Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

102 
 
Mö`minlərin  Əmiri  əmr  etdi  ki,  onun  qarnını  yarsınlar  və  ikisindən  biri
1
 buna  
əməl  etdi.  Daha  sonra  o,  Babəkin  baĢını  Xo rasana    göndərdi,  bədənini  isə 
Sa mirədə, mə ziyyəti ya xĢı b ilən olan əl-Əkəbə  adlı yerdə çarmıxa  çə kdirdi. 
  …Tau k  ibn əhmədin sözləri  ilə  deyirlər  ki,  Babək qaçan  za man o, Səh l 
ibn  Sunbatın  yanına    gəlmiĢ,  AfĢin  isə  Əbu  Səid    və  Bu zbarı  göndərib  Babəki 
ondan  almıĢ və Səhl öz oğlu Müaviyyəni Babəklə AfĢin in yanına  göndərmiĢdir. 
AfĢin  əmr    etmiĢdir  ki,  Müaviyəyə  yüz    min  dirhəm,  Səhlə  isə  Mö`min lər 
Əmrin in  adından    bir  milyon  dirhəm,  habelə  ço xlu  daĢ-qaĢla  bəzədilmiĢ  kəmər 
və batrik tacı verilsin. Bu  yolla  Səh l batik oldu. O hə m də söyləyirdi ki, Babə kin  
qardaĢı Abdullah Bey ləqan hakimi Uxt Ġstifanus adı ilə bəlli o lan Ġsa ibn Yusifin  
yanında  idi. 
  Babəklə  müharibə dövründə AfĢin qoĢuna azuqə, hədiyyə və yardım  ilə  
yanaĢı, at belinə qalxd ığı hər gün üçün [10 min dirhəm]
2
 alırd ı. 
  Söyləyirlər  ki,  20  il  ərzində  Babə k  225.500  ada m  ö ldürülmüĢ,  Yəhya  
ibn  Mü`əz,  Ġsa    ibn  Məhəmməd  ibn  Əbu  Xalid,  Əh məd  ibn  Cüneyd  (onu  əsir 
almıĢdır),  Züreyq  ibn  Əli  ibn  Sadaqa,  Məhəmməd  ibn  Hu meyd  ət-Tusi  və 
Ġbrahim ibn əl-Leys üzərində qələbə çalmıĢdır.  Babəklə birlikdə  3309 nəfər əsir 
alın mıĢ  və  ona    əsir  düĢən  7600  müsəlman  qadın  və  uĢaqları  azad  ed ilmiĢdir. 
Babəkin  17  oğlu,  23  nəfər  q ız    və  gə lin i  AfĢinin  ə linə  keç miĢdir.  Mö`təsim 
AfĢinin baĢına tac qoydu, onu geyindirib  brilyantlarla  bəzədi.  Ona    20  milyon 
dirhə m  pul  göndərdi-bunun  10  milyonu  hədiyyə  idi,  10  milyonu  is ə  o,  ö z  
əsgərlərinin  ailələrinə  paylad ı.bundan    baĢq  o,  Sindin  hakimi  təyin  edild i.  O 
(Mö`təsim), Ģairləri onu təhrif  etməyi buyurdu və onları mü kafatlandırmağı əmr 
etdi. Bu 2-ci rəbi ayının 13-də cü mə a xĢa mı (14 mart 838-ci ildə) oldu.    
Bu  ildə  Bizans  çarı  M ixa ilin  oğlu  Feofil
3
 Zibatra
4
 sakinlərinin  ü zərinə 
hücum  edib  onları  ələ  keçird i  və  Ģəhərlərini  v iran  qoydu.  Sonra  o,  Malatyəyə
5
 
doğru  tələsdi  və  bir-b irinin   ardınca  müsəlman   qalalarının  əhalisi  üzərinə 
basqınlar etdi. O,  müsəlman  qadınların ın (bəzilərin in də deməsinə görə  mindən 
                                                                                                                                                  
gözünə yaxdı. Mö`təsim  dedi: ―Ondan  soruĢun,  görək  o  nə  üçün  belə  etdi?‖.  Babəkdən  soruĢduqda 
dedi: ―Xəlifəyə  deyin,  sən mənim  əl-ayağımın  kəsilməsinə  əmr verdin.  Qəlbindən  qanım  axıb  üzüm 
sarala, camaat da elə təsəvvür edə ki, mənim üzümün saralması qanın axmasından deyil, qorxudandır. 
Üzümün  sarılığını  göstərməmək  üçün  onu  qana  boyadım‖.  Mö`təsim  dedi:  Onun  gördüyü    iĢlər 
bağıĢlanmalı  olsaydı,  elə  bu  üstünlüyə  görə yaĢamağa  layiq   olardı.  O,  Babəkin  iĢinin  bitirilməsini 
əmr etdi...‖ (bax: Səid Nəfisi. Babək, s. 95-96.) 
1
  ― Ġkisindən biri‖-Babəkin edamında iki cəlladın iĢtirak etdiyini göstərir. 
  Əl-Əkəbə-Samirədə məhəllə. 
2
 Babəkə qarĢı müharibədə AfĢin ―hər atlandığı gün on min dirhəm, atlanmadığı gün isə beĢ 
dihrəm pul alırdı‖ (bax: Ġbn əl-Əsir, s. 64). 
3
  Feofil-Bizans imperatoru (829-842). 
4
  Zibatra-Mesopatamiya ilə Bizans sərhəddində qala.  
5
   Malatya-Fərat  çayının  yuxarı  axarında,  Xilafətin  Bizansla  sərhəddində,  Zibatranın  5 
fərsəxliyində qala. 

---

103 
 
çoxunu) əsir ald ı və əlinə keçən müsəlman kiĢiləri cəzanlandıraraq və burunlarını 
kəsdirdi.  
 
 
Nə üç ün Biz ans  hökmdarı müs əlmanlar a  qarĢı bunu törətdi, 
[bunun] sə bə bi  
 
  Deyilənə  görə  buna    səbəb  olan    bu  idi:  Sonunun  çatdığını  h iss  ed ən 
Babək,  onu  hər  tərə fdən  sıxıĢdıran  və  haldan    salıb  məhv  olmaq   dərəcəsinə 
çatdıran  AfĢinlə  müharibəni  daha    aparma   gücündə  olmad ığın ı  yəqin  edərək 
Bizans çarı Georg inin nəvəsi, Mixailin Feofilə yazıb xəbər vermiĢdi ki, ərəblərin  
çarı ona  qarĢı özünün bütün ordularını və bütün döyüĢçülərin i, hətta  ö z dərzisini 
(Cə fər  ibn  dinar  əl-Xəyyat  nəzə rdə  tutulur)  və  ö z  aĢpazın ı  (Ġta x  ət-Tabba x 
nəzərdə  tutulur)  da    göndərmiĢdir  ki,    [onun  ərazisinə]  hücum  et mək  istəsən, 
sənin yolunda qarĢını kəsə bilən heç kəs olmayacaq. 
  O  (Babək)  ona    mə ktub  göndərməklə  ü mid  edird i  ki,  Bizans  çarı  fəa l 
hərəkət edir və bu yolla  o  (Babə k) öz fə la kətlərinin  bir qis mindən ya xa qurtara  
bilər. Çünki Mö`təsim istər-istəmə z ona qarĢı duran  qoĢunlarını  bir qismin i geri 
çağırıb  onları Bizans  çarına qarĢı göndərəmə məcbur o ldu, beləliklə də  [fəlakət] 
ondan uzaqlaĢıb, hər hansı bir  kənar yerdə baĢ verir. 
  Söyləyirlər  ki,  Feofil  100  min lik  qoĢunla  hücum  etdi;  deyilənə  görə  
bunun böyük hissəsini təxminən 70  mindən ço xunu nizami ordu, yerdə qalan ını 
isə  yardımç ı  qoĢun  təĢkil  edirdi.  [Onla rın   baĢçısı  Ba ris  idi].  O,  Cibə ldə  üsyan 
qaldırmıĢ  və  Ġshaq  ibn  Ġbrahim  ibn  Müs`əb  tərəfindən  məğ lub  ediləndən  sonra 
bir h issəi bizanslıların tərə finə keç miĢ Mü xə mmirə  ilə Zibatraya  gəlmiĢdi.  
 
  18.ƏL-ĠSTƏ XRĠ. ― KĠTAB MƏSALĠK ƏL-MƏ MALĠK‖  
 
  Əl-Ġstə xri  (Əbu  Ġshaq  Ġbrahim  ibn  Məhəmməd  əl-Farisi  əl  Ġstəxri)  X 
yüzilin  ərəbdilli  tarix-coğrafiya  ədəbiyyatının  tanın mıĢ  nümayəndələrindən 
biridir. Onun həyatı haqqında  mə lu mat yo xdur. Ya lnız Ġranın  Fars v ilayətnidəki 
Ġstəxri Ģəhərində doğulması bəllidir.  Əsərdən aydın olduğu kimi Mavəraünnəhr, 
Ġran, Ərəb istan, Suriya və Misirə səyahət etmiĢdir.  
  Əl-Ġstə xri ―Kitab  məsalik əl-Mə ma liki‖ (― mə mlə kətlə rin yolları  kitabı‖ ) 
930-933-cü    illə rdə  Orta  Asiyada    coğrafiyaĢünas alimi  Əbu  Zeyd  ibn  Səhl  əl-
Bə lxinin  (850-934)  b izə  gəlib  çatmayan  əsəri  əsasında  tərtib  etmiĢdir.  Əl-
Ġstəxrinin  əsərin in  xahiĢi  ilə  951-ci  ildə  müasiri  və  davaçısı  Əbu-l-Qasim  ibn 
Havqəl düzə liĢlər və ə lavələr edərək, ― Kitab əl-məsalik və-l-mə malik‖  (― Yo llar  
və mə mlə kətlə r haqqında  kitab‖) ərəsini yazmıĢdır.  

---