Azerbaycanda tolerantliq enenesi indd
Yüklə 79,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
131 Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi lokanlar haqqında çar idarəsinə göndərilən hesabatda yazıl- mışdı: “Sürgün olunmuş molokanlar yerli əhali ilə mehriban münasibətdədirlər. Onların arasında demək olar ki, əyyaşlıq halları qeydə alınmayıb. İşgüzar və zəhmətsevərdilər. Əsasən heyvandarlıq və əkinçiliklə məşğuldurlar”. XIX əsrin ortalarında Azərbaycanda 5282, 1870-ci ildə isə 16008 molakan yaşamışdır. Bunlardan 10844-ü Bakıda, 5164-ü isə Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasında yaşayırdı. 1 Molokanların “ümumi molokanlar” (obşie molokanı) ad- landırılan qolu 1855-ci ildə Rusiyanın Saratov əyalətindən Lənkəranın Qızılağaç kəndinə sürgün edilmiş və onlar burada qardaşlıq birliyi (bratskiy soyuz) quraraq yaşamışlar. 2 Hazırda Azərbaycanda molokanların bir neçə dini icması fəaliyyət göstərir. Onlardan ən böyükləri Bakıda (150 nəfərə yaxın) və Sumqayıtda (100 nəfərə yaxın) yerləşir. Üzvlərinin sayı 10 nəfərdən çox olmayan qalan icmalar Şamaxı, Qaradağ, Xızı, İsmayıllı rayonlarında fəaliyyət göstərir. Bütün icmalarda əsasən yaşlı üzvlərin qeydiyyatı aparı- lır. Gənclər və uşaqlar adətən icmaya üzv olmurlar. İcmanın üzvləri yalnız rus millətinə mənsubdurlar. Onlar missionerliklə məşğul olmurlar, icmanın üzvlərinin sayı isə ildən-ilə azalır. İc- mada qanunvericilik hallarının pozuntusu müşahidə edilmir. Onların dini mərkəzləri yoxdur və hər bir icma müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərir. Bununla bərabər, Bakı icması ilə Stav- ropol diyarının molokan icmaları arasında sıx əlaqələr vardır. Maliyyə gəlirləri icma üzvlərinə maddi yardım göstərməyə, ibadət evlərinin saxlanılmasına sərf olunur. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda iyirmi iki molokan icması var- dır. Bakıda bir, Şamaxıda yeddi, Cəlilabadda dörd, Gədəbəydə iki, Qubada iki, İsmayıllıda bir, Abşeronda bir, Qazaxda bir, Masallıda bir, Sumqayıtda bir və Lənkəranda bir icma olmaqla 1 Х.Й. Вердиева, Переселенческая политика Российской империи в север- ном Азербайджане, Баку, 1999, s. 181; 178-179. 2 Н. Дингелшдедт, Закавказские сектанти, С-Петерсбург, 1885, s. 54. 132 Azərbaycanın üç şəhər və səkkiz rayonunda məskunlaşmışlar. Tədqiqatçı Koritinə görə, 1987-ci ildə bu icmalarda 3665 mo- lokan yaşayırdı. Onların çoxu mənşəcə rus və ukraynalı olub yalnız Bakı icması üzvlərindən biri azərbaycanlıdır. 1 Molokanizmin bir qolu olan priqunlar icra etdikləri ayinlə- rindəki hoppanma (prıqat) ilə fərqlənirlər. Priqunlar molokan- lar kimi ayini icra etdikdən sonra Müqəddəs Ruhun hər hansı bir icma üzvündə təcəlli etdiyini düşünərək hoppanmaqla rəqs edirlər. Ayin axşam saat 5 də başlayıb, 10 da qurtarır. Priqun- ların “Obryad” (ayin) adlı qədim slavyanca yazılmış kitabları var. Bu kitab dualardan ibarətdir. 2 1961-ci ildə Azərbaycandakı priqun icmasında olan təd- qi qatçılar P.A.Qladkov və G.Y.Korıtin Gədəbəy rayonunun Novo saratovka kəndindəki priqunların ayinlərində iştirak et- miş lər. Onların yazdıqlarına görə, ayin zamanı priqunlar saf tutaraq alınlarını yerə qoyaraq dua edirlər. Burada hər kəs yal- nız özü üçün dua edir. 3 Ümumi molokanlar (molokane obşiye) adlandırılan sekta Lənkəranda fəaliyyət göstərir və liderləri Mixail Popovu mə sih olaraq görürlər. 4 Qeyd edək ki, hazırda Gədəbəy rayonunda 350-dək mo- lokan yaşayır. Onlar rayonun Novo-Saratovka, Slavyanka və İvanovka kəndlərində məskunlaşıblar. Azərbaycanda bir neçə məşhur molokan kəndi vardır. Bun- lardan biri də Kalinovka kəndidir. Kalinovka Azərbaycanda ən qədim molokan kəndlərindəndir. Kənd Bolşevik inqilabçı Kali- nin şərəfinə belə adlandırılır. 1828-ci ildə İranla Rusiya arasında bağlanmış “Türkmənçay” müqaviləsindən sonra Zaqafqaziyada rus əsgərləri məskunlaşdı. Həmin ərazi Xəzər dənizi sahilində, 1 Г.Й. Коритин, Что такаое секти, Баку,1987. 1987, s. 59-60. 2 Н. Дингелшдедт, Закавказские сектанти, s. 6-15. 3 П.А.Гладков и Г.Й. Коритин, Христианские секти в Азербайджане, Баку, 1961, s. 38-41. 4 Н. Дингелшдедт, Закавказские сектанти, s. 46. 133 Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsi poçt yolu kənarında olması güman edilir və Şamaxıdan 1833- cü ildə köçüb gəlmiş otuz molokan burada məskunlaşır. 1837- ci ildə çarın fərmanı ilə Azərbaycandakı rus kəndlərinin salın- ması prosesi başlayır. 1838-ci ildə Mixail Akinfeyeviç Popovun tərəfdarları Lənkəran qəzasının Qızılağac kəndi yaxınlığında poçt yolu ətrafında yerləşirlər. Yaşayış ərazisi hərtərəfli ya- rarlı bir məkan idi. 1840-cı ildə Popovun həmfikirlərinin yeni dəstəsi Rusiyadan sürgün edilir və otuz iki molokan bu ərazidə yerləşdirilir. Yeni salınmış ərazi Mixail Popovun şərəfinə Mi- xaylovka adlandırılır. Sonralar bu ad Nikolayevka ilə əvəz edilir. Molokanlar bu adla barışaraq onu qəbul edirlər. Sür- gün edilən molokanlar əsasən Rusiyanın mərkəzindən, Volqa boyundan gətirilmişlərdir. Onların hamısına Popov rəhbərlik edirdi. Molokanlar əsasən heyvandarlıq və əkinçiliklə məşğul olurdular. Sonrakı illər buraya yeni-yeni dəstələr, Popovun tərəfdarları axıb gəlirlər. Molokan icmasına qocalar və ya se- çilmiş şəxslər başçılıq edir. Sovet hakimiyyətinin qələbəsindən sonra bu kəndin adı dəyişdirilərək Kalinovka adlandırıldı. Tarixi mənbələr qeyd edir ki, Masallı rayonunda ilk təhsil ocağı (məktəb) 1861- ci ildə Kalinovkada açılmışdır. Təməli hələ 19-cu əsrin birinci yarısında qoyulmuş məktəb indi də ra- yonun təhsil sahəsində qabaqcıl yerlərdən birini tutur. Digər bir məşhur molokan kəndi İvanovkadır. İsmayıllı ra- yonunun məşhur İvanovka kəndində vaxtilə Rusiyadan bu di- yara köçüb gəlmiş molokan nəslinin davamçıları yaşayırlar. İvanovkada təxminən 3000 əhali yaşayır. 10 fevral 1828- ci ildə imzalanan “Türkmənçay” müqaviləsindən sonra mo- lokanlar və duxoborlar başda olmaqla bir çox rus kəndlisi Azərbaycan torpaqlarında yerləşdirildi. Daha sonra Rusiyanın Tambov, Voronej, Rostov və Stavropol şəhərlərindən sürgün edilən molokanların yerləşməsi ilə 1834-cü ildə İvanovka kəndi salınmışdır. Kənddə hazırda 2500-ə yaxın xristian molokan, 500-ə yaxın isə müsəlman yaşayır. Yüklə 79,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|