Azerbaycanda tolerantliq enenesi indd
Yüklə 79,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
112 İnsan da var ki, nə niyyəti yaxşıdır, nə də əməli. Həm meyvəsi, həm də qoxusu olmayan arava da bunun simvoludur. Bu iki meyvə və bitkinin bir yerdə bağlanması və onlarla birlikdə ibadətin yerinə yetirilməsi, duaların edilməsi cəmiyyətdəki müxtəlif xarakterli insanları bir yerə toplayıb bir istiqamətə - Allahın yolu ilə getmək mənasını daşıyır. Cəmiyyətdə istər yaxşı olsun, istərsə də pis bütün insanlar birlikdə yaşamaq məcburiyyətindədirlər. Onların bəzisinin yaxşı əməl sahibi ol- maması cəmiyyətdən təcrid olunması demək deyildir. Onun üçün də həmin adamları Rəbbin yoluna istiqamətləndirmək, onların yaxşı ola bilməsi üçün Allahın yəhudilərə göndərdiyi müqəddəs Tövrat qarşısında dualar etmək lazımdır. Bu bay- ramda Tövrat Aron-Hakodeşdən götürülüb Tevaya gətirilir və onun önündə dualar edilir. Tövrat qoyulmuş Tevanın ətrafında fasilələrlə yeddi dəfə dövrə vurulur”. Qəsəbədə ardıcıllıqla keçirilən digər yəhudi bayramların- dan biri də Tövratın xətm oluması - Simha Tora bayramıdır. Bu bayram Sukotun ertəsi günü qeyd edilir. Yəhudilərin dini və milli bayramlarından biri də e.ə. 148- ci ildə onların düşmənlə mübarizə apardıqları vaxt Süleyman məbədindəki menoranın (yeddigözlü şamdamın) birgünlük ya- nacaqla səkkiz gün yanmasının xatirəsinə keçirilən bayramdır. Yəhudilərin digər iki bayramı da onların Misir əsarətindən xilas olmasının xatirəsinə keçirilən Fısıh (Pasxa) və Tövratın Tanrı tərəfindən yəhudilərə bəxş edilməsinin şərəfinə qeyd edilən Şavuot bayramlarıdır. 1 Tövratda buyurulduğuna görə, ibadət yalnız Tanrıya olunur. İbadətin əsasını məbəd təşkil edir. Bu məbəd isə ilk dəfə Həzrət Süleyman (e.ə. 973-933) tərəfindən Qüdsdə inşa olunan (Süleyman məbədi/Beyt-Hamikdaş) məbəddir. Bi- zim eranın 70-ci ilində Titusun başçılığı ilə Roma legionerləri 1 Şinasi Gündüz, Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2007, s. 241. 113 Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi yəhudilərin əsrlikdən sonra Qüdsdə inşa etdikləri məbədi dağıtdılar və Yəhudi dövləti Romanın bir əyalətinə çevrildi. 1 Qüdsdəki məbəd tamamilə dağıdıldığı üçün Tövratda əmr olunan ibadətlərin bəziləri təxirə salınmışdır ki, qurban ibadəti bunlardan ən öndə gələnidir. Gündəlik ibadətlər sinaqoqlarda (havra) və yaxud da hər hansı bir başqa yerdə həyata keçirilir. 2 Sinaqoq yəhudilərin birlikdə ibadət etdikləri yerdir. “Kne- aset” ivrit dilində toplantı deməkdir. “Bet Knesset” (Toplantı evi) termini isə hazırda sinaqoqdakı bütün fəaliyyəti əks etdirir. Yəhudilər burada toplanır, ibadət edir, Tövrat oxuyur, dərs ke- çir və bayramlarını qeyd edirlər. 3 Kollektiv ibadət həddi-buluğa çatmış (on üş yaş) ən azı on nəfər kişi ilə həyata keçirilir. İbadətə xaxam (ravvin) və yaxud da camaatdan biri rəhbərlik edir. Altı günbəz (Qilqat) sinaqoqunda keçirilən Sukot bayramı 1 İsmayıl Vəliyev, Dünya dinləri Azərbaycan Milli Ensklopediyası Nəşriyyat- Poliqrafiya birliyi, , s. 223, Bakı, 2003. 2 Şinasi Gündüz, eyni əsər, s. 237. 3 B. A. Baranovskiy, Y. N. İvanov Pелигии мира, s. 335, “Иудаизм,” Minsk, 2006, книжний домь nəşriyyatı. 114 Dağ yəhudilərinin ibadətlərini həyata keçirdikləri sinaqoq- lardan biri Qırmızı qəsəbə İsaak Xanukov küçəsi 9 ünvanın- da yerləşən 1888-ci ildə memar Gilel ben Xaim tərəfindən inşa olunmuş Qilqat sinaqoqudur. 14 əsas pəncərəsi olan altıgüşəli bu ibadət ocağının başqa bir adı da Altı günbəz sinaqoqu- dur. Quba xanı Hüseynəli xanın icazəsi ilə Qilqat məhəlləsi sakinlərinin Qaladüz kəndi ətrafından altı gün ərzində bura köçüb gəlmələrinin rəmzi olaraq sinaqoq belə adlandırılmış- dır. Digər bir ehtimal isə Tövratda dünyanın altı gündə yara- dılması ilə bağlıdır. Pəncərələri altıguşəli ulduz şəklində palıd ağacından hazırlanmışdır. Sinaqoqun bərpasına 1995-ci ildə başlanılmış və 2000-ci ilin oktyabr ayında başa çatdırılmışdır. Hazırda dindarların istifadəsində olan məbədin zirzəmisində dini mərasimlərin keçirilməsi üçün 60 nəfərlik ibadət zalı və mətbəx də vardır. 1 Böyük ibadət zalı olan sinaqoq Şərq üslubunda tikilmiş qədim memarlıq abidəsidir. İçərisindəki ibadət divarına baxan hissə aron-kaduş adlanır. O, hündürlüyünə görə Avropada təkrarı olmayan və Yerusəlimə baxan qibləgahdır. Hündürlü- yü 7 metrdir. Müqəddəs Kitab həmin divarda yerləşən dolabda saxlanılır. Ümumiyyətlə, bütün sinaqoqlarda üç şey mütləq olur. Bun- lar içərisində əlyazma Tövrat saxlanan müqəddəs şkaf Aron- Hakodeş (Aron-Kaduş), daima yanan işıq Ner-Natamid və ibadət əsnasında Aron-Hakodeşdən çıxarılan Tövrat nüsxələri oxunan şkafla üzbəüz yerləşən kürsü Teva. Dağ yəhudilərinin soyuq mövsümlərdə ibadətlərini yerinə yetirdikləri digər məbəd isə Cənubi Azərbaycanın Gilan vilayətindən gəlmiş mühacirlər tərəfindən inşa edilmiş İsaak Xanukov küçəsi 26 ünvanında yerləşən Giləki sinaqoqudur. Məbədin memarı Gilel ben Xaimdir. Onun adı sinaqoqun kərpic fasadında həkk olunmuşdur. Özül daşının üzərindəki yazıdan 1 http://www.scwra.gov.az 115 Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi məlum olur ki, məbəd 1896-cı ildə ucaldılmışdır. Lakin giriş qa- pısının üzərində başqa bir lövhə də vardır. Burada isə başqa bir tarix, yəni 1857-ci il yazılıb. Ola bilər ki, bu lövhə gilanlı yəhudi mühacirlərin daha əski məbədindən gətirilib və sinaqoqun gi- riş qapısı üzərinə vurulmuşdur. Dördsütunlu dam üzərində ucalan ensiz, altıguşəli günbəz Giləki məbədinə xüsusi gözəllik verir. Sinaqoqun binasında İsrail qolunun sayına uyğun olaraq 12 pəncərə vardır. Tarixi qaynaqlardan məlumdur ki, əvvəllər sinaqoqun yanında bulaq olmuşdur. Ehtimala görə, Qubada XIX əsrin birinci yarısında tikilmiş məscid Gilan məbədi üçün prototip olmuşdur, çünki altıguşəli günbəz bir vaxtlar şüşədən idi və dua otağını işıqlandırırdı. Anoloji damörtüyü isə Quba məscidində də mövcuddur. Keçmişdə Giləki sinaqoqunda dağ yəhudilərinin digər məbədlərindəki kimi, qadınlar üçün ayrıca otaqlar yox idi. Qadınlar yalnız bayram vaxtı buraya gəlirdilər və sinaqoqun həyətində otururdular. Hazırda isə qadınlar bay- ram vaxtı məbədə buraxılırlar. 1 Ümumiyyətlə, Yəhudilikdə sinaqoqların İslamda olduğu kimi bir müqəddəsliyi vardır. Sinaqoqlarda şəkil və heykəl əsla olmaz. Çünki bunların olduğu yerdə ibadət qadağandır. Sina- qoqa ədəbə uyğun paltar və baş örtüsü ilə girmək olar. Başı açıq sinaqoqa girmək Tanrıya hörmətsizlik əlaməti kimi qəbul edilir. Bunun üçün də yəhudi kişilər başlarına kipa qoyurlar. Qadınlar da başlarını örtürlər. Yəhudilər ibadət əsansında bir sıra əşyalardan da istifadə edirlər. Bunlar dua kitabı Siddur, Tefilin, Tallit və Kipadır. Te- filin içində “Şema Yesrael” duasının yazılmış olduğu iki balaca qutudan və bir dəri qayışdan ibarətdir. Şənbə günü xaric digər günlərdə səhər ibadətində kişilər bu iki balaca qutunu qara dəri qayışla üsuluna uyğun olaraq alınlarına və sol qollarına bağlayırlar. Tallit qıraqları saçaqlı, üzərində Tövratdan par- çalar yazılan bir dua şalıdır. Yalnız kişilər tərəfindən istifadə 1 http://www.scwra.gov.az Yüklə 79,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|