əsəridir ki, bu əsər əхlaq, mənəviy- yat məsələlərinə həsr оlunmuĢdur. Bu kitab Ġranda Qəhistan hökmdarı Nəsirəddinin əmri ilə yazıldığından Tusi bu əsəri hökm- darın Ģərəfinə “Əхlaqi –Nasiri”, yəni “Nasirin əхlaqı” – adlandır- mıĢdır. Pedaqоji fikir tariхində “Əхlaqi- Nasiri” əsəri yüksək qiy- mətləndirilir və ali pedaqоji məktəblərdə tədris edilir. Tusinin döv- ründə də bu əsər məktəb və mədrəsələrdə geniĢ öyrədilmiĢdir. Tusi- nin 200-ə qədər əsər və mənzumələri оlmuĢ ki, bu günə qədər əhə- miyyətini itirməmiĢdir. Özünün yaradıcılığı haqqında belə bir Ģeiri Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|