Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
104 Əl-Ġstəxri ö z əsərində Azərbaycan və Arran ın sərhədləri, Ģəhərləri, dəniz və gölləri haqqında maraqlı mə lu mat vərmiĢ, balaca Ģəhərlər və iri yaĢayıĢ məntəqələri arasındakı məsafələri göstərmiĢdir. Bu məlu mat lar Azə rbaycanın orta əsr xə ritə lərinin tərt ib et mək üçün gərəklidir. Əsərin Azə rbaycan aid hiss əsini N.M.Və lixan lı (IX-XII əsr coğrafiyaĢünas səyyahları Azərbaycan haqqında. B., 1974, s. 87-93) azərbaycancaya çevirmiĢdir. AĢağıda həmin çevirməni ixtisarla vəririk. Azərbaycan, Arran və Ərməniyyəni b iz b ir xəritədə 1 yerləĢdirib vahid iqlim [kimi qəbul] etdik 2 , ġərqdən buranı Cibəl, Deyləm, Xəzər dənizinin qərb [hissəi], qərbdən Ərmən (e rməni) və Lan (alan) sərhədləri, Cə zirə sərhədinin bir hissəsi, Ģimaldan Lan və Qabq (Qafqa z dağla rı), cənubda Ġraq və Cə zirə sərhədlərinin bir h issəsini əhatə edir. Azərbaycanın ən böyük Ģəhəri Ərdəbildir. Onun düĢ ərgəsi və hökmdar evi buradadır. ġəhərin sahəsi 1/3x1/3 fərsəxd ir (eyni 1/3 fərsəx, u zunu da o qədər). Ətrafında 3 da rvazası olan d ivar [çəkilmiĢdir]. Bunla rın ço xu palçıqdandır. ġəhərin [torpağı] bərəkətlid ir, ucuzluqdur. Buran ın rustaq və maha lla rı (kura ) var. [Ərdəbilin] 2 fərsə xliy ində Sabalan (savalan) ad lanan əzəmətli və yüksək [dağ] ucalır. Onun [zirvəsində] nə qıĢ, nə də yay vaxtı qar əksik o lmur. Burada yaĢayıĢ yoxdur. Ərdəbildən sonra böyük Ģ əhər [Mağaradır]. Qədim va xt larda burada qoĢun düĢərgəsi və hökmdarın evi vardır. Marağa olduqca sağlam iq limi, münbit [torpaqlı] bostan, rustaq və əkin sahələri o lan [yerdir]. Onun ətrafında Ġbn Əbu Sacın 3 xaraba qoyduğu divar vardır. Böyüklüyünə görə, Marağadan sonra Urmiya gəlir. Bura ƏĢ-ġurat 4 gölü sahilində, sağla m iqlimli, bol ne mətli, [satıĢ] qiy mətlə ri ucuz Ģəhərdir. Məyanic, Xunəc, Ucan, Də xxə rqan, Xuvəy, Sələ mas, Mərənd, Təbriz, Bərzənd, Va rsan, Muğan, Cabravan, UĢnuh -bunlar kiĢi və böyüklüyünə görə bir-b irinə bənzəyən Ģəhərlərdir. Bərdəyə gəldikdə, bu Ģəhər ço x böyükdür: b ir fərsə xdən [ço x] en i, o qədər də [uzunluğudur]; sağla iq limi, münbit. Ço xlu ə kin sahəsi və meyvəsi olan yerdir. 1 Əl-Ġstəxrinin əsərində verilən xəritəyə iĢarədir. 2 Bir çox ərəb müəllifləri kimi, əl-Ġstəxri də Azərbaycan, Arran və Ermənistanı ― bir çox xəritədə‖ yerləĢdirib ―Ərməniyyə‖ adı ilə bir ərazi kimi vərir. Bu, ərəb istilasından sonra həmin ölkələrin bir inzibati bölgü içərisində idarə olunmasından irəli gəlirdi. 3 Ġbn Əbu Sac-kökcə türk olan Sacilər sülaləsinin banisi Əbu Sac Divdadın oğlu Yusif ibn Əbu Sac. Xəlifə Müqtədirin dövründə (902-932) tanınmıĢ sərkərdə. 908-ci ildə Azərbaycan və Ermənistanın hakimi t əyin edildi. Yusif Ġbn Əbu Sacın dövründə, Azərbaycaın cənub torpaqları vahid haimiyyət altında birləĢdirilərək, Xilafətdən asılı olmayan dövlətə çevrilmiĢdir. 4 ƏĢ-ġurat-Urmiya gölünün adlarından biri idi. 105 Ġraqla Xorasan arasında Rey və Ġsfahandan sonra Bərdədən daha münbit [torpaqlı], əlveriĢli mövqe tutan bir Ģəhər yo xdur. Buradan bir fərsə xdən də az məsafədə, onunla yaxĢı münasibətdə olan Əndərab adlı yer vardır. Bura Kərnə, Ləsub və Yəqtan 1 arasındadır və sahəsi bir günlük yol ərazini tutur. Bura bostan və hər cür meyvəli bağla Ģəbəkələnibdir. Fındığ ı Səmərqənd fındığından, Ģabalıdı ġam Ģabalıd ından daha yaxĢıdır. Burada, [hə mçin in], b ir [cür] meyvə yetiĢir ki, onu raqal 2 adlandırırla r… ġabalıda gədikdə, bu, qara qo zun yarısı boydadır, dadı is ə fındıq və xu rmanın dadın ı verir. Bərdəyə ənciri Ləsubdan gətirirlər, bu, əncirin ən ya xĢı növüdür. Buiradan çoxlu ipək aparırlar. [Ġpək verən barama qurdlarını] heç kəsə mənsub olmayan tut ağacları [yarpaqla rı ilə] bəsləyirlər. [Bə rdə] Fars və Xuzistanı ço xlu ipəklə təhciz edir. Bərdənin 1/3 fə rsə xliyindən 3 Kü r çayı keçir. Kürdə surmahı 4 balığı var, bu [balıq] duzlandırılmıĢ baĢqa yerlərə aparılır. Kür çay ından zəraqan və iĢubət adlanan balıqlar da tutulur. Bu yerlərdə hər iki balıq baĢqa balıq lardan üstün tutulur. Bərdə Ģəhərinin Bab ə l-Əkrad adlanan qapısı yanında 1 kv. Fərsə x böyüklüyündə ―əl-Kurkiy‖ adlı bazar var, bazar günləri camaat burada yığıĢır, hər yerdən hətta, Ġraqdan belə buraya adamlar a xıĢır. Bu [bazar] Ku lsure 5 bazarından daha böyükdür. ―Əl-Kurkiy‖ həmiĢə eyni gündə açıldığına görə, [həftənin] hə min gününün adına üstün gəlmiĢdir. Hətta bir ço xları həftənin günün sayarkən deyirlər: Ģənbə, əl-Kurkiy, bazar ertəsi, çərĢənbə axĢamı… və beləliklə, həftənin günlərini sayırlar. On ların xə zinə evi (beyt-əl-ma l) ġa m qaydası ilə ca me`e məscidinin yanında, ba zarlar is ə Ģəhər kənarındadır. Bab ə l-Əvbab Ģəhəri dəniz sahilindədir. Mərkə zində gə milər üçün liman vardır. Bu liman ilə dəniz arasında, hər iki yandan sədlər çəkilmiĢdir. Belə ki, gəmilə r da xil olması üçün yer dardır.giriĢ is ə ço x girint ili-ç ıxıntılıdır. [Liman ın] girəcəyinə zəncir [bağlanılmıĢdır]. Hər bir gə mi ica zəsiz buraya nə da xil olmu r, nə də çıxmır. Hər iki diva r daĢ və qurğuĢundandır. Ġbn Havqəl yazır: ― Bərdə Ģəhərinə gəldikdə, bura Arranın anası (paytaxtı) və bu yerlərin ən yaxĢısıdır. ġəhər çox böyükdür...Rey və Ġsfahandan sonra, Ġraqla Təbəristan arasında Bərdə kimi böyük və məhsuldar, tutduğu mövqe və xənizəyə verdiyi gəlirə görə yaxĢı yer yoxdur‖. (Bax: Vəlixanlı N. M, Göst ərilən əsəri. S. 108). 1 Əl-Ġstəxriyə görə, Kərnə, Ləsib, Yəqtan-Bərdə yaxınlığında yaĢayıĢ məntəqələri idilər. 2 Ruqal-əslində ―zuqal‖ olmalıdır, ― zoğal‖ deməkdir. 3 Ġbn Havqəl-―3 fərsəxliyində yazmıĢdır‖. Bu daha doğrudur. 4 Surmahı –(fars dilində ―mah‖ balıq deməkdir)-Ģamayı balığı, Kürdə indi də tutulur. 5 Kulsurə (Kulsurə)-indiki Kült əpə, Marağadan 53 km Ģərqdə Ģəhər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|