Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
54 məhkəmə icraatını inzibati prosesin bir hissəsi kimi qiymət- ləndirdiyi halda 84 , sonradan onun inzibati proses kimi deyil, məhkəmə prosesi kimi təsbit olunmasına üstünlük vermişdir 85 . Hesab edirik ki, konkret hüquq sahəsinin tətbiqindən yaranan münasibətlərin (mülki, cinayət, inzibati) mahiyyəti üzrə tənzimlənməsi üçün həyata keçirilən məhkəmə icraatının adının (mülki məhkəmə icraatı, cinayət məhkəmə icraatı) müvafiq münasibətləri tənzimləyən hüquq sahəsi ilə bağlı olması istə- nilən halda məntiqə zidd səslənmir. Lakin, inzibati prosesin məhkəmənin fəaliyyətindən, məhkəmə icraatından təcrid oluna- raq yalnız idarəetmə orqanlarının fəaliyyətinə şamil olunması məqsədəuyğun görünmür. Başqa sözlə, dövlətin idarəetmə fəaliyyətinin inzibati proses kimi qiymətləndirilməsi fikri ilə razılaşmaq mümkün deyildir; bu fikri irəli sürən müəlliflər onun lazımi səviyyədə əsaslandırılmasına nail ola bilməmişlər. Hüquqi prosesin növ- lərindən olan inzibati proses inzibati iddianın mahiyyəti üzrə həlli vasitəsilə inzibati orqanların fəaliyyətində qanunçuluğun təmininə yönəlmiş inzibati məhkəmə icraatının həyata keçiril- məsi qaydalarını tənzimləyən prosessual normaların məcmu- sudur. İnzibati proses inzibati iddia ilə məhkəmədə qaldırılan inzibati işin baxılıb həll olunması üçün həyata keçirilən inzibati məhkəmə icraatının təzahür formasıdır. İnzibati prosesin spesifik iştirakçılar dairəsi, prinsipləri və həyata keçirilməsi qaydası müvafiq olaraq inzibati mübahisənin 84 Бахрах Д.Н. Административное право России. Учебник для вузов. М.: Норма, 2000, с. 307 85 Бахрах Д.Н. Административное судопроизводство, административная юсти- ция и административный процесс // Государство и право, 2005, № 2, с. 19-25 55 mahiyyəti və onun həllinə yönəlmiş ədalət mühakiməsinin xüsu- siyyətləri ilə bilavasitə əlaqədardır. Məhkəmə hüquqla tənzimlənən fəaliyyət sferasında cəmiy- yətin ayrı-ayrı üzvləri ilə dövlət arasında yaranan münaqişələrə sosial nəzarət funksiyasını həyata keçirən ixtisaslaşmış dövlət orqanıdır. Məhkəmə icraatı prosessual qaydalarla tənzimlənən proses çərçıvəsində həyata keçirilir. Məhkəmə hakimiyyətinin təzahür formalarından biri olan inzibati məhkəmə icraatı da müvafiq olaraq inzibati proses çərçivəsində həyata keçirilir, prosessual normalar vasitəsilə tənzimlənir və xüsusi subyekt tərkibinə malik olur. Hüquqi prosesin növlərindən olan inzibati prosesin həyata keçirilməsi zamanı yaranan inzibati-prosessual münasibətlərdə vətəndaşla inzibati orqan bərabər hüquq və vəzifələrə malik olan tərəf kimi çıxış edirlər. Bu, inzibati məhkəmə icraatı zamanı vətəndaşla inzibati orqanın arasındakı bərabərsizliyi tarazlaş- dırmağa yönəlmiş tədbirlərdən biridir. İnzibati prosesdə həyata keçirilən inzibati məhkəmə icraatı ümumi hüquqi mübahisənin xüsusiyyətlərini əks etdirir. Ümumi - hüquqi mübahisə ümumi hüququn tətbiqindən irəli gələn hüquqi nəticələrin mübahisələndirildiyi bütün halları əhatə edir. İnzibati prosesdə iddiaya baxılması ilə əlaqədar inzibati- prosessual münasibətlər yaranır. Bu münasibətləri bərabər bu- caqlı üçbucaq şəklində təsəvvür etsək, yuxarı birləşdirici nöq- tədə məhkəmə, aşağıdakı üfiqi xəttlərdə isə tərəflər dayanır. Məhz məhkəmə vasitəsilə tərəflər biri-birilə əlaqəyə girir. La- kin, inzibati proses yalnız bu münasibətlərlə də məhdudlaşmır. İnzibati mübahisəyə baxılarkən prosesin istənilən mərhələsində yeni prosessual münasibətlər meydana çıxır. Sonradan yaranan 56 bu münasibətlər əsas münasibətlərə nisbətən törəmə xarakter daşıyır. İnzibati prosesin əsas məqsədi inzibati hüquq münasibət- lərinin iştirakçılarının pozulmuş hüquq və maraqlarının bər- pasıdır. Bu, inzibati hüququn öz mahiyyəti ilə əlaqədardır. Belə ki, inzibati hüquq administrasiyaya nəzarət hüququ, vətəndaşı inzibati hakimiyyətin özbaşınalığından qorumaq hüququ kimi yaranmışdır. 86 Əvvəllər inzibati hüququn əsas diqqəti dövlətin idarəetmə aparatına ünvanlanırdısa, hazırda dövlətlə, dövlətin orqanları və onların vəzifəli şəxslər ilə vətəndaşlar arasındakı ictimai münasibətlərin tənzimlənməsinə yönəlir. Məhkəmələr inzibati hüquqi mübahisəyə baxarkən yalnız fərdi mübahisələri həll etmir, həm də pozulmuş hüquqları və qanunla qorunan mənafeləri bərpa edir və inzibati orqanların fəaliyyətinin qanunauyğunluğunu yoxlamaq üçün nəzarəti həyata keçirirlər. Bu səbəbdən də inzibati məhkəmə icraatı idarəçilik sahəsində həyata keçirilən məhkəmə nəzarətinin xüsusi mexanizmi kimi çıxış edir. Nəzarətin başlıca məzmunu yoxlamaqdan, baş verə biləcək nöqsanların qarşısını almaqdan ibarətdir 87 . Hüquqi dövlətdə dövlət orqanı ilə vətəndaşın hüquqları və qarşılıqlı məsuliyyəti arasında balans yaratmaq məqsədilə şikayət iddia ilə əvəz olunur. Subyektiv hüquqların və qanunla qorunan mənafelərin müdafiə vasitəsi kimi iddianın mövcudluğu prinsipial əhəmiyyət kəsb edir. Qeyd edək ki, inzibati hüquq münasibətlərindən irəli gələn işlər üzrə icraatın 86 Rzayev Ə.H. Dövlət nəzarəti: nəzəriyyə və praktika. Bakı: Elm, 2008, s. 137 87 Quliyev T.Ə. Menecmentin (idarəetmənin) əsasları. Bakı, 2001, s. 109 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|