Azərbaycanin göRKƏMLĠ adamlari

207 
 
Məhəmməd Kəngərli: — Tez-tez alnına tər gəlirdi. Biz da dəsmalla alnının 
tərini silirdik. 
—Xəstə son gücünü, qüvvətini toplayıb istək və arzusunu uzaq vətəninə—
ona müqaddəs olan bir ünvana çatdırırdı: 
—Azəri  gənci!  Eşit  sözlərimi!  Söz  ver  ki,  sən  yenə  ayağa  qalxacaq, 
üstündəki  qorxu  kölgəsini  kənar  edəcək,  xalqın  istiqlaliyyəti  yolunda  dönməz 
olacaqsan!  Azəri  gənci,  bir  şeyi  də  unutma!  O  azad  vətəni  quranda,  istiqlaliyyət 
carçısı olan ağ quşu azadlığa buraxanda, bu yolda qanı tökülənləri həmişə xatırla, 
yada  sal.  Azad  vətən  onların  məzarıstanlığından  başlayır!  Bu  həqiqəti  həmişəlik 
dərk  et!  Bilirsənmi  ki,  o  dustaq  vətənində  niyə  şəhid  adı  çəkilmir?  Bilirsənmi  ki, 
niyə  ordakı  şəhid  qəbirlərini  dağıdıb  məhv  etdilər?  Həqiqət  izini  itirməkdən, 
azadlıq  istəyini  yaddaşlardan  silməkdən  ötrü  belə  amansız  oldular.  Amma  sənə 
inanıram, inanıram ki, nahaq qanı yerdə qoymayacaq, düşməndən qisas alıb şəhid 
olanların ruhunu şad edəcəksən! İndi son vəsiyyətimə qulaq as: «Ey gənclik, sənin 
öhdəndə böyük bir vəzifə var: səndən əvvəlki  nəsil  yoxdan bir bayraq,  müqəddəs 
bir ideal rəmzi yaratdı. Onu min müşkülatla yüksəldərək dedi ki: 
—Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz! 
Əlbəttə  ki,  sən  onun  ümidini  qırmayacaq,  bu  gün  parlament  binası 
üzərindən  Azərilərin  yanıq  ürəklərinə  enmiş  bu  bayrağı  təkrar  o  bina  üzərinə 
dikəcək və bu yolda ya qazi, ya da şəhid  olacaqsan! 
—Qəfildən  xəstə  hərəkətsiz  oldu.  Bayaqdan  asta-asta  döyünən  ürəyi 
həmişəlik  dayandı.  Otaqdakılar  hönkürtü  ilə  ağlamağa  başladılar.  Saat  22.45 
dəqiqə idi. 
Doktor  Məhəmməd  Kəngərli:  —  Ağlayırdıq,  hamımız  ağlayırdıq. 
Ağlamamaq  mümkün  idimi?  Emin  bəy  kimi  insanı  itirmişdik...  Onun  dediyi  son 
söz Azərbaycan oldu. Sonra mələfəni üstünə çəkdik. Üstünü ağla örtəndə son dəfə 
Emin bəyə baxdım. Sifəti həmişəki kimi nurlu və işıqlı idi... 
Daxiliyyə  klinikasında  azərbaycanlı  mühacirlər  acı-acı  ağlayırdılar. 
Hamının gözündən ürəyinin ağrısı olan yaş tökülürdü. 
Heydər  Atakın  acı  xatirəsi:  —  Ağır  dərd  hamımızın  belini  qırmışdı.  Hər 
şeyi  unudub  ağlayırdıq.  Birdən  otaqda  Leyla  xanımı  görmədim.  Ürəyimə  nə  isə 
damdı.  Tez  Əbdül  Vahab  bəylə,  Həmid  Atamanla  birlikdə  klinikadakı  otaqları 
axtarmağa başladıq. Otaqlardan birinin qapısı möhkəm bağlı idi. Qapını açıb içəri 
girdik  və  gördüyümüz  mənzərədən donub qaldıq:  Leyla  xanım otaqdakı qazı açıb 
özünü zəhərləyib öldürmək istəyir. Tez onu xilas etdik. 
Leyla  xanım  sevimli həyat  yoldaşı Məmməd Əmin  Rəsulzadənin ölümünə 
dözə bilmirdi. 
...Gecə  səhərə  kimi  yanında  qaldılar.  Hamısı  halsız,  pərişan,  ağır  dərd 
içində.  İçəriləri  ağrıya-ağrıya  heç  zaman  unutmayacaqları  o  böyük  insana  son 
borclarını verirdilər. 

---

208 
 
Ankara  radiosu  martın  7-də  gecə  saat  22.45-də  Məmməd  Əmin 
Rəsulzadənin vəfatı xəbərini bütün dünyaya yaydı. 
1955-ci  il,  8  mart.  Ankaranın  Hacı  Bayram  Camisi.  Məmməd  Əmin 
Rəsulzadənin  dostları  onun  tabutu  başında  fəxri  qarovulda  dayanıblar.  Ankara 
şəhər valisi Kəmal Aygün də başsağlığı verməyə gəlib. 
Saat  12.30-da  cənazəni  Hacı  Bayram  camisindən  götürüb  Əsri 
məzarıstanlığına  aparmağa  başladılar.  Cənazənin  önündə  Azərbaycan  Kültur 
Dərnəyi,  İdil-Ural  türkləri,  Cəfər  Seyid  Əhməd  Krımər,  Krım  türkləri, 
Yardımlaşma  dərnəyi,  Milli  kitabxana,  Dil  və  tarix-coğrafiya  fakültəsi,  türk 
kitabxanaçılar  Dərnəyi,  Qarslı  yüksək  təhsil  tələbələrinə  Yardım  Dərnəyi, 
Azərbaycan  külturunu  yaşatma  dərnəyi,  Atamanlar,  Araslılar  ailəsi,  hür  polşalılar 
və Ankaranın keçmiş Polşa səfiri, Qəzetçilər cəmiyyəti, polşalı dostları, Əmlak və 
Kredit  bankı,  hakimiyyət  qəzeti  tərəfindən  göndərilən  çələnglər  vardı.  Çələngi 
aparanların  arxasınca  polis  dəstəsi,  polisdən  sonra  mərhumun  tabutu  və  tabutun 
arxasında onun yoldaşı, dostları gedirdilər. 
Tabut Ankara Ədliyyə sarayına qədər əllər üstündə daşınaraq burada maşına 
qoyuldu. Sonra  tabutu  Əsri məzarıstanlığının 156 ada 12 parsel nömrəli qismində 
açılan məqbərin yanına gətirdilər. 
Göz yaşları içərisində dəfn mərasimi başlandı. Qara tabutu qaranlıq məzara 
endirəndə  dözə  bilmirdilər.  Elə  bir  insanı  necə  qıyıb  qara  torpağın  ağuşuna 
verəydilər.  Amma  amansız  taleyin  acı  hökmünə  baş  əyməmək  mümkün  deyildi. 
Tabut  qara  və  soyuq  məzara  tapşırıldı.  Hönkürtülər,  ağlaşma  səsi  Əsri 
qəbiristanlığını  titrədirdi.  Dözmək  çətin  idi,  çox  çətin  idi  bu  əbədi  vidalaşmaya 
dözmək.  Torpaq  öz  övladını  qoynuna  alırdı.  İnsanın  ömrü,  günü  harada  keçirsə 
keçsin, son dayanışı, açacağı son qapı torpaqdır. 
Adamlar  ağlayırdı,  göz  yaşı  tökürdü.  O  qara  torpağa  basdırmalı  adam 
deyildi axı! 
Məzarı  başında  ilk  sözü  Əbdül  Vahab  Yurdsevər  söylədi  (Əbdül  Vahab 
Yurdsevər də 1920-ci ildən sonra Azərbaycandan getməyə məcbur olmuşdu): 
«Əziz arkadaşlarım! 
Bu  gün  son  yarım  əsrlik  türk  tarixinin  ən  böyük  və  ən  nurlu  simalarından 
birini torpağa təslim edirik. Məmməd Əmin Rəsulzadə əlli ildən çox siyasi, ictimai, 
elmi,  ədəbi  çalışmaları,  türklük  və  Azərbaycan  istiqlalı  uğrundakı  qəhrəmanca 
savaşları  ilə  bu  yüksək  ünvana  və  şanlı  mərtəbəyə  çatmışdır.  Emin  bəy  türk 
ulusunu  qurtuluş  yoluna  təşkilatlandıran  parlaq  bir  istiqbala  doğru  götürənlərdən 
biridir. Onun adı şanlı bir mübarizə simvoludur. Onun həyatı sönməz bir məşəldir. 
Onun yolu istiqbal və zəfər yoludur. 
Emin  bəyin  böyüklüyü  və  yüksəkliyi  ölümündən  sonra  daha  bir  qüvvət 
halında  yaşamasında  və  əsərləri  ilə  bütün  bir  milləti  yaşatmasındadır.  Torpağa 
verdiyimiz onun vücududur. Başımızda və qəlbimizdə yaşayan onun ölməz böyük 
ruhudur. 

---